Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, Karadeniz’de doğalgaz rezervi bulunmasının BOTAŞ ve TPAO’nun halka arz sürecini hızlandırabileceğini söyledi. Oysa iki şirketin özelleştirilmesi meselesi yakın zamanda pek gündeme gelmiş değildi. Belki de hükümet bu konudaki çalışmaları yeniden canlandırmıştı ama henüz gündeme taşımaya fırsat bulamamıştı.
BOTAŞ değil ama TPAO’nın özelleştirilmesi 7 yıl kadar önce dönemin Enerji Bakanı Taner Yıldız tarafından, “TPAO’nun halka arzı için yasa teklifi hazırladıkları” şeklinde gündeme gelmişti. Ancak daha sonra herhangi bir somut adım atılmamış, konu soğumaya bırakılmıştı. Ta ki Türkiye Varlık Fonu’nun kurulup hem BOTAŞ’ın hem TPAO’nun Fon bünyesine alınması gündeme gelene kadar. TVF ile birlikte diğer kamu varlıklarında olduğu gibi BOTAŞ ve TPAO hisselerinin de satılabileceği, halka arz edilebileceği konuşulmuştu.
Aslında geçmişte yapılan ya yapılmayanlardan bu konuda geleceğe dönük referans almak da ne kadar doğru tartışılır. Çünkü 320 milyar m³ gibi dev bir doğalgaz rezervinin keşfi, her şeyi baştan yazmayı gerekli kılacak derecede önemli.
Ancak BOTAŞ ve TPAO’nun özelleştirilmesi gündeme gelince ister istemez çok sayıda sorunun cevaplanması gerekiyor. Biz de kendimiz sorup kendimiz cevaplamaya çalışalım. Nasıl olsa, her cevap denemesi bir gün bir şekilde işe yarar elbet.
• TPAO ve BOTAŞ’ın hukuki durumları özelleştirme ya da halka arza uygun mu?
Hem BOTAŞ’ın hem de TPAO’nun özelleştirilmesi için statülerinin gözden geçirilmesi şart. Her iki şirketin yurt içinde olduğu kadar yurt dışında da faaliyetleri söz konusu. İştiraklerin statülerine de bakmak gerekir.
• Şirket ana sözleşmeleri bütün olarak ya da hisse bazında satışa veya halka arza uygun mu?
TPAO’nun özelleştirilme için statüsünün değiştirilmesine ihtiyaç olacağı için genel mevzuat değişikliklerinin şirket ana sözleşmesine de yansıtılması gerekecek. Aynı durum BOTAŞ için de geçerli olacak.
• TPAO ve BOTAŞ’ın özelleştirilmesinde ulusal güvenlik açısından bir sakınca var mı?
Hükümetin bu iki enerji şirketinin hisselerini beraberce veya ayrı ayrı, blok veya halka arz şeklinde satılmasında ulusal güvenlik açısından bir sakınca olup olmadığını Genelkurmay ve MİT’e sorması gerekir. Bu soruya verilecek cevapların, özelleştirme ya da satışı engelleyeceğini sanmıyorum. Olsa olsa kritik noktalara dikkat edilmesi yönünde uyarılar gelebilir. Bunlar da halka arz oranı ve halka arz ya da blok hisse satışı yoluyla gelecek yeni ortaklarla paylaşılabilecek bilgilerin netleştirilmesine yönelik olabilir.
• Doğalgaz ithalat fiyatları açıklamak mümkün mü?
TPAO’nun da uluslararası nitelikte sözleşmeleri var. Bu sözleşmelerde hisse satışında teknik ve finansal açıdan göz önünde bulundurma ihtiyacı dışında esasa engel teşkil edecek maddeler olmayabilir. Ancak BOTAŞ Türkiye adına bilfiil uluslararası doğalgaz piyasalarında aktif bir oyuncu. Ve bunun gereği olarak İran, Azerbaycan ve Rusya ile imzaladığı kimi anlaşmalarda yer alan bazı gizli maddeler var. Örneğin boru hatları üzerinden satın alınan doğalgazın fiyatı ticari sır statüsünde ve kesinlikle gizli tutuluyor. Bir şirketin, esas faaliyetlerini birinci derecede etkileyecek fiyatları açıklamadan halka arz edilebilmesi ihtimal dışı görünüyor.
• BOTAŞ (ya da ilgili bakanlık) bazı yetkilerinden feragat eder mi?
BOTAŞ, Türkiye adına uluslararası doğalgaz piyasalarında aktif bir oyuncu ama aynı zamanda yurt içinde de sistem operatörü statüsünde. Yani doğalgaz iletim sistemini yöneten bir oyuncu aynı zamanda. Hatta her ne kadar hükümete danışarak yapsa da, doğalgaz fiyat tarifelerini belirleyen oyuncu da BOTAŞ’ın bizzat kendisi. Kendi ticari faaliyeti konusunda kuralları da kendisi koyan bir oyuncunun halka arzında eşyanın (pardon piyasanın) tabiatına uygun olmayan bir şeyler var. BOTAŞ, piyasa operatörü, piyasa hakimi, tarife belirleyici, oyun kurucu... Kısacası doğalgaz BOTAŞ’tan soruluyor bir bakıma. Peki BOTAŞ, daha doğrusu kamu, yani hükümet, bu alanlarda söz, yetki ve karar haklarının bir kısmından vazgeçmeye yanaşır mı?
• BOTAŞ zararına gaz satışından vazgeçebilir mi?
