Türkiye üç aşı adayıyla müzakerede

Yasemin SALİH

Çin menşeli Sinovac aşısından Türkiye’ye 10 milyon doz geleceği yönündeki haberler heyecan yaratırken, henüz resmi bir açıklama yok. Türkiye uluslararası aşı platformu GAVI’de yer alan ve Bangladeş gibi ülkelerin de bulunduğu aşı siparişi kesinleşmiş ülkeler listesine henüz ismini yazdıramadı. Globalde 9.6 milyar doz aşı ülkeler tarafından rezerve edilmiş durumda. Bunun 6.8 milyarı kesin rezervasyon, 2.8 milyarı ise halen müzakere aşamasında. Türkiye de üç aşı adayıyla müzakere sürecinde. Müzakereler, Çinli Sinovac, Rus Sputnik V ve Pfizer ile BioNTecch’in ürettiği aşı için gerçekleştiriliyor. Prof. Dr. Osman Müftüoğlu, Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın kendisine konuştuğunu belirterek, “İnsan faz çalışmaları 20 bin gönüllü ile Türkiye’de devam eden Çin menşeli Sinovac aşısı için aralık ayında 10 milyon dozluk anlaşma bitmek üzere. Bu aşıyla ilgili 2021 yılı içerisinde de 25 milyon dozluk büyük alım düşünülüyor” ifadelerini kaleme almıştı.

Uluslararası aşı çalışmaları ve erişimiyle ilgili kayıtların yer aldığı aşı ittifakı GAVI’nin kayıtlarında henüz Türkiye’nin tamamladığı bir satın alma sözleşmesi yer almıyor. GAVI ittifakının verilerine göre bugüne kadar en büyük aşı siparişi 1.6 milyar doz ile Hindistan’dan gelmiş.

UZMANLAR NE DİYOR?

Türkiye'ye güvenilir aşı getirilmeli

Sağlık Yöneticisi Melih Bulut: Aşı sürecinde güvenilirlik, şeffaflık ve denetim çok önemli. COVID-19 sürecinde salgın yönetimi değil algı yönetimi yapıldı, hastalık hastanelerde önlenmeye çalışıldı. Oysa salgın yönetimi sahada yapılır. Bütün gelişmiş ülkelerde aşı satın alması ve plan belli. Bizde henüz net bir açıklama yok. Türkiye aşıda dünyanın en iyi uygulamalarına imza atan, öncü bir ülke. En etkin aşı programına sahip ülke olarak tanınıyoruz. Bu ülkenin insanları, sağlık çalışanları en etkili aşıyı hak ediyor. Bu ayrıca sadece 81 milyon insanı değil, Türkiye’den sağlık hizmeti alan 100 milyonlarca insanı da ilgilendiriyor.

Salgını Japonya modeli ile engelleriz

Bilim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Tevfik Özlü: Dünyada faz 3 aşamasında 15 kadar aşı araştırması var. Bunlardan Moderna, Pfizer, Astra Zeneca ve Sputnik V öne çıkıyor. Normalde faz3 sürecinin güvenirliği için 10 binlerce denek ve çok sayıda ülke katılmalı ki genetik çeşitlilik gibi konularda etkinliği olsun. Türkiye’de yürütülen klinik araştırmalarla aslında aşıyı uygulamaya başladık. Deneklerin yarısı aşıyı alıyor, yarısı da plasebo gerçek etkisi olmayan ürün alıyor. Binlerce kişi şu anda aşılanmış durumda. Bu nedenle bu klinik araştırmaların Türkiye için avantaj olacağını düşünüyorum. Çin menşeli Sinovac aşısı Türkiye’de uygulanacak. Bir de yerli aşılarımız var. Nisanda tamamlanacağı belirtiliyor. Ancak bu aşıların etkisini göstermesi zaman alacak. Pandemiyi aşı değil önlemler engelleyecek. Salgını önlemek için Japonya modeli olmalı. Yasaksız ama kurallara uyan bir toplum gerek. Bunu yapabilseydik ne insanlar ne de ekonomi zarar görecekti. Aşı haberleri tedbirleri gevşetmemeli. 2021 sonuna kadar maske ve mesafe ile korunulması gerekeceğini öngörüyorum.

Lisans yok, gecikme söz konusu değil

Türk Tabipleri Birliği Başkanı Genel Sekreteri ve aşı çalışmalarından sorumlu yöneticisi Prof. Dr. Vedat Bulut: Henüz aşı üreticilerinden hiç biri lisans alamadı. Türkiye, Çin ve diğer ülkelerin aşı üreticileriyle politik ilişkileri doğrultusunda ön anlaşmalar yapmış olabilir. İyi niyet görüşmeleri bu tür anlaşmalar için yeterli. Asıl mesele getirilecek aşıların riskli gruplara yetip yetmeyeceği. Türkiye’deki sağlık çalışanları ve riskli gruplar hesaplandığında 20 milyon kişinin aşılanması gerekiyor. İki doz aşı gerekecekse bu sayı 40 milyona çıkıyor. Sayın Bakan’ın belirttiği rakamlar ise bunu karşılamıyor. Sıkıntı burada. Aşı hazır hale geldiğinde Türkiye bunu başarıyla uygulayacak altyapıda.

