Ülkemizde vergilemede vergi mükelleflerinin ödenmesi gereken vergileri hesaplayıp beyan etmeleri ve vergi dairelerinin bunun üzerine tarh ve tahakkuk işlemlerini yapmaları esastır. Vergilendirme süreci içerisinde gerek mükellef gerekse vergi idaresi tarafından hata yapılması söz konusu olabilmektedir. Vergilemede hata bazen kolayca görülebilmekte bazen de hatanın anlaşılması yorum ve incelemeyi gerektirmektedir. Vergi Usul Kanunu’nda vergi idaresince yargı yoluna gitmeden, hataların düzeltilmesine ilişkin olarak 116-126’ncı maddelerinde düzenlemeler yapılmıştır. Mükelleflerce Mart, Nisan ve Mayıs aylarında çok sayıda beyanname verilmesini dikkate alarak, bu gün yazımızda vergi hataları ve düzeltme imkânları üzerinde duracağız.
- Vergi hataları
Vergi hatası, vergiye ilişkin hesaplarda veya vergilendirmede yapılan hatalar yüzünden haksız yere fazla veya eksik vergi istenmesi veya alınmasıdır. Hatalar hesap hatası, vergilendirme hataları olarak iki grupta incelenebilir.
Ayrıca, vergi cezaları, gecikme faizi, tecil faizi ve gecikme zammı da vergi hatası kavramı içinde değerlendirilir vergi hatalarına ilişkin usul ve esaslara göre tespit edilir ve düzeltilir. Bu hususla ilgili Vergi Usul Kanunu’nun 375’inci maddesi şöyledir. “Vergi cezalarında yapılan hatalar, bu kanunda vergi hataları için belli edilen usul ve şartlara göre düzeltilir.’’
- Hesap hataları
Hesap hataları verginin matrahında, verginin miktarında olabileceği gibi mükerrer vergi istenmesi ve alınması şeklinde de olabilir.
- Matrahta hatalar
Vergilendirme ile ilgili beyanname, tahakkuk fişi, ihbarname, tekâlif cetveli ve kararlarda matraha ait rakamların veya indirimlerin eksik veya fazla gösterilmiş veya hesaplanmış olmasıdır. Matraha ilişkin olarak takdir komisyonu kararı, vergi inceleme raporu, yoklama fişi gibi belgelerde yapılan yanlışlıklar da matrah hatası olarak değerlendirilebilir.
- Vergi miktarında hatalar
Vergi nispet ve tarifelerinin yanlış uygulanması, mahsupların yapılmamış veya yanlış yapılmış olması birinci bentte yazılı vesikalarda verginin eksik veya fazla hesaplanmış veya gösterilmiş olmasıdır.
- Verginin mükerrer olması
Aynı vergi kanununun uygulanmasında belli bir vergilendirme dönemi için aynı matrah üzerinden aynı dönemde, bir defadan fazla vergi istenmesi veya alınmasıdır.
- Vergilendirme hataları
Vergilendirme hataları mükellefin şahsında hata, mükellefiyette hata, verginin konusunda hata, vergileme döneminde hata gibi muhtelif şekilde olabilir.
i) Mükellefin şahsında hata: Bir verginin asıl borçlusu yerine başka bir kişiden istenmesi veya alınmasıdır.
ii) Mükellefiyette hata: Açık olarak vergiye tabi olmayan veya vergiden muaf bulunan kimselerden vergi istenmesi veya alınmasıdır.
iii) Mevzuda hata: Açık olarak vergi mevzuuna girmeyen veya vergiden müstesna bulunan gelir, servet, madde, kıymet, evrak ve işlemler üzerinden vergi istenmesi veya alınmasıdır.
iv) Vergilendirme veya muafiyet döneminde hata: Aranan verginin ilgili bulunduğu vergilendirme döneminin yanlış gösterilmiş veya süre itibariyle eksik veya fazla hesaplanmış olmasıdır.
- Hataların meydana çıkarılması ve düzeltme yetkisi
Vergi hataları mükelleflerin hatayı anlamaları ve vergi idaresine başvurmaları halinde ortaya çıkarılacağı gibi vergi idaresinin iç işleyişi sırasında da görülüp, mükellefin müracaatı olmasa dahi düzeltilmesi yoluna gidilebilir.
Vergi idaresince hataların bulunması; İlgili memurun hatayı bulması veya görmesi ile üst memurların yaptıkları incelemeler neticesinde hatanın görülmesi ile hatanın teftiş sırasında meydana çıkarılması ile hatanın vergi incelenmesi sırasında meydana çıkarılması yoluyla olur.
