İş ortamının güven içinde olması müteşebbislerin, vergi mükelleflerinin normal faaliyetlerini engelsiz sürdürebilmeleri amacıyla Vergi Usul Kanunu'nun 5’inci maddesiyle vergi mahremiyeti hükmü getirilmiştir. İş ortamının güveni, mükelleflerin işleri ile ilgili bilgilerin, rakiplerine karşı sır niteliğinde bilgilerin korunması çok önemlidir.
Vergi kanunlarının uygulanması ile ilgili olarak çalışan ve vergi mükelleflerinin çeşitli sırlarına vakıf olan memurların öğrendikleri sırları açıklayamayacakları(açıklama yasağı), kendilerinin veya üçüncü kişilerin yararına kullanamayacaklarına ilişkin hükümler Vergi Usul Kanunu’nun 5.nci maddesinde düzenlenmiştir. Kanunun 6’ncı maddesi ile de 5’inci maddede sayılan kişilerin yapamayacağı işler-yasaklar düzenlenmiştir.
Vergi mahremiyeti ve uyacak kişiler
Mükelleflerin vergileme ile ilgili bilgilerinin açıklanmaması, mahremiyet esaslarına uymak durumunda olan kişiler anılan 5'nci maddede belirlenmiştir. Buna göre; maddede belirtilen kimseler görevleri dolayısıyla, mükellefin ve mükellefle ilgili kimselerin şahıslarına, muamele ve hesap durumlarına, işlerine, işletmelerine, servetlerine veya mesleklerine ilişkin olmak üzere öğrendikleri sırları veya gizli kalması gereken diğer hususları ifşa edemezler ve kendilerinin veya üçüncü şahısların menfaatine kullanamazlar.
Vergi mahremiyeti(açıklama yasağı) getirilen kişiler aşağıda olduğu gibidir.
1. Vergi muameleleri ve incelemeleri ile uğraşan memurlar
2. Vergi mahkemeleri, bölge idare mahkemeleri ve Danıştay da görevli olanlar
3. Vergi kanunlarına göre kurulan komisyonlara iştirak edenler
4. Vergi işlerinde kullanılan bilirkişiler.
Bu yasak, yukarıda yazılı kimseler, bu görevlerinden ayrılsalar dahi devam eder.
Açıklanması vergi mahremiyeti hükümlerinin ihlali sayılmayacak bilgiler de anılan 5.nci maddede sayılmıştır. Vergi güvenliğini sağlamak amacıyla maddede sayılan bilgilerin açıklanması vergi mahremiyetinin ihlali sayılmayacaktır. Maddede belirtilen açıklamalar sadece Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın yetkili birimleri tarafından yapılmaktadır.
Yasaklar
Mükelleflere ait bilgilerin açıklanmasının yasaklandığı, yukarıda 4 grup olarak 5.nci maddede sayılan kişilerin ayrıca kanunun 6.ncı maddesinde sayılan ve aşağıdaki açıklanan işleri yapamazlar VUK 6.ncı maddesine göre;
1- Kendilerine, nişanlılarına, eşlerine (boşanmış olsalar bile),
2- Kan ve sıhri hısımlarına-usul ve füruuna evlatlığına veya kendisini evlat edinene yahut kan hısımlığında üçüncü dereceye(bu derece dahil),sıhri hısımlıkta, bu hısımlığı meydana getiren evlenme ortadan kalkmış olsa bile, üçüncü(bu derece dahil) dereceye kadar olan civar hısımlarına,
3- Kanuni temsilcisi veya vekili bulundukları kimselere,
ait vergi inceleme veya takdir işleriyle uğraşamazlar.
4- Vergi muameleleri ve incelemeleri ile vergi mahkemeleri, bölge idare mahkemeleri ve Danıştay’da görevli olanlar, mükelleflerin vergi kanunlarının uygulanması ile ilgili hesap, yazı ve sair özel işlerini ücretsiz dahi olsa yapamazlar.
Gerçekten de vergi dairesinde çalışan bir memurun akrabası olan bir mükellefin defterini tutması, belge düzenlemesi ahlaki açıdan bakıldığında hoş değildir. Akrabasının işe başlama dilekçesini yazması aynı nitelikte sayılmayabilir. Yasak hükümlerine görünüşte de uyar olmak bakımından uygun sayılmamalıdır.
Vergi mahremiyeti ve yasaklara uymamanın cezası
Mahremiyet ve yasaklara ilişkin hükümlerin ihlali halinde uygulanacak müeyyideler Vergi Usul Kanunu’nun 362 ve 363’üncü maddelerde düzenlenmiştir.362’nci madde uyarınca mahremiyet esaslarına uyulmaması halinde Türk Ceza Kanunu’nun 239’ncu maddesinde yazılı cezalar uygulanacaktır. Maddede ön görülen ceza bir yıldan üç yıla kadar hapis ve 5000 güne kadar adli para cezasıdır. Ayrıca, suçları tekerrür edenler bir daha devlet hizmetinde kullanılmazlar.
Mükellefin özel işlerini yapan görevliler hakkında, Vergi Usul Kanunu’nun 363’üncü maddesinde yazılı hapis cezası ve vergi cezaları uygulanır. Yukarıda yer verilen ve VUK 6.ncı maddenin son fıkrasında yer alan mükelleflerin vergi kanunlarının uygulanması ile ilgili hesap, yazı ve sair özel işlerini yapmaları yasaklanan memurlardan bu yasağa aykırı harekette bulunanlar Türk Ceza Kanunu’nun 257’nci maddesinin birinci fıkrası hükmüne göre cezalandırılır. Ayrıca işlenen fiil ile vergi ziyaına sebep olunması halinde vergi ziyaı cezası kesilir.
Mahremiyet ve yasak hükümlerinin uygulanması ile ilgili özel durumlar
- Vergi memurunun bir yapı kooperatifinde yönetici olması
Kurumlar vergisi Kanunu’nun 4/k maddesi ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’na göre muafiyet şartlarını haiz bir yapı kooperatifinde (veya diğer kooperatiflerde) vergi memurları yöneticilik, murakıplık yapabilirler. Muafiyet kaybedilip kooperatif kurumlar vergisine tabi olduğunda ( hangi vergi dairesine bağlı olursa olsun ), vergi memurlarının aktif görev almaları mümkün değildir. Ortak olarak kalabilirler.
- Görevli memurların yakınları mükelleflerin özel işlerini yapabilirler mi?
Vergi Usul Kanunu’nun 6’ncı maddesindeki yasaklar görevli memurların kendileri ile ilgilidir. Yakınlarını kapsama almaz. Örneğin, bir ilçe merkezinde, mal müdürünün, mesleği serbest mali müşavir olan eşi veya çocuğunun mükelleflerinin hesabını tutmasına kanunen engel bulunmamaktadır.
- Mahkemelerce istenen bilgiler:
Geçmiş dönemlerde mahkemelerin aleni olduğu, verilen bilgilerin herkesçe öğrenileceği düşünülerek istenen bilgileri verme bakımından bazı sorunlarla karşılaşılmıştır.
Ancak, yapılan değişiklikler sonrasında, VUK’un 5’inci maddesinde, kamu görevlilerince yapılacak adlı ve idare soruşturmalarla ilgili bilgi ve belgelerin verilmesi mahremiyet ihlali sayılmayacağı belirtilmiştir.
Ancak yeni düzenlemede de, bilgi verilen kişi ve kuruluşların mahremiyet esaslarına uymaları gerektiği belirtilmiştir. Dolayısı ile mahkemelere bilgi verilirken bu hususun ve müeyyidelerinin belirtilmesinde yarar vardır.