Türkiye Futbol Federasyonu 2023-24 sezonunda Spor Toto Süper Ligde yer alabilecek yabancı oyuncu sayısını açıkladı. Buna göre Süper Lig kulüpleri 2023-24 sezonunda kadrosunda en fazla 14 yabancı oyuncu bulundurabilecekler. Sahada ise aynı anda en fazla 8 yabancı futbolcu olabilecek. Böylece takımların sahada en az 3 Türk futbolcu bulundurma zorunluluğu da devam etmiş olacak.
Biz bu yazımızda yabancı oyuncunun futbolumuza yararlı olup olmadığını değil, somut verilere dayalı olarak futbolumuza artı ve eksilerine odaklanacağız. Şüphesiz ki, kaliteli, verimli, optimal maliyetli ve tüm bunların ötesinde oynadığı kulübe maliyetinden daha fazla fayda sağlayan yabancı oyuncuların Türk futboluna geçmişte olduğu gibi şimdi de katkıları fazla olabilir. Bu nedenlerle biz “yabancı oyuncu iyidir ya da kötüdür” kısır tartışmalarından uzak, futbolumuza ekonomik, finansal ve sportif anlamda maliyet ve katkıları üzerinde duracağız.
Yabancı oyuncu konusunda büyük resmi görmek için öncelikle konuya ilişkin bazı saptamalar yapalım:
- 2022-23 sezonu itibariyle Süper Lig’de ellibeş ülke pasaportu olan toplam 261 yabancı oyuncu bulunmaktadır.
- Süper Lig’de oynayan 519 oyuncunun % 50,3’ü, yani 261’i yabancı oyuncu statüsünde bulunuyor. Bir diğer ifadeyle her iki oyuncudan birisi yabancı statüsünde.
- Takım başına ortalama yabancı oyuncu sayısı 13,8.
- Takım başına yabancı oyuncuların ortalama yaşı 28,4.
- Yabancı oyuncuların bonservis bedelleri üzerinden toplam değerleri 679,1 Milyon Euro.
- Takım başına yabancı oyuncu değerinin, bonservis bedelleri üzerinden toplam takım değerine oranı % 68,91. Yani, süper Lig’in bonservis tutarları üzerinden değerinin yaklaşık % 70’i yabancı oyunculardan geliyor.
- Takım başına ortalama yabancı bonservis değeri 2.6 Milyon Euro.
- 2022-23 sezonunda maç başına sahaya çıkan yabancı oyuncu sayısı ise % 33. Yani, her üç yabancı oyuncudan sadece birisi oynuyor.
Şimdi de yukarıdaki saptamalarımıza ek olarak Avrupa futbolunda yabancı oyuncu göstergelerine bakalım.
- Avrupa’nın merkez ligleri olarak nitelendirdiğimiz beş büyük ligde yabancı oyuncu yüzdeleri ortalaması %56,3.
- Premier Lig’de bu oran %68,6 iken, La Liga’da %42.
- Merkez liglerin dışında çevre ligler içinde yer alıp bize yakın olan liglerden Portekiz Ligi’nde %59,2; Hollanda Ligi’nde %45,7; Belçika Ligi’nde %58,4;
- Merkez liglerde yabancı oyuncu ortalama yaşı 26,78.
- Yukarıda belirttiğimiz çevre liglerde yabancı oyuncu ortalama yaşı 25.
- Yabancı oyuncuların oynama yüzdesi %53.
- Merkez liglerde lig başına yabancı oyuncu değerinin, bonservis bedelleri üzerinden toplam takım değerine oranı %71,2.
- Merkez liglerde ücret/gelir rasyosu ortalaması 2021-22 için %78.
Avrupa Birliği pasaportu taşıyan oyuncularda 1995 yılında Avrupa Adalet Divanı’nın Bosman Kuralları olarak bilinen kararı gereğince, Avrupa liglerinde yabancı oyuncu sayısında bir sınırlama bulunmuyor. Ancak, bu pasaporta sahip olmayan yabancı oyuncuların transferinde Premier Lig, transfer edilecek oyuncunun son iki yılda milli takım maçlarının % 75’inde oynamış olması koşulunu ararken, Avrupa Birliği pasaportu dışında İtalyan Serie-A 5, Fransız Lig 1 4, La Liga ise 3 yabancının daha kadroda olabilmesine izin veriyor.
Yabancı oyuncu oynatmanın takım özelinde ve lig genelinde sportif, ekonomik ve finansal katkıları ne yönde? Bu soruya yanıt verebilmek için öncelikle mevcut statüko temelinde takımlarımızın Süper Lig’de ve UEFA organizasyonlarındaki başarılarına ve buna bağlı olarak oluşan UEFA ülke sıralamasına bakmalıyız. UEFA ülke sıralamasının dışında Türk futbolunun ekonomik ve finansal değerlerini de sportif performans ile birlikte değerlendirmemiz gerekiyor. Bu bağlamda 2000-2023 arası aşağıdaki değerlere bir göz atalım.
- 2000’de 5+1 (5 yabancı sahada, bir yabancı tribünde) olan yabancı oyuncu sayısı; 2007/08’de 6+2 (6 oyuncu sahada, 2 oyuncu tribünde) olurken, 2011/12 sezonunda bu sayı 10’a çıktı (6 oyuncu sahada, 2 oyuncu kulübede ve 2 oyuncu tribünde). 2015/16’da ise yabancı oyuncu sayısı rekor sayıya ulaştı ve 14 oldu (14 yabancının 11 sahaya çıkabilirken, 3’ü de yedek kulübesinde oturabilecekti).
