Erden Alpan
4A Labs / CEO
Yapay zekâ (AI), küresel çapta insanlığa birçok açıdan olumlu katkılar sunma potansiyeline sahip. Diğer taraftan, bu teknolojinin duyguya, ahlâka ve öz farkındalığa sahip olmaması nedeniyle; insanlığın etik değerleriyle çatışacak şekilde insanlığa zarar verme riskinden de endişe duyuluyor. Dolayısıyla, yapay zekâ teknolojisinin olumlu etkilerinden büyük ölçüde faydalanılarak, yaratabileceği tehlikeleri de asgari seviyelere çekecek bir ekosistemin yaratılması gerekiyor.
Geçtiğimiz on beş ay içerisinde Kanada, Çin, Danimarka, AB Komisyonu, Finlandiya, Fransa, Hindistan, İtalya, Japonya, Meksika, Nordik-Baltık Bölgesi, Singapur, Güney Kore, İsveç, Tayvan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Birleşik Krallık, yapay zekânın kullanımını ve gelişimini teşvik etmek için ulusal stratejilerini yayımladılar. Her bir strateji, birbirinden farklı olup; bilimsel araştırma, yetenek geliştirme, beceri ve eğitim, kamu ve özel sektörün yapay zekâyı benimsemesi, etik ve katılım, standartlar ve düzenlemeler, veri ve dijital altyapı gibi yapay zekâ politikasının farklı yönlerine odaklanmış bulunuyor.
Yapay zekâ teknolojilerinin günümüzde hemen hemen her alanda hayatımızı etkilemekte. Ülkeler, yapay zekanın etik, güvenli ve şeffaf bir şekilde kullanılmasını sağlamak amacıyla çeşitli kanun, yönetmelik ve politikalar yayınlıyor. Ancak yapay zekâ regülasyonları dünya genelinde farklılık gösterebiliyor. Her ülkenin kendi ihtiyaçlarına ve endişelerine göre düzenlemeler yapması çok önemli.
AB’DE yapay zekâ yasası çıktı
Dünyadaki başlıca ülkelerin yapay zekâ düzenlemeleri var. Avrupa Birliği (AB) Komisyonu tarafından 21 Nisan 2021 tarihinde sunulan ve yapay zekâ sistemlerinin piyasaya arzı, hizmete sunulması ve bazı uygulamaların yasaklanmasına dair kuralları belirleyen Yapay Zekâ (AI) Yasası (Artificial Intelligence Act), 46 hayır oyuna karşı 523 evet oyu ile Avrupa Parlamentosu’nda (AP) 12 Mart 2024 tarihinde onaylandı. Yapay Zekâ Yasası, yüksek riskli yapay zekâ sistemlerinin kullanımını sıkı kurallara bağlıyor. Yapay zekâ sistemlerinin şeffaflık, insan denetimi, veri kalitesi gibi unsurlara uyması zorunluluğunu getiriyor.
Genel Veri Koruma Yönetmeliği (GDPR), kişisel verilerin Yapay Zekâ uygulamalarında kullanımına ilişkin kısıtlamalar getiriyor. Vatandaşların gizliliğinin korunmasına katkı sağlıyor.
Toplumsal etki olaraksa yapay zekâ teknolojilerinin etik kullanımı ve kişisel verilerin korunması konularında farkındalık artıyor.
Vatandaşlar, yapay zekanın güvenli ve şeffaf olmasını talep ediyor. Diğer yandan AB’nin Risk Odaklı Yapay Zekâ Yaklaşımı, AB Temel Haklar Bildirgesi’nde yer alan AB temel haklarını olumsuz etkileyebilmeye dair risk arttıkça, kuralların da o denli katı olması söz konusu. Yasaya göre yapay zekâ sistemlerinin; kabul edilemez risk, yüksek risk, spesifik şeffaflık riski/sınırlı risk, minimal risk olmak üzere dört farklı risk kategorisine ayrılıyor.
Yasadaki bu yükümlülüklerin ihlalleri ciddi oranda para cezalarının ödenmesine yol açıyor. Ayrıca AB’nin konuyu ciddiye aldığının temel ispatı yeni kuralların ulusal düzeyde denetlenmesini sağlayacak Avrupa Yapay Zekâ Ofisi’nin açılacak olması.
Türkiye, ‘yapay zekâ’ da hangi noktada?
