Zafer ÖZCİHAN- Ekonomist - zozcivan@hotmail.com
Akaryakıt (benzin, mazot, LPG vd.) sanayide, ulaşımda, nakliyede kullandığımız ve vazgeçilmesi mümkün olmayan temel ihtiyaçlarımızdan sadece biridir. Ayrıca dışa bağımlı olduğumuz bu ürün dış ticaret açığı vermemizin sebepleri arasındadır.
Yukarıda bahsettiğim gibi öncelikle sanayi ürünlerinin üretiminde kullanıldığı için üretim maliyetlerini direkt olarak etkilemekte bu da iğneden ipliğe tüm ihtiyaçların fiyatlarının yükselmesi anlamına gelmektedir. Dolayısıyla enflasyonun yükselmesinin en birinci sebebi olduğunu söylemek abartı olmaz.
Son seçimlerden önce 18-19 TL olan benzin fiyatı bugün için 37 TL sınırına yaklaşmış, bir başka ifade ile yaklaşık %90 oranında fiyatı artmıştır. Bu kadar büyük oranda zam cumhuriyet tarihinin en yüksek oranıdır.
Seçimden önce verilen vaatler çerçevesinde yapılan harcamalar, memur, işçi, emekli vatandaşlara verilen zam, faiz giderlerimizin artması gibi nedenlerle bütçe yetersiz kaldığı için 1,10 trilyon TL ek bütçe yapmak zorunluluğu doğmuştur. Ek bütçe demek zam ve vergilerin artması demektir. Çünkü devletin vergi ve kamu iktisadi teşekküllerinin karları olmak üzere iki tür geliri vardır. Dolayısıyla devlet bütçe açığını kapatmak için vergileri arttırmak ve KİT ürünlerine zam yapmaktan başka çaresi yoktur. Ancak maaş ve ücretler aynı oranda arttırılamadığı için milletin büyük bir kesiminin bu zamlarla yaşaması çok zor hatta imkânsızdır.
T.C. Merkez Bankası Başkanı Hafize Gaye Erkan geçtiğimiz günlerde yaptığı basın toplantısında enflasyon tahminini bu yıl için %22,4 de %58 e yükseltmiş,2024 yılı için %38,2025 yılı için ise %26 enflasyon hedefi olduğunu ifade etmiştir. Merkez Bankası Başkanı’nı kutlamak gerekir. Çünkü bundan önceki ekonomi yönetimi 6-7 yıldan bu yana enflasyon hedefinin %5 olduğunu vurgulamalarına rağmen bu tahmin hiçbir zaman tutmamış ve 80-100’e varan oranlarda enflasyona maruz kalınmıştır. Daha da ötesi 2023 yılı için %20 olacağı vurgulanmıştır. Dolayısıyla Merkez Bankası Başkanı Hafize Gaye Erkan 2025 yılında bile %26 enflasyon hedefi açıklayarak gerçeklerden bahsetmek istemiştir. Ancak bu tahminler TÜİK verilerine göre yapılmıştır ama TÜİK verilerinin ne kadar güvenilir olduğu tartışma konusudur. Yaşanan enflasyon TÜİK verilerinin en az iki katı olduğu bir gerçektir. Haziran ayı enflasyonu TÜİK’e göre %39,2, ENAG’a göre ise %108 olarak verilmiştir. Devlet kurumu olan TÜİK verilerine güvenmek hepimizin ortak dileğidir ama maalesef gerçeklerden uzak hesaplamalar yapmaktadır. Merkez Bankası Başkanı 2056 yılına kadar yüksek enflasyonla yaşayacağımızı şimdiden öngörmektedir.
Akaryakıt fiyatları, döviz kurlarına göre güncellenmekte yani kurlar yükseldikçe fiyatlara da neredeyse her hafta zam yapılmaktadır. Öncelikle emekliler olmak üzere ücretli çalışan kesimin artış oranları ise enflasyon oranı baz alınarak değerlendirilmektedir. Durum böyle olunca dar ve sabit gelirlilerin alım gücü her geçen gün azalmakta, hayat pahalılığı sürekli artmakta kısaca enflasyonun altında ezilmeye devam etmekte ve sürekli büyüyen geçim sıkıntısına maruz kalmaktadır.
Akaryakıt fiyatlarının artması en çok gıda fiyatlarını olumsuz etkileyeceğinden gıda enflasyonunun artmasına sebep olacaktır. Bildiğiniz gibi gıda enflasyonu sürekli olarak TÜFE oranının üzerinde seyretmekte bu da en çok dar gelirli vatandaşlarımızı etkilemektedir. Özellikle en düşük emekli maaşı alan vatandaşlar açlık sınırının altında kalmaya devam edecek ve yaşam için gerekli besin maddelerine ulaşmaları daha da zorlaşacaktır.
Bir diğer konu akaryakıttan alınan Özel tüketim vergisi ve katma değer vergisi oranlarının artmasıdır. Son alınan kararla benzinden alınan ÖTV 2,52 TL’den 7,52 TL ye, mazottan alına 2,05 TL ÖTV 7,05 TL ye yükseltilmiştir. LPG de ise ÖTV miktarı 5,77 TL olmuştur. Yukarıda bahsetmeye çalıştığım gibi ek bütçe vergi artışları ve zamlarla karşılanacaktır. Bunun için de en kolay yol dolaylı vergilerin arttırılması ve KİT ürünlerine zam yapılmasıdır.