Aile Hekimleri Çin aşısına güvenmiyoruz

İstanbul Aile Hekimleri Derneği Başkanı Dr. Kudbettin Demir: Türkiye’nin aylar öncesinden aşı üreticileriyle bir anlaşmaya varmış olması gerekiyordu. Bütün gelişmiş ülkeler anlaşmalarını yaptı, ciddi çalışmalar yürütüldü. Üretenler belli, ihtiyaç belli. Talep çok, yarış var. Türkiye aşı sözleşmelerini daha önce bitirmeliydi. Biz de şimdiye kadar ön ödemelerimizi yapıp hazırlıklı olmalıydık. Rus ve Çin aşıları, ciddi bilim kuruluşlarından net bir görüş alamadı. EMA’nın onaylamadığı aşıları kullanamayız. Bizler de bu nedenle bu aşılara güvenemiyoruz. Türkiye’de yapılan aşıların yüzde 99’unu aile hekimliği sistemi uyguluyor. COVID-19 aşısında ise süreç sadece aile hekimliklerine bırakılmamalı. Aşı ile ilgili bize henüz bir çalışma planı iletilmedi. Yine de aile hekimlikleri aşılama ve bunların kayıtları konusunda çok güçlü bir deneyime, altyapıya sahip. COVID-19 aşısında taşıma ve depolama açısından özel şartlar olduğunu biliyoruz. Bunun için şimdiden ilçe bazında hazırlık yapılmalıydı. Bu iş devlet ve özel hastanelerle birlikte bir seferberlik mantığıyla uygulanmalı. Sadece aile hekimliklerinin altından kalkabileceği bir durum değil. Aşıların bozulmaması için aile hekimliklerinde en fazla 5 gün içinde uygulanmaları gerekiyor diye öğrendik.

Dünyanın yüzde 60'ı için 5 milyar şırınga lazım

• Duke University’nin araştırmasına göre dünya nüfusunun tam aşılanması ancak 2024’te bitirilebilecek. Şu ana kadar 9.6 milyar doz aşı ülkeler tarafından rezerve edilmiş durumda. Bunun 6.8 milyarı kesin rezervasyon, 2.8 milyarı ise halen müzakere aşamasında.

• Dünya Sağlık Örgütü’ne göre aşı öncelikli gruplar: Birinci/Sağlık çalışanları, tarımsal üretimde yer alanlar, sosyal hizmet çalışanları ve güvenlik mensupları. İkinci/Ölüm riski yüksek kişiler ve 65 yaş üstü. Üçüncü/Diğer gruplar.

• Dünya Bankası’na göre COVID-19 aşısının satın alma, dağıtım, uygulama gibi aşılamalarının hepsi için globalde 12 milyar dolarlık bütçe gerekiyor.

• İlaç firmaları 2020’de 16 milyar doz aşı üretmeyi öngörüyorlar.

• Cam üreticileri şu anda 2 milyar doz aşı için ambalaj tedarik edebileceğini söylüyor.

• Dünyanın en büyük şırınga üreticisi olan Hindistan menşeli Hindustan Syringes, 2021’de 700 milyon şırınga üretebileceğini açıkladı. Şirketin yaptığı araştırmaya göre dünya nüfusunun yüzde 60’ının aşılanması için 5 milyar şırıngaya ihtiyaç var.

Hangi aşıdan hangi ülke kaç doz aşı aldı?

• Oxford /Astra Zeneca: Hindistan (500 milyon doz), AB (400 milyon doz), ABD (500 milyon doz), COVAX (300 milyon doz), Kanada (20 milyon doz), İngiltere (100 milyon doz), Japonya (120 milyon doz), Endonezya (100 milyon doz), Brezilya (100 milyon doz), Latin Amerika (150 milyon doz), Avustralya (33.8 milyon doz), Şili (14.4 milyon doz), Mısır (30 milyon doz), Arjantin (22 milyon doz), Ekvator (5 milyon doz)

• Novavax: Hindistan (1 milyar doz), ABD (110 milyon doz), Kanada (76 milyon doz), İngiltere (60 milyon doz), Avustralya (40 milyon doz)

• Pfizer/BioNTech: AB (300 milyon doz), ABD (100 milyon doz), Kanada (20 milyon doz), İngiltere (40 milyon doz), Japonya (120 milyon doz), Avustralya (10 milyon doz), Şili (10 milyon doz), Peru (9 milyon doz), Ekvador (2 milyon doz), Kostarika (3 milyon doz), Yeni Zelanda (1.5 milyon doz)

• Sanofi: AB (300 milyon doz), ABD (100 milyon doz), Kanada (72 milyon doz), İngiltere (60 milyon doz)

• Jhonson&Jhonson: AB (200 milyon doz), ABD (100 milyon doz), Kanada (38 milyon doz), İngiltere (30 milyon doz).

• Gamaleya Research InstitüeSputnikV: Hindistan (100 milyon doz), Brezilya (50 milyon doz), Meksika (32 milyon doz), Mısır (25 milyon doz), Nepal (50 milyon yaz), Arjantin (25 milyon doz), Özbekistan (35 milyon doz), Yeni Zelenda (2 milyon doz).

• Moderna: ABD (100 milyon doz), Kanada (56 milyon doz), Japonya (50 milyon doz), İsviçre (45 milyon doz)

• Sinovac: Endonezya (50 milyon doz), Brezilya (46 milyon doz), Şili (60 milyon doz), Bangladeş (100 bin doz)

• Medicago: Kanada 76 milyon doz