Savaş küresel GSYH’den 1 trilyon dolar silecek

Hilal SARI

Ukrayna savaşının ve Rusya’ya uygulanan yaptırımların başta enerji ve gıda olmak üzere emtia fiyatlarını yükseltmesi, yeni bir rapora göre COVID-19 sonrası iyileşmeye zarar vererek ekonomilerin büyümelerini düşürecek ve küresel GSYH’den 2023 itibariyle 1 trilyon doların silinmesine yol açacak. İngiltere’nin Ulusal Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Enstitüsü (NIESR) tarafından önceki gün yayımlanan rapor savaşın küresel enfl asyona ise yüzde 3 ekleyeceğini öngörüyor.

ABD’li banka JP Morgan, Rusya’nın misilleme yapması durumunda petrol fiyatlarının 150 doları görebileceğini söylüyor. Enerji ve gıda fiyatlarındaki artıştan beslenen enfl asyonun, özellikle Avrupa Birliği ve İngiltere gibi Türkiye’nin önemli ihracat pazarlarında ve enerji faturası yüksek olan Türkiye, Hindistan gibi gelişmekte olan ekonomilerde büyümeyi daha çok vurması bekleniyor. ABD ve Japonya gibi gelişmiş ekonomilerde de büyüme görünümlerinin bozulacağı tahmin ediliyor. Atlantik Konseyi de geçtiğimiz günlerde yayınladığı blog yazısında, “artan enerji ve emtia fiyatlarının enfl asyon oranlarını daha uzun süre yükselteceğini ve belirsizlik artarken büyümelerin de yavaşlayacağını" öngörüyor.

EMTİALARDA HER GÜN YENİ BİR REKOR GELİYOR

Doğalgaz, kömür, aluminyum, buğday, mısır gibi emtialarda da yeni tarihi düzeyler görülüyor. Bu emtialardaki artışın da enfl asyonları besleyerek ülkelerin COVID- 19 sonrası iyileşmeleri yavaşlatacağı ve büyüme görünümlerini zedeleyeceği öngörülüyor. Dünyanın en büyük gıda ithalatçılarının bulunduğu Orta Doğu ve Afrika’da “gıda güvenliği” konusu tekrar hükümetlerin öncelikli gündemleri arasına giriyor.

■ PETROL: Brent, batılı petrol tüccarlarının boykotu, OPEC+’ ın arzı daha hızlı artırma konusundaki isteksizliği, İngiltere ve AB’den doğrudan enerji sektörünü hedef alan yeni yaptırımlar açıklayacağı beklentileri ve Rusya’nın misilleme yapabileceği ihtimaliyle dün 120 dolara dayandı. TSİ 16:00 itibariyle Brent’in fiyatı gün içinde en son 2012 yılında gördüğü 119,84 dolar/varil’e kadar çıktı. WTI ise 116,57 dolar/varil düzeyine kadar çıkarak 2008’den bu yana en yüksek düzeyi gördü. Rystad Energy CEO’su “Muhtemelen yükseliş sürecek - 130 dolar/ varil düzeyi de muhtemelen aşılır” diyor.

■ DOĞALGAZ: Avrupa gösterge doğalgazı TTF işgalin ilk haftasında iki katına çıktı ve 199 Euro/megawatt saat ile tarihi rekorunu tazeledi.

■ KÖMÜR: Newcastle kömür vadelileri dünyanın 3. büyük kömür ihracatçısı Rusya’ya yönelik yaptırımlarla bu hafta 440 dolar/ton ile tarihi rekorunu gördü.

■ BUĞDAY: Son bir ayda yüzde 40’ın üzerinde artan buğdayda küresel ihracatın yüzde 30’u Rusya ve Ukrayna’dan. Bu nedenle Şikago borsasındaki en aktif buğday kontratı 11,09 dolar/bushel ile 2008’den bu yana en yüksek düzeyi gördü.

■ MISIR: Ukrayna ve Rusya’nın küresel ihracatın yüzde 20’sini gerçekleştirdiği mısır, 7,39 dolar/ kile ile sekiz ayın zirvesinde.

■ ALÜMİNYUM: LME 3 ay vadeli alüminyum kontratı 3,699 dolar/ton ile tarihi rekorunu tazeledi.

