Pandemide tarihi an: Patentler kalkabilir

ABD ve Avrupa Birliği tarafından daha önce reddedilen “COVID-19 aşılarında patentlerin istisnai şekilde kaldırılması” önerisinin kabul edilmesi artık daha olası bir ihtimal. Çünkü ABD Başkanı Joe Biden ve ardından Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin de Dünya Ticaret Örgütü’nün fikri mülkiyet kurallarında COVID-19 aşıları içinistisna yapılması önerisini desteklediğini duyurdu. Putin’den de destek gelmesinin ardından öneriye şimdiye kadar karşı çıkan AB’de de Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen “COVID-19 aşılarında patent istisnasını tartışmaya hazırız” açıklaması geldi. İtalya Dışişleri Bakanı von der Leyen’in açıklaması öncesinde Facebook sayfasından “İtalya patentlerin askıya alınmasını destekliyor, Avrupa bu fırsatı kaçırmamalı ve cesaretli olmalı” demiş, birliğin yönetimine seslenmişti.

Patent açıklaması sonrası Financial Times’a konuşan Dünya Sağlık Örgütü Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus’un ifadeleriyle “Bu karar COVID-19’la mücadelede tarihi bir an.” Ghebreyesus “Şaşırmadım” diyor ve Başkan Biden hükümetinden bunu zaten beklediğini ifade ediyor.

Sputnik V aşısının aralarında Türkiye’nin de olduğu birçok ülkede üretimine zaten izin veren Rusya’da ise Putin, ülkenin koronavirüsle mücadele çalışmalarından sorumlu Başbakan Yardımcısı Tatyana Golikova'ya COVID-19 aşılarının fikri mülkiyetinin kaldırılmasını desteklemeye hazır olduklarını söyledi ve Avrupa'dan gelen bu konuyla ilgili teklifleri inceleme talimatı verdi.

Almanya'nın patent konusundaki duruşu merakla beklenirken, Alman gazete Süddeutsche Zeitung, "Berlin patentlerin kaldırılması konusunda çok istekli değil" değerlendirmesi yaptı.

Ekim 2020’de önerilmiş, ABD ve AB reddetmişti

Hindistan ve Güney Afrika Ekim 2020’de DTÖ’de fikri mülkiyet kurallarında COVID-19 aşıları için istisna yapılmasını talep etmiş, 60’tan fazla ülke bu öneriye destek vermiş, ancak yüksek gelirli ABD ve AB gibi ekonomiler öneriye şimdiye kadar -ilaç şirketlerinin Ar-Ge çalışmalarını olumsuz etkileyeceği ve bir işe yaramayacağı gerekçesiyle - karşı çıkmıştı. Her yıl olmamız gerekebilecek ve birçok ülkenin şu anda vatandaşlarına ücretsiz şekilde sunduğu COVID-19 aşılarında ABD ve Rusya’nın da desteğiyle patentlerin pandemi süresince geçici olarak askıya alınması, dünyanın COVID-19’la mücadelesini tarihi bir dönüm noktası olabilir. Çünkü dünyanın bir yarısında aşılama kampanyalarının da etkisiyle yeniden açılmalar başlıyorken, özellikle Hindistan ve Brezilya gibi düşük ve orta gelirli ekonomilerde pandemi hala güçlü seyrini koruyor.

G20 19 milyar dolar verebilir

G20 taslak bildirgesine göre, 21 Mayıs’ta Roma’da gerçekleşecek G20 Sağlık Zirvesi’nde dünyanın en büyük 20 ekonomisinin, DSÖ’nün COVID-19 aşı, tedavi ve testlerinin nasıl yapıldığına ilişkin bilgilere erişimi hızlandıran ACT platformunun finansmanına destek vermesi bekleniyor. Nisan 2020’de kurulan platformun işler hale gelmesi için hala 19 milyar dolar finansman açığı olduğu biliniyor.

İlaç şirketleri bu işe çok sevinmedi

Şimdiye kadar bu konuya asla sıcak bakmayan ilaç sektöründen ise “aşı üretiminin artmasını sağlamaz” açıklamaları geliyor ve halka açık olan üreticilerin hisselerinde sert düşüşler yaşanıyor. Yeni varyanta karşı da etkili bir aşı geliştirmekte olan ABD’li Moderna dün Biden açıklaması sonrası “patentlerin askıya alınmasının arzı 2021 veya 2022’de artıramayacağını” söyledi. Şirketin hisselerinde çarşamba ve perşembe açılış öncesi (bkz. Tablo) yaşanan düşüş %12,5. Tarihte ilk mRNA aşısını üreten BioNTech’te ise kayıplar yüzde 25’i buldu. Yakın zamanda ABD’de onay almayı bekleyen Novavax’ta iki günlük düşüş %14. Çin askeri araştırmacılarla birlikte aşı geliştiren CanSino Biologics tek bir günde (dün) %14 düştü. BioNTech’in Çin satışlarını yapmak için anlaşan Fosun Pharma’da da bir günde %14 düşüş görüldü. Sağlık yatırımları yapan OrbiMed Advisors ortaklarından Sven Borho, FT’ye yaptığı açıklamada “Uzun vadeli bir endişe var, bugün COVID-19, yarın başka bir kriz, bir bakmışsın kanser ilacının patentinin de askıya alınabileceğinden endişe ediyorlar” değerlendirmesini yapıyor. Borho ilaç şirketlerinin endişelerinin aksine bunun sadece COVID-19 aşıları ve küresel sağlık krizini yönetmek amacıyla sınırlı bir istisna olacağı görüşünde. Sektörde en son bu boyutta bir ihtilaf, 1990’lı yıllarda HIV ilaçlarının çok pahalı olması nedeniyle Brezilya ve Güney Afrika’nın aralarında olduğu bazı ülkeler ve ilaç üreticileri arasında gerçekleşmişti.