- Düzeltme ve düzeltmeye yetkililer
Vergi hatalarının düzeltilmesine, ilgili vergi dairesi müdürü karar verir.
Yukarıda açıklanan hatalar, gerekli incelemeler yapıldıktan sonra düzeltme fişine dayanılarak düzeltilir. Hatanın mükellef aleyhine yapılmış olması halinde, fazla vergi aynı fişe dayanılarak terkin ve tahsil olunmuş ise mükellefe ret ve iade olunur. Düzeltme fişinin bir nüshası, reddedilecek miktarla müracaat edeceği muhasebe ve müracaat süresi zikredilmek suretiyle mükellefe tebliğ edilir. Mükellef tebliğ tarihinden başlayarak bir yıl içinde parasını geri almak üzere müracaat etmediği takdirde hakkı düşer.
Nakden veya mahsuben tahsil edilen ancak fazla veya yersiz olarak tahsil edildiği anlaşılan vergilerde vergi kanunları gereğince mükelleflere yapılacak iade ve mahsup işlemlerinde, düzeltmeye dayanak teşkil edecek belgeler ile bu işlemlere ait usul ve esaslar Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca belirlenir.
Bu kanunun (VUK) 4’üncü maddesinde yazılı vergi dairesinin görev ve yetkilerini haiz olarak faaliyete geçen vergi dairesi başkanlıklarında düzeltme yetkisi vergi dairesi başkanına ait olup, başkan bu yetkisini ilgili grup müdürlerine ve/veya müdürlere devredebilir.
Gelir İdaresi Başkanlığı, vergi ve mükellefiyet türü ile düzeltmeye konu tutarı ayrı ayrı veya birlikte dikkate alarak düzeltme yetkisinin devredilmesi ile düzeltmenin bağlı olunan vergi dairesi dışındaki vergi daireleri tarafından yapılmasına izin vermeye ve uygulamaya ilişkin usul ve esasları belirlemeye yetkilidir.
- Re'sen düzeltme
İdarece tereddüt edilmeyen açık ve mutlak vergi hataları re'sen düzeltilir. Kendi aleyhlerine düzeltme yapılan kimselerin düzeltmeye karşı vergi mahkemesinde dava açma hakları mahfuzdur.
- Düzeltme talebi
Mükellefler, vergi muamelelerindeki hataların düzeltilmesini vergi dairesinden yazı ile isteyebilirler. Bunların posta ile taahhütlü olarak gönderilmesi caizdir.
Düzeltme talebinin incelenmesi
Vergi dairesinin ilgili servisi düzeltme talebini kendi mütalaasını da ilave ederek, düzeltme merciine gönderir. Düzeltme mercii talebi yerinde gördüğü takdirde, düzeltmenin yapılmasını emreder; yerinde görmediği takdirde, keyfiyet düzeltmeyi isteyene yazı ile tebliğ olunur.
- Şikâyet yolu ile müracaat
Vergi mahkemesinde dava açma süresi geçtikten sonra yaptıkları düzeltme talepleri ret olunanlar şikâyet yolu ile Hazine ve Maliye Bakanlığı’na müracaat edebilirler.
Bu konuda il özel idare vergileri hakkında valiliğe ve belediye vergileri hakkında belediye başkanlığına müracaat edilir.
- Düzeltmenin kapsamı
Vergi mahkemesi, bölge idare mahkemesi ve Danıştay’dan geçmiş olan muamelelerde vergi hataları bulunduğu takdirde, bu hatalar, yargı kararları kesinleşmiş olsa bile, yukarıda yer alan ve ilgili maddelerde yazılı usul dairesinde düzeltilebilir. Şu kadar ki; düzeltmenin yapılabilmesi için hatalar hakkında anılan yargı mercileri tarafından bir karar verilmemiş olması şarttır.
Düzeltmede zamanaşımı
VUK’un114’üncü maddesinde yazılı zamanaşımı süresi dolduktan sonra meydana çıkarılan vergi hataları düzeltilemez. Şu kadar ki, düzeltme zamanaşımı süresi:
a) Zamanaşımı süresinin son yılı içinde tarh ve tebliğ edilen vergilerde hatanın yapıldığı;
b) İlan yolu ile tebliğ edilip vergi mahkemesinde dava konusu yapılmaksızın tahakkuk eden vergilerde mükellefe ödeme emrinin tebliğ edildiği;
c) İhbarname ve ödeme emri ilan yoluyla tebliğ edilen vergilerde 6183 sayılı Kanun’a göre haczin yapıldığı; Tarihten başlayarak bir yıldan aşağı olamaz.