Geçen hafta Mardin’de Cengiz Holding tarafından 1,2 milyar dolarlık yatırımla hayata geçirilen Eti Bakır Mazıdağı Metal Geri Kazanım ve Entegre Gübre Tesisi’ni gezme fırsatı buldum. Tesis; bilgisayardan cep telefonlarına, elektrikli otomobillerden uçak endüstrisine birçok sektörün hammaddesi olan kobalt, nikel, lityum, çinko ve manganez gibi elementleri üreterek dünyanın farklı coğrafyalarına sunuyor.
Tesisin maden teknolojilerinde 4.0 döneminin simge merkezlerinden biri olduğunu söyleyen Eti Bakır Mazıdağı Metal Geri Kazanım ve Entegre Gübre Tesisi Genel Müdürü Emre Kayışoğlu’nun verdiği bilgiye göre, Eti Bakır’ın Küre’deki bakır üretimi sürecinde artık ürün olarak ortaya çıkan pirit konsantresi, 1.200 kilometre uzaklıktaki Mazıdağı tesisine trenlerle taşınıyor ve burada kobalt geri kazanılıyor. Üretimde önemli bir atılımın 2020’de İngiltere’de ICoNiChem’in grup bünyesine katılmasıyla yaşandığını hatırlatan Kayışoğlu, sözlerini şöyle sürdürüyor:
“Yeni yatırımlarla ICoNiChem’in kobalt üretimini iki kat artırdık. Mazıdağı’ndan gelen ürünleri de İngiltere’de işlemeye başladı. 2.500 tonluk kapasiteyle dünya kobalt üretiminin yüzde 2’sini gerçekleştiriyoruz. Aralarında Amerika, İngiltere, İspanya, Kore ve Çin gibi ülkelerin bulunduğu 10'dan fazla ülkeye ihraç ediyoruz. Tesislerde %99,99 saflıkta kobalt üretebiliyoruz. Böylece teknoloji, petrokimya, otomobil, uçak sanayi, seramik gibi alanlarda katma değerli ürünlerin üretimini yapabiliyoruz. Hedefimiz, Mazıdağı tesislerini yüksek teknolojiye hitap eden sektörlerin vazgeçilmez iş ortaklarından birine dönüştürmek.”
İki Türk mühendis İsveç’e gitti, Zimbabveli mühendis Kürtçe öğrendi!
Mazıdağı’ndaki tesisin istihdam açısından önemli olduğuna vurgu yapan Kayışoğlu, 1.500’ü aşkın çalışanları olduğunu anlatıyor ve ekliyor: “Bunların 1.100’ünü Mazıdağı ve Mardin’in diğer ilçelerinden gelenler oluşturuyor. Ben fabrikaya ilk geldiğimde tesisleri devreye almak ve mühendislik kültürünü aşılamak için Avrupa’dan, Filipinler, Hindistan ve Zimbabve gibi ülkelerden 55 mühendis getirttik. Onlarla üç yıllık mukavele imzaladık. Ben dahil hepimiz İngilizce konusunda onlara yardımcı olduk. Zimbabveli mühendis burada Kürtçe öğrendi. Mazıdağı’nda yetişen mühendislerimize yurt dışından teklif geliyor. Örneğin iki arkadaşımız Tesla’nın eski üst düzey yöneticisinin İsveç’te kurduğu Northvolt’a gitti. Başta İngiltere, İspanya ve Pakistan olmak üzere yurt dışından birçok mühendis tesisimize çalışmaya geliyor.”
“Dört elementi batarya tozundan ayrıştırabilen tesis dünyada yok, elektrikli araç üreticileriyle görüşüyoruz”
Mazıdağı tesislerinin odağında şu anda batarya tozundaki metalleri geri dönüştürmek var. Emre Kayışoğlu, bu çalışmalarını şöyle anlatıyor: “İki yıldır batarya geri dönüşümü konusunda çalışıyoruz. Atıl otomobil, telefon ve bilgisayar bataryalarının içinden kobalt, nikel, lityum ve manganezi çıkarıp ekonomiye geri kazandıracağız. Kobalt ve nikelde bu işlemi başarıyla uygulayabiliyoruz. Lityum ve manganez için çalışıyoruz. Bu dört elementi batarya tozundan ayrıştırabilen bir tesis şu anda dünyada yok. Bu çalışmaları 1-2 yıl içerisinde tamamlayarak, dünyada bir ilki başarmak istiyoruz. İngiltere ve Mardin tesisimiz birlikte çalışıyor. Ayrıştırdığımız bataryadan elde edilen değerli metalleri yeni batarya üretiminde kullanılacak hale getirebilecek gücümüz var. Sürdürülebilir batarya hammaddeleri konusundaki çalışmalarımızla 14 firmayla AB’nin Horizon projesine başvurduk. Sonuçlar Eylül’de açıklanacak. İngiltere’de elektrikli araç pazarı şu anda daha büyük olduğu için çalışmalarımızı ICoNiChem’de başlattık. Bunun için uzun dönemli bir iş ortağı arıyoruz. İngiltere’de başarılı olduğumuz takdirde aynısını Türkiye’de de yapabiliriz. Elektrikli otomobil üreticileriyle görüşüyoruz. Almanya’dan da Japonya’dan da şirketler var.”
Demir çelik fabrikası kurulacak, 500 kişiye daha istihdam sağlanacak
Emre Kayışoğlu’nun verdiği bilgiye göre, bakır üretiminde ortaya çıkan piritten elde edilen bir diğer element demir. Bu yöntemle elde edilen demirin ağırlıklı olarak Vietnam ve Meksika’ya ihraç edildiğini aktaran Kayışoğlu, devam ediyor: “Bu demir konsantresinin inşaat demiri üretimi ve özel çelik üretimi için kullanabilecek bir yatırım planımız var. 250 milyon dolara yakın bir yatırım olur. 500 kişiye istihdam sağlayacağız. 24-36 ay arasında bitirmeyi planlıyoruz. Yıllık 200 bin ton inşaat demiri üreteceğiz.”
“Türk çiftçisine piyasadan ucuz fiyata gübre satıyoruz”
“Mazıdağı tesislerinde ürettiğimiz fosforik asit, sülfürik asit gibi ürünlerimizi fosfatla karıştırarak gübre üretimi de yapıyoruz” diyen Kayışoğlu, şöyle devam ediyor: “Yılda 400 bin tonluk DAP gübresi üretim kapasitemiz var. Fosfatlı kompoze gübre üretimimizi yüksek verimlilik sayesinde piyasadan daha ucuz fiyata satarak Türk çiftçisini destekliyoruz. Türkiye’deki gübre üretiminin yüzde 15’i, Eti Bakır’ın Mardin ve Samsun’daki gübre fabrikalarından karşılanıyor. Kendi atıklarımızı geri dönüştürüyoruz. Başka fabrikaların da atıklarını topluyoruz ve kendi elektriğimizi üretiyoruz. 52 MV’lık bir panel projemiz var. Eksi atık yaratan bir tesisiz. Yılda 350 milyon dolarlık gübre, 270 milyon dolarlık metal ithalatının önüne geçiyoruz.”