Türkiye ise yapay zekanın potansiyelini, ekonomiye ve topluma fayda sağlama yeteneğini erken bir aşamada tanımlamış bulunuyor. Bu nedenle, son yıllarda yapay zekanın sorumlu ve etik bir şekilde geliştirilmesini ve kullanılmasını teşvik etmek için çeşitli yasal ve düzenleyici çalışmalar başlatılmış durumda. Türkiye’nin bu konudaki ciddiyetini; yapay zekâ stratejisini 2021 yılında ortaya koyarak 2025 yılına kadar küresel bir aktör haline gelmeyi hedeflemesiyle göstermekte. Bu amaçla yine 2021 yılında Yapay Zeka Ofisini kurmuş ve Yapay Zeka Ar-Ge merkezleri ile Etik İlkeler ve KVKK tavsiyeleri yayınladı. Siber Güvenlik ve Bilgi Sistemleri, KVKK ve Veri Madenciliği Kanunları ile Yapay Zekânın geleceğinde destekleyici yasal düzenlemeleri başlatıldı.
Türkiye Yapay Zekâ İnisiyatifi’nin (TRAI), 2024 yılında 320 girişimi içeren bir harita yayınlayarak sektördeki gelişmeleri gözler önüne sermekte. Bu girişimler, üretimden sağlığa, finanstan enerjiye kadar geniş bir yelpazede yer almakta ve ülkenin yapay zekâ ekosistemine önemli katkılar sağlıyor. Türkiye'nin yapay zekâ düzenlemeleri, etik ve hukuki çerçeveleri de kapsıyor. Adil yargılanma hakkı, ifade özgürlüğü ve kişisel verilerin korunması gibi temel hakların korunması, düzenlemelerin merkezinde yer alıyor. Bu doğrultuda, şeffaf ve çok paydaşlı bir yönetişim anlayışı ile dünya ile uyumlu bir yapay zekâ hukuk sistemi oluşturulması hedefleniyor.
Diğer ülkelerdeki yapay zekâ adımları
- Amerika Birleşik Devletleri
ABD yönetimi, yapay zekâdan kaynaklanan riskleri önlemeyi amaçlayan kapsamlı bir kararnameyi Ekim 2023'te çıkardı. ABD Başkanı Joe Biden'ın emriyle hazırlanan kararnameye göre, yapay zekâ güvenliği için yeni standartlar getirildi.
- Çin
Yapay zekâ etik kuralları, yapay zekâ sistemlerinin etik ilkelere uymasını zorunlu kılıyor. Ancak uygulama ve denetim konusunda belirsizlikler bulunuyor. Veri Güvenliği Kanunu ve Kişisel Bilgi Koruma Kanunu, Kişisel verilerin toplanması ve kullanımını düzenliyor. Vatandaşların veri hakları konusunda endişeler devam ediyor.
- Japonya
Japonya yapay zekâyı doğrudan düzenleyen belirli bir yasaya sahip olmamakla birlikte, mevcut yasalar ve yönergelerle bu alanı dolaylı olarak yönetiyor. Ekonomi, Ticaret ve Sanayi Bakanlığı (METI) tarafından yayınlanan "YZ Yönetişim Raporu 1.1" (AI Governance Report 1.1), şirketlerin YZ sistemleri geliştirme ve kullanma konusunda iyi uygulamaları benimsemelerini teşvik eden bağlayıcı olmayan yönergeler içeriyor.
- Hindistan
Hindistan, yapay zekâ teknolojilerinin gelişimini desteklemek ve düzenlemek için çeşitli adımlar atıyor. Yakın zamanda, Elektronik ve Bilgi Teknolojileri Bakanlığı, belirli yapay zekâ modellerinin başlatılmadan önce hükümet onayı almasını gerektiren düzenlemeler getirdi.
- Birleşik Arap Emirlikleri
Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), yapay zekânın potansiyelini ve ekonomisinin ve toplumunun gelişimine katkıda bulunma yeteneğini erkenden tanımlamış. İlk Yapay Zekâ Bakanlığı’nı 2017 senesinde kurarak bu konuda öncülük eden BAE, Yapay Zeka'nın sorumlu ve etik bir şekilde geliştirilmesi ve kullanılmasını teşvik etmek için önemli adımlar atmıştır. Bu nedenle, BAE hükümeti, yapay zekânın sorumlu ve etik bir şekilde geliştirilmesini ve kullanılmasını teşvik etmek için çeşitli yasal ve düzenleyici çerçeveler oluşturmuş.