Bu da ne demek şimdi demeyin. BOTAŞ, uluslararası sözleşmelere imza atarak ithalat fiyatları konusunda Türkiye adına yetki kullandığı gibi, satış fiyatlarını da belirliyor demiştik. Fiyat belirleme yetkisi o kadar geniş ki, abonelerine zararına doğalgaz bile satabiliyor. Her ne kadar ithalat fiyatları gizli kontratların yaprakları arasına gizlense de şirketin mali tablolarına bakılınca kârda mı yoksa zararda mı olduğu anlaşılıyor. Dolayısıyla, hükümet hisse senedi arzı yoluyla halka açık bir anonim şirket haline gelecek BOTAŞ’tan piyasa fiyatının altında satış yapmasını bekleyecekse o iş yaş. Dolayısıyla hisse satışı öncesinde BOTAŞ’ın sübvansiyon amaçlı zararına doğalgaz satışı yapmak durumunda kaldığında gireceği zararın görev zararı olarak Hazine tarafından derhal ödenmesini sağlayacak bir mevzuat altyapısı oluşturmak şart.
• Halka arzın en kolay yolu ne olabilir?
TPAO ve BOTAŞ’ın halka arzı için anlaşılan epey hazırlık gerekecek. Peki bu işin oluru nedir? Daha doğrusu ille de bir hisse satışı yapılacaksa bunun en makul ve en gerçekçi yöntemi ne olabilir? Bize göre TPAO ve BOTAŞ’ı değil de, onların çeşitli operasyonlarını, iştirakler haline getirip tek tek satmak daha kolay görünüyor. Bu durumda, konu Karadeniz’deki doğalgaz rezervi ile güncel hale geldiğine göre önce TPAO ve BOTAŞ keşfedilen 320 milyar metreküplük (Sondaj derinleştikçe miktarın büyümesi de bekleniyor) rezervin üretim, taşıma ve satışından sorumlu ortak bir şirket kurmalı. Sakarya Doğalgaz Üretim ve Satış Ortaklığı benzeri bir ad altında kurulacak bu şirket halka arz edilerek, murada erilir.
• Arama ve sondaj gemileri de halka arza dahil edilebilir mi?
BOTAŞ ve TPAO’nun halka arz edilmek üzere kurabilecekleri ortak şirketin varlıkları Sakarya Gaz Sahası’ndaki üretim ve satış haklarından ibaret olmayabilir, bunun yanına başka varlıklar da eklenebilir. TPAO’nun elindeki mevcut/üretimdeki bazı karasal petrol ve doğalgaz sahaları yeni şirketin varlıkları arasına koyulabilir. Ayrıca TPAO’nun envanterindeki petrol arama ve sondaj gemileri de varlıklar arasına neden eklenmesin? Çünkü bu gemiler hem Türkiye denizlerinde hem de başka ülkelerin deniz sahalarında pekala sismik araştırmalar ve sondajlar yaparak ticari gelir elde edebilir.
• Mevcut doğalgaz dağıtıcıları neden ortak olmasın?
Yerli doğalgaz gündeme gelir de Türkiye doğalgaz sektöründeki mevcut aktörler unutulur mu? Doğalgaz ticaretiyle uğraşan şirketler, Türkiye’nin 81 iline ve yüzlerce ilçesine doğalgaz ulaştıran Aksa Doğalgaz (Kazancı Holding), Enerya, Başkentgaz (Torunlar), Bursagaz ve Kayserigaz (SOCAR), Torunlar (Başkentgaz) gibi oyuncular da yeni kurulacak şirkete sembolik düzeyde hisselerle katılıp, halka arz sürecinde piyasa yapıca rolü üstlenerek, satışın en sağlıklı şekilde yürütülmesine katkı niye sunmasınlar?
TPAO-BOTAŞ birleşmesi mümkün mü?
Türkiye’nin enerji alanındaki iki büyük ulusal şirketi BOTAŞ ve TPAO birleştirilerek, bölgesel, hatta küresel bir enerji devi yaratılabilir mi? Şayet böyle bir hedef koyulacaksa bu hedefe doğru ilk adım, iki şirketin halka arz edilecek ortaklığın kuruluşu olabilir. Halka arz edilecek şirkete yeni varlık ve operasyonlar kazandırarak zenginleştirme gibi sonraki adımlar da bu nihai hedef gözetilerek atılabilir.
Halk rezerve ortak olur mu? Piyasa aktörleri nasıl bakar?
Sakarya Gaz Sahası’nın satışa çıkarılması halinde ne kadar ilgi göreceği sorusu, cevabı çok kritik bir sorudur. Çünkü spekülatörlerin, çeşitli yatırım fonlarının ve halkın istenilen seviyede ilgi göstermesi, Karadeniz Gaz Sahası’nın piyasalar nezdinde rüştünü ispatlaması anlamına da gelecektir. Ancak bu yolun denenmesi için bir yandan sahadaki rezervin üretilip pazara sunulması yönünde hazırlıklar hızlandırılmalı bir yandan da söz konusu şirketin kuruluşu için hemen harekete geçilmeli.
Yeni gaz sahası ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi de ilgilenebilir mi?
Türkiye’nin BOTAŞ dışında en köklü doğalgaz şirketi hangisi diye sorarsanız, cevap İGDAŞ’tır. İGDAŞ doğalgaz alanında teknoloji ve insan kaynağı yetiştirilmesini sağlamış bir şirkettir. Hatta bugünkü Enerji Bakanı Fatih Dönmez gibi pek çok bürokratı siyasete ve enerji üst yönetimine taşımış bir kurumdur. Dolayısıyla İGDAŞ’ın da Sakarya Doğalgaz Sahası’ndaki yerli gazı üretmek, taşımak ve pazarlamak amacıyla kurulup halka arz edilecek şirkette aktif rol üstlenmesi mümkün.