Basına yansıyan haberlerden ve iş dünyasından gelen bilgilerden Maliye’nin vergi denetimlerini hızlandırdığı anlaşılıyor. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından vergi dairesi başkanlıklarına ve defterdarlıklara gönderilen talimatla kendilerine performans hedefi verildiği ve özellikle yılsonuna kadar belli tahsilatları gerçekleştirmeleri gerektiği belirtiliyor.
Dolayısıyla vergi daireleri, vergi müfettişleri ve gelir uzmanları piyasaya çıkmış bulunuyor.
Bakalım beklenen sonuçlar elde edilebilecek mi?...
Ancak biz, 20 yıla ulaşan eski Hesap Uzmanlığı ve Gelir İdaresi (o zamanki adıyla Gelirler Genel Müdürlüğü) en üst düzey yöneticilik deneyimlerimizle vergi denetimlerinin niye hızlandırıldığı ve zamanlamasının doğru olup olmadığı konusunda bir değerlendirme yapmak istiyoruz.
Önce şunu belirtelim. Bizim Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ve Gelir İdaresi Başkanlığı yönetimi ile ilgili olarak bu aşamada bir eleştiri veya değerlendirmemiz yok. Siyasi ve teknik kadrolar doğru ve donanımlı.
Ne yazık ki zemin yanlış… Şöyle ki vergide çok uzun yıllara uzanan bir erozyon söz konusu. Özellikle 2006 yılında başlayan ve giderek yoğunlaşan vergideki anlamlı anlamsız ya da gerekli gereksiz düzenlemeler sonucu varılan nokta hiç de iç açıcı değil. Ülkenin vergi manzarası çok karmaşık ve daha açıkçası oldukça bozuk.
Vergi tablosunu düzeltmek için öncelikle siyasi irade ve beraberinde kamuoyu desteği lazım. Hedef koymak ve kararlı uygulama lazım. Oysa bu hükümetin vergiye bakışı çok da iç açıcı değil.
Niye vergi denetimleri hızlandırıldı?...
Buna rağmen bir seçimin hemen sonrasında ve yeni bir çok önemli seçimin de hemen öncesinde bu vergi denetimi seferberliği niye?...
Bunun en önemli nedeni vergi geliri hedeflerinin 2023 yılı sonu itibariyle tutturulmasının zorluğu ve hatta imkansızlığı.
Yılın ikinci yarısına girerken ek bütçe yapacaksınız ve 1 trilyon 119 milyar lira ilave ödeneğin tamamını hesapsız bir şekilde ve büyük cesaretle vergiden karşılayacaksınız. Bu imkansız!...
Nitekim 2023 yılı yeni revize bütçesine göre 4 trilyon 271 milyar lira vergi hedefi koymuşsunuz, yılın ilk 7 ayında bunun sadece 2 trilyon 52 milyar lirasını tahsil etmişsiniz. Yani 7 ayda toplam vergilerin yüzde 48’ine ulaşmışsınız. Yılın kalanında gelir ve kurumlar vergisi gibi önemli vergilerin taksitleri de olmadığına göre tahsilat imkansızlığı ile karşı karşıya kalmışsınız.
Kaldı ki vergi cezaları rakamlarına bakınca da sonuç ümitsiz görünüyor.
2023 bütçe kanunu ile 31.2 milyar lira vergi cezası hedefi koymuşsunuz ve yılın ilk 7 ayında sadece 11 milyar lira vergi cezası tahsil etmişsiniz. Yani vergi cezası hedefinin bile üçte birinde tıkanmışsınız. Tamamını bile katlarıyla tahsil etseniz neye yarar?...
Bu durumda kimin aklına gelmişse vergi denetimini hızlandırmaya karar vermişsiniz.
Peki vergi mükelleflerinin durumu denetim için müsait mi?...
Vergi mükellefleri açısından durumun çok daha karmaşık olduğu gün gibi ortada.
■ Her şeyden önce ekonomik koşullar oldukça zor. Özellikle küçük esnaf ve sanatkar çok sıkıntıda. Bazı kesimler ve büyük firmalar için ise hayat çok kolay. Bu büyüklerin çoğu ve özellikle bireylerin önemli bir kısmı zaten vergiyle hem tanışık ve hem de barışık değil.
■ Bu arada geçtiğimiz ay sürpriz olarak gelen deprem vergisinin ilave yükü gündeme geldi. Nitekim bunun sonuçları 2023 yılı Temmuz ayına yansıdı ve bütçe bile 48.5 milyar lira fazla verdi.
■ Öte yandan ortalama her 1.5 veya 2 yılda bir yapılan vergiden yeniden yapılandırma ve afların da yarattığı erozyon oldu. Gerçek ve tüzel kişi mükellefler bu afları kanıksadı. Adeta vergi ödememe refleksi oluştu.
■ Yine Hükümetin hemen her torba kanun teklifinde yer alan vergi istisna ve muafiyetleri de sadece 2023 yılında 1 trilyon lira tutarında vergi kaybı yarattı. Çeşitli vergi kanunlarında sayısı neredeyse 700’e ulaşan istisna ve muafiyetler devletin resmi kayıtlarında var.
■ Kaldı ki Maliye’nin, siyasi spekülasyonların önüne geçilmesi adına, seçim arifesinde vergi denetimlerine çıkmadığı da bilinen bir gerçek.
Dolayısıyla zaten özellikle zorda olanların ve daha da önemli vergi ödeme refleksini kaybedenlerin üzerine bir de vergi denetimini salmanın anlamı ne?...
Bu yolla vergi gelirlerini artırmanın imkansızlığı ortada. Hükümet nasıl olsa borçlanma yetkisi almış durumda. Yılın kalan üçte birinde artık “Durmak yok, borçlanmaya devam!” demek zorunda. O da gelecek bütçelere faiz yükü olarak yansıyacak.