Aynı sezonda limonun dalında 1 lira, manavda markette 100 lira olduğu bir dönem hiç yaşanmadı. Bundan 9-10 ay önce dalında limonun kilosuna 1 lira bile verilmediği için üretici ağaçlarını kepçeyle sökerken, bugünlerde tüketici manavda, markette limonun kilosunu 100 liraya almak zorunda kalıyor.
“Böylesi ancak Türkiye’de yaşanır” dedirten limondaki dramatik durum, tarımda yaşananların da bir özeti. Birçok üründe benzer durum yaşanıyor.
Sezonun başında yani sadece 9-10 ay önce Adana’da, Mersin’de bazı çiftçiler limon hasadını kepçeyle yaptı. Evet, yanlış okumadınız toprak kazıyan kepçeyle hasat yapıldı. Üzeri meyve dolu limon ağaçları kepçeyle kökünden söküldü. Çiftçi yıllarca gözü gibi baktığı ağaçları keyfinden sökmedi. Dalında limona verilen fiyat 1 liranın altındaydı. Bu fiyat bırakın masrafları, limonu ağaçtan toplama parasını bile karşılamıyordu. Birçok üretici ürünü dalında bırakmak zorunda kaldı.
Çiftçi 1 liraya limon satamazken o günlerde markette, manavda, pazarda kilosu 15-20 liradan satılıyordu. Sonra yavaş yavaş fiyat artmaya başladı. Üreticinin elinde limon kalmayınca fiyatlar daha da hızlı artmaya devam etti. Temmuz ayında limonun marketteki, manavdaki fiyatı kilo başına 100 liraya çıktı. Tek bir tane limon10-15 lira oldu. Tüketici limon alamaz oldu.
Limonda yaşananlar ne ilk ne de son. Yıllardır Türkiye’de uygulanan yanlış tarım politikasının, örgütlenme ve organizasyon eksikliğinin sonuçları bunlar. Krizin yaşanacağı belliydi. Gerekli uyarılar da yapıldı. Dinleyen olmadı.
Üreticiler defalarca Ankara’ya, ilgili bakanlıklara durumu anlattı. Adana, Mersin ve Hatay’da üretici örgütlerinin, odaların, borsaların da içinde olduğu tam 23 kuruluş ortak açıklama yaptı. “Limon ihracatı desteklensin, ürün dalında kalmasın” diye.
Limondaki bu kriz göz göre göre geldi. Cumhurbaşkanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı, yerel yönetimler herkes seyretti. Hiçbir önlem alınmadı. Ürün dalında kaldı, çürüdü. Depolanması gereken ürün depoya giremedi. Depoya konulan limonun da bir bölümü sıcak hava bir bölümü yanlış hasat nedeniyle çürüdü.
Ticaret Bakanlığı elemanları bugünlerde depoları basarak denetim yapıyor. Limonu niye depoluyorsunuz, niye stokluyorsunuz diye ceza kesiyor. Fiyatı 100 lirayı bulan limonu baskıyla düşürmeye çalışıyor. Hâlbuki depoda yeterince limon olmadığı için fiyat 100 liraya çıktı. Bunun önlemini hasat zamanı alacaktınız.
Birçok kez yazdım ama özellikle Tarım ve Orman Bakanlığı ile Ticaret Bakanlığı yetkilileri için bir kez daha altını çizerek yazayım. Limon hasadı Ağustos ayının 15’i gibi “Meyer” cinsi limon ile başlar. Kabuk kalınlığı diğer limonlara göre ince olduğu için raf ömrü kısa olan bu çeşit limon depolamaya uygun değil. Hasat edilir ve iç piyasada tüketilir.
Sonra Interdonato(enterdonat) limonun hasadı Eylül-Ekim ayında yapılır. Bu, erkenci bir çeşittir. Türkiye’ye ihracatta önemli avantaj sağlayan bir üründür. Büyük bölümü ihraç edilir. Interdonata çeşidi en fazla Türkiye’de üretiliyor. Ancak son yıllarda iklim değişikliğine bağlı olarak verimliliği ciddi oranda azaldı. Yok olma tehlikesi ile karşı karşıya. Bu limon da büyük oranda ihracata gittiği için depolanmaz.
