Başlıktaki ifade tabii ki bana ait ama bu ifadeye kaynak oluşturan veriler devletin kamuoyuna açık resmi verisi. Siyasi kesimden sürekli olarak çalışanların ve dar gelirlilerin enfl asyona ezdirilmediği yönünde açıklamalar geliyorsa da, dolara çevrilen asgari ücretin ne kadar arttığı ile övünülüyorsa da, resmi verilerin ortaya koyduğu somut gerçek başka:
Gelire göre sıralıyüzde 20'lik kesimlerin toplam tüketim harcamasından aldığı pay ya da başka bir ifadeyle bu kesimlerin tüketim harcamasının ne kadarını yaptığına ilişkin gösterge, en yoksul kesimin giderek bir kayıp yaşadığını ortaya koyuyor.
Verilerin kaynağı Türkiye İstatistik Kurumu.
İstatistiğin adı Hanehalkı Tüketim Harcamaları, 2023.
Hani olur ya, “Gerçek böyle değil” diyen çıkarsa ben baştan kaynağı göstereyim de, sözü olan, söz söyleyebilecek olan varsa TÜİK’e gitsin!
Yoksul, en kötü yılı yaşadı
Hanehalkı tüketim harcamaları çalışmasında, hanelerin yüzde 20’lik gelir gruplarına göre toplam harcamanın ne kadarını yapabildikleri görüyoruz. Ama detay da var.
2023 yılına ilişkin bir örnek verelim.
Geçen yılki toplam harcamanın yüzde 7.2’sini en yoksul yüzde 20’lik kesim yaptı. En zengin yüzde 20 ise toplam harcamanın yüzde 40.1’ini gerçekleştirdi.
Bu paylar, alt kalemler için tabii ki farklı. Örneğin gıda ve alkolsüz içeceklerle ilgili toplam harcamanın yüzde 12.9’unu en yoksul yüzde 20 yaptı. En zengin yüzde 20’nin gıda ve alkolsüz içecek harcamasındaki payı ise yüzde 28.2 oldu.
Harcama detaylarına girerek bir değerlendirme yapmak çok uzun bir yazı gerektireceği için bugün yalnızca toplam harcamadaki paya odaklanmak istiyorum.
Bugün 2002-2023 döneminde toplam harcamanın yüzde 20’lik gruplara göre nasıl seyrettiğine bakalım.
Girişte de belirttiğim gibi hani asgari ücret iyi seyrediyor ya, hatta reel olarak birçok ülkeden iyi ya, çalışanlar ve emekliler enfl asyona ezdirilmedi ya...
Peki o zaman toplumun en yoksul yüzde 20’si, ki bu kesim ağırlıkla asgari ücretliler ve emeklilerden oluşuyordur, nasıl oldu da son yirmi yılın en kötü yılını 2023’te yaşadı?
Nasıl oldu da en yoksul kesimin tüketim harcamasındaki payı 2002-2023 döneminin en düşük düzeyine indi?
Hani özünde gelir dağılımının hiç de fena olmadığı anlamına gelen asgari ücret ve enfl asyona ezdirmeme sözleri doğruysa en zengin yüzde 20’nin payı nasıl oldu da bu yirmi yılın en yüksek düzeyinde oluştu?
Hangi kesim kaç lira harcamış?
İşte TÜİK verileri ve gelire göre sıralı yüzde 20'lik grupların harcamasının dağılımı:
En yoksul yüzde 20’nin tüketim harcamasındaki payı daha önce de belirttiğim gibi geçen yıl yüzde 7.2'ye indi. Bu, 2002'den bu yana olan dönemin en düşük payı.
En zengin yüzde 20 ise harcamanın tam yüzde 40.1’ini yaptı.
Varsayalım toplam hane sayısı da 100 ve bunların en yoksul 20’si harcamanın ancak 7.2 liralık kısmını yapmış. Hane başına harcama 36 kuruş.
En zengin 20 hanenin, hane başına harcaması ise 2 liranın biraz üstünde.
Şimdi 2 lira nere, 36 kuruş nere!
Üstelik bu fark giderek açılıyor. 2002'de en yoksul 20 hane, hane başına 0.46 kuruş, en zengin 20 hane ise hane başına 1.91 lira harcıyordu.
Bu arada 2002-2023 dönemini yirmi yıl olarak nitelemem dikkat çekmiş olabilir; tablonun dipnotunda da belirttiğim gibi pandemi yüzünden 2020 ve 2021 yıllarında hanehalkı tüketim harcamaları anketi yapılamadığı için bu dönem yirmi yıl oldu.
2024 daha kötü olacak gibi
Öyle görünüyor ki asgari ücrete bu yıl ikinci altı ay için zam yapılmayacak. Zaten ücret artışları olabildiğince düşük tutulacak. Bu durum özellikle ilk yüzde 20 ile son yüzde 20 arasındaki makasın daha da açılmasıyla sonuçlanacak.
Zaten ilk üç yüzde 20’lik grup, yani yüzde 60’lık grup görece çok düşük harcama yapabiliyor. İlk yüzde 60’ın harcamadaki payı yalnızca yüzde 36.7.
Dördüncü yüzde 20 makul sayılabilecek bir harcama payına sahip. Son yüzde 20 ise, ilk yüzde 60 yerine adeta daha fazla harcama yapıyor.
İşte bu durum bu yıl çok daha belirgin hale gelirse hiç şaşırmamak gerekir.