■ NİKEL: Perşembe günü yüzde 5’in üzerinde artışla 11 yılın zirvesi olan 27.390 dolar/ton’a ulaştı.

Avrupalı tekstilciler: Enerjide artış devam ederse üretimler durabilir

Avrupa’da şimdiden bazı sektörlerden “Yaptırımları anlıyoruz ama enerji fiyatlarındaki yükseliş durmazsa üretimi durdurmak zorunda kalacağız” çağrıları gelmeye başladı. Avrupa Tekstil ve Hazır Giyim Konfederasyonu, 2021’de zaten yüzde 50 artan pamuk fiyatları ve enerji kriziyle boğuşan Avrupa tekstil ve hazırgiyim sektörünün enerji - özellikle de doğalgaz ve elektrik - fiyatlarındaki artışın devam etmesi durumunda üretimleri durdurmaya başlayabileceği konusunda uyardı. Kuruluştan yapılan açıklamada “Yaptırımları destekiyoruz ancak Avrupa Birliği’ne ve üye ülkelere sektörü bu artışlara karşı desteklemesi çağrısı yapıyoruz. Şirketlerin enerjiyle makul fiyatlardan erişebilmesi gerekiyor. Bunlar teşvik yoluyla olabilir, karbon vergilerinin veya KDV’lerin kaldırılması olabilir veya enerji fiyatlarına getirilecek üst sınır şeklinde olabilir.” Yenilenebilir ve temiz enerjilere geçişin hızlanması gerektiğine de dikkat çekilen açıklamada “Ancak bu uzun bir süreç ve önümüzdeki aylarda gerçekleşebilecek bir durum değil. O yüzden Avrupa benzer pazar şoklarını kontrol edebilmek için acilen mevcut seçenekleri değerlendirmeli” ifadeleri yer aldı.

“Görünüm bozuldu, ECB bu yıl faiz artıramaz”

Avrupa Ticaret Komiseri Valdis Dombrovskis “Bedel ödemeye hazırız” diyen AB’nin yaptırımlar nedeniyle bir bedel ödeneceğini şu Twitter paylaşımıyla teyit ediyor: “Yaptırımlarımız işe yarıyor ve Rusya etkilerini hissetmeye başladı. Ancak bunun AB ekonomisine de bir bedeli olacak: Büyüme yavaşlayacak. Öte yandan ekonomik temeller hala güçlü”. Enerjisinin yüzde 40’ını Rusya’dan sağlayan Avrupa Birliği büyüme görünümü Rusya dışında en çok bozulan bölge. RBC Capital Markets Küresel Makro Stratejisti Petrr Schaff rik, krizin Avrupa’ya doğrudan etkilerinin çok fazla olduğunu ve büyüme öngörüleri bozulduğu için artık Avrupa Merkez Bankası’nın bu yıl faiz artırmasını beklemediklerini söylüyor. Rus finans sektörüyle bağlantılı birçok bankanın gelirinin de yok olacağına dikkat çeken Schaff rik, Avrupa kredi pazarının yakından izlenmesi gerektiğini söylüyor. Alman kimya şirketi BASF’nin de aralarında olduğu birçok Avrupalı şirket enerji ve lojistik maliyetlerindeki artışlar ve küresel büyümedeki yavaşlama nedeniyle 2022’de satış ve kârların 2021’e göre düşüş kaydedeceğini öngörüyor. Kredi derecelendirme kuruluşu Scope Ratings de Doğu Avrupa başta olmak üzere Avrupa genelinde jeopolitik gerilim nedeniyle büyüme görünümünün bozulduğunu söylüyor. ING Euro/dolar paritesinin Ukrayna’da ateşkes olmadığı sürece 1,10’a doğru ilerleyeceğini öngörüyor.

Goldman Sachs: Rusya %7 daralacak

Yaptırımların hedefindeki Rusya ekonomisine ilişkin daralma beklentileri yayınlanmaya başladı. NIESR raporunda Rusya için bu yıl yüzde 1,5, gelecek yıl yüzde 2,5’in üzerinde bir daralma bekleniyor. ABD’li yatırım bankası Goldman Sachs da daha önce 2022’de %2 büyüme öngördüğü Rusya GSYH’sinin yaptırımlarla %7 daralacağını tahmin ediyor.