Bazı yetkililer benzin fiyatlarının Avrupa genelinde en ucuz ülkemizde olduğunu ifade etmişlerdir. Bu konuda euronews haber sitesinin araştırması aşağıdadır.
Türkiye ve 27 AB üyesi karşılaştırıldığında Euro bazında benzin ve motorin fiyatının en düşük olduğu ülke Türkiye. Ancak aylık brüt asgari ücretle satın alınabilen benzin ve motorin miktarında Türkiye sondan üçüncü.
Türkiye’de seçimlerden sonra vergi ve harçlara zamlar hızlandı. Birçok kalemde vergi oranları yükselirken motorlu taşıtlara vergisine (MTV) ek ödeme getirildi. Son olarak akaryakıttan alınan özel tüketim vergisine (ÖTV) yüzde 200’e varan zam geldi.
Petrol Ofisi verilerine göre İstanbul Beşiktaş’ta 15 Temmuz 2023’te benzinin litre fiyatı 28,02 TL idi. ÖTV zammının ardından bu fiyat 34,02 oldu. Bu da bir gece yüzde 16 zam demek.
Hazine ve Maliye Bakanlığı 16 Temmuz’da bir açıklama yaparak zamları savundu. Bakanlık akaryakıt ürünlerindeki ÖTV’nin iki sebeple artırıldığını bildirdi. Birincisi depremin yol açtığı ilave maliyet. İkincisi ise ÖTV tutarının enflasyon karşısında erimesi…
Bakanlık Avrupa ülkelerinde benzin ve motorin ücretlerini paylaşarak “Yapılan artışa rağmen Ülkemiz halen benzinde de motorinde de Avrupa’da en ucuz 4. ülke konumundadır.” yorumunda bulundu. Ancak bakanlık açıklamasında kişi başına düşen milli gelir, satın alma gücü, ortalama maaş veya asgari ücret gibi verilere hiç değinmedi. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın bu açıklamasına sosyal medyada tepki yağdı.
Bakanlık akaryakıt fiyatlarının kaynağının açıklamadı ama verilerin küresel petrol fiyatları yayımlayan bir siteden alındığı anlaşılıyor. AB Komisyonu haftalık olarak akaryakıt fiyatlarını açıklıyor. Son açıklanan veri 10 Temmuz 2023’e ait. Türkiye verilerini ise Petrol Ofisi’nin İstanbul Avrupa yakası 17 Temmuz 2023 tarihli fiyatlandırmasından aldık.
Asgari ücret verileri için AB İstatistik Ofisi Eurostat’ın 2023 ilk yarı ücretlerini esas aldık. Türkiye’deki asgari ücreti ise Merkez Bankası’nın 17 Temmuz 2023 kuru üzerinden hesapladık.
Benzinin litre fiyatı diğer bazı ülkelerde Euro cinsinden şöyle: Yunanistan 1,87; Almanya 1,85; Fransa 1,81; Macaristan 1,52; Romanya 1,53 ve Bulgaristan 1,3.
Türkiye’de motorinin litresi 1,1 Euro. Türkiye motorinin en düşük olduğu ülke... En pahalı ise 1,89 Euro ile İsveç’te. Motorin fiyatı Fransa’da 1,67 Euro; Almanya’da ise 1,63 Euro.
Buna göre aylık brüt asgari ücretle Türkiye’de 394 litre benzin satın alınabiliyor. Türkiye 28 ülke içinde sondan üçüncü durumda. Türkiye’den daha düşük olan Macaristan (382) ve Bulgaristan (308) var.
Kaynak: AB Komisyonu, Eurostat, PO ve TCMB • (*Türkiye 17 Temmuz 2023 kuru; diğerleri 10 Temmuz akaryakıt fiyatları ve 2023 ilk yarısı asgari ücret)
Zirvede ise bin 549 litre ile Lüksemburg var. Diğer ülkelerde durum şöyle: İrlanda bin 165, Almanya bin 72, Hollanda 981, Fransa 943 ve Romanya 448.
Bakanlık’ın açıklamasında vurgu yaptığı Yunanistan’da bu miktar 445 litre.
Asgari ücretle Türkiye’de 414 litre motorin, Yunanistan’da 525 litre alınıyor
Türkiye’de 17 Temmuz 2023 kuruna göre brüt aylık asgari ücret ile 414 litre motorin satın alınıyor. Türkiye yine 28 ülke içinde sondan üçüncü sırada.
Kaynak: AB Komisyonu, Eurostat, PO ve TCMB • (*Türkiye 17 Temmuz 2023 kuru; diğerleri 10 Temmuz akaryakıt fiyatları ve 2023 ilk yarısı asgari ücret)
Lüksemburg bin 658 litre ile zirvede. Bu miktar Almanya’da bin 219, Fransa’da bin 26, Yunanistan 525 litre.
Türkiye asgari ücretin en düşük olduğu ülkelerden birisi.