- 2000’de Türkiye UEFA’da 7. sıraya yükselebilme başarısı göstermesine karşın, son 23 yılda UEFA sıralamamız 20. Sıraya kadar geriledi. 2021-22 sezonunda ilk kez ilk 15’in dışında kalarak, sezonu 20. Sırada tamamladık. 2023 itibariyle ise UEFA ülke sıramız 12 oldu.
- 1999-2000’de ilk ve son kez kulüpler özelinde Avrupa’da bir kupa, UEFA Kupası kazanıldı (Galatasaray 2000’de UEFA Kupası ve Süper Kupa kazandı.)
- 2000’de Türk futbolunun toplam gelirleri 275 milyon TL, borçları ise 185 milyon TL iken; 2023 itibariyle Süper Lig kulüplerinin toplam gelirleri 10 milyar TL’ye, borçları ise 20,5 milyar TL’ye ulaştı.
- 2021 mali verilerine göre Süper Lig’de 15 kulübün özsermayeleri negatif düzeyde ve Süper Lig’in toplam özkaynak açığı 682 milyon Euro’ya ulaşmış durumda. Süper Lig kulüplerin 2019 itibariyle toplam zararları ise 244 milyon Euro civarında.
- 529 milyon Euro geliri bulunan Süper Lig’in oyunculara ödemiş olduğu ücret ve maaşlar toplamı 472 milyon Euro’ya ulaşıyor. Buna göre Ücret/gelir rasyosu: %89’a ulaşmış vaziyette.
- Türk futbolunun harcamalarının en önemli giderini transfer harcamaları oluşturuyor. Transfer harcamalarının %85’i ise yabancı transferlere gidiyor. Süper Lig net transfer harcamalarında net borçlu ve ithalatçı bir lig konumunda.
- Yabancı oyuncuların tüm sözleşmeleri Euro bazında yapılıyor.
Yabancı oyuncu sistemimizin ne kadar etkin ve verimli çalıştığını görebilmek için karşılaştırmalı bir analizin futbolumuza yararlı olacağını düşünüyorum. Bu analiz sonrası uzun vadede sürdürülebilir bir yabancı transfer politikası oluşturabiliriz. Bu amaçla ülkemizdeki ve Avrupa liglerindeki verileri karşılaştıralım.
- Süper Lig’de ve Avrupa’da hemen hemen yabancı oyuncu yüzdeleri birbirine yakın olmakla birlikte, ülkemizde bulunan her üç yabancıdan birisi sahaya çıkarken, Avrupa’da her iki yabancıdan birisi sahaya çıkıyor.
- Avrupalı liglerde oyunculara ödenen ücret ve maaşlar toplam gelirin %78’ini oluştururken, bizde bu oran %89’a ulaşmış durumda.
- Avrupalı ligler transferlerde net kar elde ederken, biz ise bazı yıllar kar etsek bile, son on yıl itibariyle transferde zarar yazmış durumdayız. Son dört transfer sezonun üç sezonunu zararla kapattık.
- Merkez liglerde yabancı oyuncu ortalama yaşı 26,8; çevre liglerde 25 iken bizde 28,4.
- Avrupalı liglerde yabancı oyuncu transferlerinin takımın ve ligin marka değerine etkisi, katlanılan maliyetin çok üzerinde olduğu için Avrupalı kulüpler ekonomik, finansal ve sportif performansları maksimize edebiliyorlar.
Konuya doğru bakabilmek ve sağlıklı analizler yapabilmek için Avrupa’da ve ülkemizde yabancı oyunculara ilişkin olması gereken tüm asal verileri yukarıda paylaşıp rasyonel bir şekilde analiz ettim. Analiz sonuçlarıma göre, yabancı oyuncu sistemimizin acilen gözden geçirilmesi gerekiyor. Şüphesiz ki, yabancı oyuncunun Türk futboluna sağlayabileceği önemli katkılar olabilir, ancak bu katkıyı mutlaka maliyet ile karşılaştırmak zorundayız. Yapılacak fayda/maliyet analizine kısa vadeli bakış açısından daha çok uzun vadeli ve sürdürülebilir bir anlayışla yaklaşmak Türk futbolunun orta ve uzun vadede yararına olacaktır. Burada temel strateji optimal maliyet, maksimum fayda yaratacak bir yapıyla yabancı oyuncunun sitemde yer almasını sağlamak olmalıdır.
Süper Lig net borçlu liglerden birisi. Süper ligimiz ithalatçı bir lig olduğu kadar transferden zarar da eden bir lig konumunda. Transfer harcamaları kulüplerin finansal dengelerini bozan gider kalemlerinin en önemlisi. Özellikle de yabancı oyuncu transferleri…
Sürdürülebilir ve sağlıklı bir mali yapıyı tesis edemeyen kulüpler, yabancı oyuncularla yapılan Euro sözleşmeler nedeniyle ülke makroekonomisinde yaşanılan olumsuzlukların da etkisiyle çok büyük zararlara katlanmak durumunda kalıyorlar. Bu da futbolumuzun mali yetersizliklerini daha da artırırken, sportif performansını aşağıya çekiyor.
Öz olarak ifade edecek olursak, yabancı transferinde Süper Lig sınıfta kalmış görünüyor. Yapılan transferler verimli olmamakla birlikte, katlanılan maliyet, sağlanan faydanın çok üzerine çıkmış durumda. Yabancı oyuncu transferi Türk futboluna sürdürülebilir bir sportif başarı getiremediği gibi kulüplerin finansal sorunlarını daha da derinleştirmiştir.