İngiltere büyümesine de aşağı yönlü revize

İngiltere’nin Ulusal Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Enstitüsü (NIESR) tarafından dün yayımlanan raporda savaşın 2023 itibariyle küresel GSYH’nin yüzde 1’ine denk gelen 1 trilyon doları silebileceği vurgulanıyor. Savaşın küresel enfl asyona yüzde 3 ekleyeceğini öngören raporda, Rus petrol ve gazına bağımlılığı AB’ye göre daha az olan İngiltere için büyüme öngörüsü de 0,8 puan düşürülerek %4’e indirildi. 2023 için öngörü de 0,8 puan düşürülerek yüzde 0,5’e revize edildi. Oxford Economics de dün yaptığı açıklamada enerji fiyatlarının daha uzun süre yüksek seyredeceğini, ancak İngiltere’de enerji faturalarına getirilen üst sınırların artışın tüketicilere etkisini sınırlasa da 2023 yılında büyümeyi çok daha sert vurabileceğini öngörüyor.

Fed’i hızlandıracak, ABD’yi de yavaşlatacak

ABD’de de son aylarda özel sektör faaliyetlerinin yavaşladığına işaret eden PMI verileri, şirket gelirlerine ilişkin 6 ay önden gelen bir gösterge olarak görülüyor ve büyüme hızının özellikle enerji maliyetlerindeki artışla yavaşlayacağı tahmin ediliyor. Fitch Ratings artan enfl asyonun ABD Merkez Bankası’nın daha hızlı sıkılaşmaya zorlayacağını, Fed’in politika faizini 2022 sonu itibariyle yüzde 3’e çıkartabileceğini öngörüyor. Böyle bir durumda Fitch baz senaryosunda ABD için 2023’te öngördüğü yüzde 1,9’luk GSYH büyümesinin yüzde 0,5 veya altına inebileceğini söylüyor. Fed Başkanı Jerome Powell ve diğer Fed yetkilileri de büyümeye yönelik aşağı yönlü risklerin arttığını daha sıklıkla dile getirmeye başladı.

Hindistan büyümesine petrol şoku

60 milyar doların üzerinde petrol ithalatı olan Hindistan’da da büyüme görünümü sert bozuluyor. Yatırım bankası MUFG dolar/rupi kurunun yıl sonunda 77,50 ile yeni rekorlar göreceğini öngörüyor. 2022 yılında yüzde 8 ila 8,5 büyüme öngören Hindistan hükümeti, bu hesabı Brent’in 70-75 dolar düzeyindeyken yapmıştı. Hükümet 2018 tarihli bir raporunda petroldeki her 10 dolarlık artışın ekonomik büyümeden 0,2 ila 0,3 baz puan sileceğini öngörüyordu.

“Japonya GSYH’sinden 118 milyar dolar silecek”

Mizuho Securities analistlerinin dün yayımladığı notta savaş nedeniyle artan petrol fiyatlarının Japonya GSYH’sinden 118 milyar dolar silebileceği öngörüldü. Raporda enerji ve gıda fiyatlarının artarak ekonomik büyümeyi, şirket karlarını ve hanehalkı gelirini zedeleyebileceği vurgulanarak WTI petroldeki 50 dolarlık artışın Japonya nominal GSYH’sinin yüzde 2,5’ine denk gelen 13,7 trilyon yeni (118,4 milyar doları) silebileceği belirtiliyor. Reel GSYH’de ise 0,3 puanlık bir erime öngörülüyor.

Tayland da petrol nedeniyle büyüme tahminini düşürüyor

Tayland’ın en büyük iş dünyası derneklerinden Tayland Sektörleri Federasyonu ve ticaret, bankacılık ve sanayi sektörlerini temsil eden JSCCIB, dün yaptıkları açıklamayla Ukrayna’daki savaşın etkilerinin beklenenden daha ağır ve uzun olacağını vurguladı ve büyüme öngörülerini düşürdü. JSCCIB büyüme öngörüsünü yüzde 3-4,5 düzeyinden 2,5-4,5 aralığına çekti ve enfl asyon beklentilerini yüzde 1,5-2,5’ten 2-3 aralığına yükseltti.