Türkiye’de üretimi ve depolaması en çok yapılan limon çeşidi ise halk arasında “dikenli limon” olarak bilinen Kütdiken limonudur. Kasım ayından Şubat ayı sonuna kadar hasadı yapılır ve depolanarak yeni hasat dönemine kadar tüketimi sağlanır. Bu çeşit uygun koşullarda 9 aya kadar depolanabilir. Mersin ve Hatay’da yetiştirilen bu limon hasat edildikten sonra Nevşehir’deki kaya mağaralarında doğal olarak depolanır. Bu nedenle "yatak limonu" olarak da bilinir. Son yıllarda modern soğuk hava depolarına da konuluyor. Bugün fiyatı 100 liraya çıkan limon budur.
Limon çeşitleri ve hasadı ile ilgili bu bilgileri Tarım ve Orman Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü’nün “Limon Yetiştiriciliği” başlıklı çalışmasında çok daha ayrıntılı olarak yer alıyor. Sayın yetkililer bizim yazdıklarımızı dikkate almıyorsanız bari kendi bakanlığınızın çalışmalarını okuyun.
Limonun hasadı Ağustos’un ikinci yarısı Meyer ile başlar ve Kütdiken limonu ile Şubat’ın sonuna kadar devam eder. Kalan 5-6 ay depoda limon yoksa asıl sorun o zaman çıkar. Çünkü limon 12 ay tüketilen bir ürün. Yani depoda limon var diye insanları suçlamak yerine depoda neden yeterince limonumuz yok diye düşünmek lazım.
Adana Yüreğir Ziraat Odası Başkanı Mehmet Akın Doğan, geçmişte yapılan depo baskınları nedeniyle tüccarın limonu depolama konusunda çekingen davrandığını ve 2023 yılında depoya daha az limonun girdiğini söylüyor. Doğan, limonun dalında çok ucuz olması, toplayacak işçinin bulunamaması nedeniyle 2023 ürününün yeterince depolanamadığını bu nedenle fiyatın bu kadar arttığını ifade etti. Yanlış kesim nedeniyle ve aşırı sıcaktan dolayı depodaki ürünün de bir kısmının çürüdüğünü anlatan Doğan, 100 lira fiyatın çok yüksek olduğunu Ağustos’ta Meyer cinsi limon hasadının başlaması ile fiyatın gerileyeceğini ifade etti.
Limon dalında kalınca ertesi yılın verimini olumsuz etkiliyor. Bu nedenle ürünü satamayanlar bile limonu dalından çırparak, sıyırarak dibine düşürür. Geçenlerde Adana’ya gittiğimde Adana Çiftçiler Birliği Başkanı Mutlu Doğru anlattı. Türkiye’nin en bilinçli çiftçilerinden birisidir. Limon dalında kalınca bu işin ticaretini yapan bir arkadaşına “limonu topla bari dalında kalmasın bir sonraki yıl üretim olumsuz etkilenmesin. Para falan istemiyorum” diyor. Arkadaşı “olur mu öyle şey, bedavaya almam” diyerek limonu toplayıp satıyor. Kilosu 35 kuruştan Mutlu Doğru’ya ödemesini yapıyor. Kışın dalında 35 kuruş olan limon temmuz’da nasıl 100 lira oldu?
Yeni mahsul ürün hasadı öncesinde, genellikle Temmuz’da ve Ağustos ayının ilk yarısında her yıl limon fiyatlarında bir artış olur. Çünkü bu dönem depodaki ürünün artık azaldığı ve yeni hasadın başlayacağı geçiş dönemidir. Yeni ürün hasadı öncesinde eğer depolarda da yeterli ürün yoksa fiyat artıyor. Meyer cinsi limonun hasadı 15 Ağustos’ta başladıktan sonra fiyatlar düşmeye başlar. Bu daha önce de yaşandı. Ancak bu yıl depoda yeterli ürün olmadığı için fiyat 100 liraya kadar çıktı.
Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı, yeterli limon olduğunu fiyat artışının fahiş fiyattan kaynaklandığını söyledi. Yumaklı’nın bu konudaki açıklaması aynen şöyle: “ Değerli arkadaşlar bundan birkaç ay önce limonun tarla fiyatıyla raf fiyatının arasındaki konuları konuşurken bu sefer tersinden çok daha ciddi bir fiyatta satılmasını konuşuyoruz. Şunu net bir şekilde söyleyebilirim. Halihazırda hasat edilenler ve depolardaki ürünler itibariyle yeni ürünlerin hasadının başlayacağı Ağustos ayına kadar bizim ihtiyacımız olan limon miktarı ülkemizde var. Fiyat artışının içeride limon olmamasıyla ilgili hiçbir yönü yok. Burada fahiş fiyat konusu var. Onda da Ticaret bakanlığımız her zaman olduğu gibi bunda da çok ciddi şekilde üzerine gidiyor.”
Umarım, Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı’ya verilen rakamlar, bilgiler doğrudur. Gerçekten de yeterli miktarda limonumuz vardır. Çünkü bakanlığın bu ürün miktarı, sayımı konusunda geçmişte yaptığı birçok hata var. Konu limon olduğu için limondan örnek vereyim.
2020 yılında limon fiyatı yine gündeme gelmiş dönemin Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, depolardaki ürün bize ancak yeter diyerek limon ihracatına yasak getirmişti. Resmi Gazete’nin 7 Nisan 2020 tarihli sayısında yayımlanan Ticaret Bakanlığı tebliği ile limon ihracatı Tarım ve Orman Bakanlığı’nın ön iznine bağlanarak fiilen yasaklandı. Yasak 31 Ağustos’a kadar sürecekti. Üreticilerin, ihracatçıların depolarda ihtiyaçtan fazla limon olduğunu söylüyordu. Biz de defalarca konuyu gündeme getirdik. Tepkiler üzerine tekrar kontrol edildi ve depolarda ihtiyaçtan çok daha fazla limon olduğu anlaşıldı. Bir ay sonra, Mayıs ayında 10 bin ton, daha sonra 10 bin ton daha ihracata izin verildi. Ağustos’ta da yasak fiilen kaldırıldı. Ancak o yanlış karar sonucu Türkiye ciddi oranda pazar kaybetti. Bunun faturası da üreticiye, ihracatçıya kesildi.
Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı, “yeterli limon var” diyor ve buna rağmen fiyat 100 liraysa o zaman bunu önlemeleri gerekmiyor mu?
Tüketici fiyattan şikâyet eder, görevi piyasayı düzenlemek fahiş fiyatla mücadele etmek olan Tarım Bakanlığı ile Ticaret Bakanlığı şikayet etmek yerine çözüm bulmalı. Ya gerçekte yeterince limon yok ve fiyat yükseliyor ya da limon varsa fahiş fiyatla mücadele edilmiyor. Sonuçta üretici de tüketici de bundan zarar gördü ve görmeye devam ediyor.
Limonun kilosu 100 liraya çıkınca bazı uyanıklar henüz olgulaşmamış susuz yeşil limonları toplayıp piyasaya sürmeye başladı. Bu hem üreticiye hem de tüketiciye zarar veriyor. Bu konuda mutlaka gerekli denetimler yapılmalı. Limon kesim tarihleri açıklanmadan limon kesimi yapılmamalı ve satışına izin verilmemeli. Limon hasadı 15 Ağustos gibi Meyer cinsi ile başlayacak. Hasat başlayınca fiyat düşmeye başlar. Bu sezondan ders alınarak üreticinin alın terinin, emeğinin karşılığı verilmeli. Zamanında hasat yapılmalı, zamanında depolara konuşmalı. İhracata destek olunmalı. Tüketici kazıklanmamalı. Bunun için ilgili bakanlıklar şimdiden her türlü önlemi almalı.
Özetle, Türkiye’nin limon üretiminde rekor kırdığı bir sezonda çiftçi sezon başında dalında 1 liraya bile satamadığı limonu toplayamadı. Limon ağaçlarını sökenler bile oldu. Aynı sezonda Temmuz ayı itibariyle limonun kilosu 100 liraya çıktı. Tüketici limon alamıyorum diye şikâyet ediyor. Tarım Bakanı yeterli limon var diyor. Henüz olgunlaşmamış susuz limonlar piyasaya sürülmeye başlandı. Yapılan tüm hatalardan ders alınması için yazıyoruz, anlatıyoruz. Umarım anlayan duyan olur.