Marmara Denizi ile Karacabey ve M. Kemalpaşa ovalarını ayıran Karadağ’ın yamaçlarında yakalanan bir fırsattan söz edeceğim. Yenice mahallesini merkez edinen “ceviz fidanı yetiştiriciliği” Ömerli, Erikli, Çakırköy, Yeniziraat, Eskiziraat ve Emre mahallelerini kapsıyor.
Karadağ’ın en yüksek tepesi Karatepe 833 metre. Bilimsel analizlerle doğrulanmış bir belge elde yok, ama yöredeki fidan yetiştiricileri iklim koşullarının kendilerini “ayrıcalıklı üretici” konumuna taşıdığını söylüyor.
Bandırma Ticaret Borsası Genel Sekreteri Ertunç İşbay,Yenice Mahallesi Muhtarı Nuri Varlık, Üreticiler Fikri Çıpa, Hasan Baş, Hayati Şirin, Mümin Acar, Mestan Yılgör ile Prof. Dr. Metehan Yılgör’le birlikte fidan yetiştiriciliğini değerlendirmeye çalışıyoruz. Son yıllarda ülkemizin her yerinde “ceviz bahçeleri kurma" rüzgarları esiyor; fidanların yüzde 80’ini de bu yöre karşılıyor. Gündemimizde olması gereken bir alan bu.
Yenice ve çevresindeki fidancılık konusunu iyi bilenlerden biri olan Prof. Dr. Yaşar Akça’nın da telefonda düşüncelerini aldım.
Bandırma’da Yenice ve çevresindeki “ceviz fidancılığı” konusunu beş alt başlıkta paylaşmak istiyorum: Yörede ceviz fidancılığının kısa tarihçesi öğretici olabilir. Başlangıç noktasına hassas bağlılık disiplininin eksikliği kapsayıcı bir anlayışla sorgulanmalı. Alınması gereken önlemlerin çerçevesi sadece fidan üreticilerinin değil, hepimizin ortak sorunu. Klon ceviz anaç üretimi için doku kültürü aşamasına geçilmesi yöredeki kamu altyapısının kullanılması çok yönlü düşünülmesi gereken bir ilerleme aşaması. Ayaklarımıza kurşun sıkmama özeninin gösterilmesi üzerinde de ısrarla durulması, ülke adına koordine edilmesi gereken gündem maddelerinden bir diğeri.
Ceviz fidanı yetiştirmede bir merkez olan Bandırma’nın Yenice Mahallesi ve çevre yerleşimler bu işe nasıl başladı? Yaklaşık yarım yüzyıllık geçmişi olan bu işi kim tetikledi? Bugün hangi ölçeklere ulaştı? Uzun dönemli geleceğini güven altına almak için bugünden yarına neler yapılmalı? Ceviz fidancılığı konusunda yazılı bir “hafıza kaydı” var mı?
Yenice’deki üreticilerin ve kooperatif yetkililerinin anlattığına göre ceviz fidancılığının yöreye gelmesini Gültekin Çelebioğlu tetikliyor. Yalova Araştırma Atatürk Kültür Merkezi Müdürlüğünden Çelebioğlu ceviz aşısı yapmayı öğretiyor yöre çiftçilerine. Çiftçiler de birbirinden görerek öğreniyor ve fidan yetiştiriciliği yayılıyor.
Bugün 5 bin dönümlük bir alanda üretim yapılıyor. Kaba bir tahminle yılda 12 milyon fidan yetiştiriliyor ve piyasaya sunuluyor. Yine bugünün fiyatlarıyla fidenin tanesi 10TL. Çok kaba hesaplanırsa yöre çiftçisinin cirosu 120 milyon TL dolaylarında.
Aldığımız bilgiye göre 65 şirket ceviz fidancılığıyla uğraşıyor. Yörede yerleşik insanın iş sahibi olmasının ötesinde Bandırma’dan her gün 500 işçi taşınıyor.
Bu yılın başında 21 Ocak 2021 tarihinde yurt dışına ihracat AB kuruluşu olan EFSA tarafından yasaklanıyor. Böylece yapılan 7 milyon Euro’luk ihracatın AB ülkelerine yapılan ihracatın kapıları kapanmış oluyor. Bu durum özellikle sınırlarımıza yakın olan AB üyesi ülkelere yapılan ihracat açısından önemli.
Çok değişik iş alanlarında olduğu gibi ceviz fidancılığı konusunda da büyük eksikliğimiz alışkanlıkla iş yapma, analizle değil. İş yapmanın temel etkeni olan “başlangıç noktasına hassas bağlılık disiplinine” fidancılıkta da uyulmamış.
İşlerimizi içinde bulunduğumuz koşulları dikkate alarak atadan- dededen gördüğümüz gibi iş yapma yapma alışkanlığını kolay bırakamıyoruz. İşlerimizle ilgili kayıt tutarak, hesap yaparak, öngörerek ve önlem alarak ilerleme bilincimiz olması gereken yerde değil.
Oysa hayat sürekli akıl katmayı gerektiriyor. Aşı yapma ve fidan yetiştirme konusunda 40 yılı aşan deneyim ve birikimi kimse inkar etmiyor. Yöre insanının fidancılığı benimsemiş olması, fidan üretimi geçim sağlayacak getiri yaratması önemli. Daha da önemlisi, insanlar üretim alanlarına yatırım yapıyor; gelecek kuşaklar da bu alanda potansiyelin farkında ve uzmanlıklarını geliştirmeye istekli.
Sertifikalı üretim önemli bir aşama ama “gözetim ve denetimde” ödün vermemek koşuluyla. Bir üreticinin yapacağı hata “bütün yörenin imajını ve marka olma özelliğini” yok edebilir. Bu nedenle, fidan yetiştiriciliği ve pazarlaması konusunda kayıt tutma, hatayı yapanı belirleme ve bedelini ödetme konusunda “iç disiplini’ sağlamak gerekiyor.
Üreticiler “denetim ve gözetim ile pazarlama ve satışlarda devlet bütün firmaları sıkı biçimde denetliyor” diyor. Uzmanlar ise fidan hatalarından ve gelecekte mahkemelere taşınacak sorunlardan söz ediyor. Bu konunun üzerine ayrıntıda gitmeliyiz. Üreticilerimize ve ilgili herkese 3 Eylül 2021 günü DÜNYA gazetesinde yayınlanan “Bütün zamanlarda zenginliğin sırrı: Küçük veri” başlıklı yazımızı özenle okumalarını öneririz.
Başlangıç noktasında öngörme, önlem alma, gözetim ve denetim konusunda doğu ilkeler ve kurallar belirlenir; ödünsüz uygulanırsa ceviz fidanlarında “kötü bakım ve zayıf gen” sorunu yaşanmaz.
Fidan yetiştiricilerinin sürekli eğitilmeleri gerekiyor. Dünya genelinde yeni ceviz çeşitleri, fidan yetiştirme tekniklerinin izlenmesi üreticiler, üretici örgütleri, kamu birimleri ve üniversitelerin ortak sorumluluğu… Fide yetiştiriciliği konusunda “sürekli eğitim” de “sürdürülebilir gelişme” yaratabilmenin gerek şartı.
Uzun dönemli geleceği güven altına almak için ceviz fidanı yetiştiricilerin sorumlulukları var: Fidan yetiştirme, dikim yapacak olanlara toprak özellikleri, yöre koşullarına uygun çeşit, ceviz bakımı konusunda danışmanlık yapacak düzeyde olmaları gerekiyor. “Ben fidemi yetiştirir, satarım, gerisi beni ilgilendirmez” demek, ceviz üretiminin gelişmesini engeller. Bir makine üreticisi, makinesinin kalitesi, işlevselliği, fiyatı, montaj ve bakım hizmetleriyle piyasada yer ediniyorsa, ceviz fidanı yetiştiricisi de fidan ile çevresinin etkileşimi, bakım bilgileri konusunda müşterisine kaliteli hizmet sunarsa işinin sürdürülebilirliğini güven altına alır.
Ceviz fidanı yetiştiricileri iyi biliyor ki, uygun olmayan bölge ve toprak, yanlış fide, tekniğine uygun olmayan bakım nedeniyle bu alana yatırım yapan ama sonuç alamayan çok insanımız var.
Ceviz yetiştiriciliği ekosisteminin etkileşimlerini kavramadan gerekli birikimi yaratamaz, uzun soluklu geleceği güven altına alamayız.
Herhangi bir üretim alanında sürdürebilir gelişme yaratmanın gerek şartı, “öngörme ve önlem alma” disiplinidir. Yenice yöresi ceviz fidanı yetiştiricilerinin bir dizi öngörüye ve önleme ihtiyacı var. Ceviz fidancılığında geçmişin birikimi ile aklımızın çare üretme gücünü birleştirmeliyiz.
Gelecek hafta: Akıl çare üretmek için vardır