Türkiye, uzun yıllar boyunca genç nüfusa dayanan demografik bir yapıya sahipti. Ancak son yıllarda doğum oranlarındaki düşüş ve ortalama yaşam süresindeki artış, nüfusun hızla yaşlanmasına neden olmuştur.
Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA) verilerine göre, Dünya nüfusunun 1999 yılında 6 milyara, 2011 yılında 7 milyara ve 2022 yılında 8 milyara ulaştığı tahmin edilmektedir. Birleşmiş Milletler nüfus tahminlerine göre 2022 yılında en fazla nüfusa sahip ülke, 1 milyar 425 milyon 887 bin 337 kişi ile Çin olurken, bu ülkeyi 1 milyar 417 milyon 173 bin 173 kişi ile Hindistan, 338 milyon 289 bin 857 kişi ile Amerika Birleşik Devletleri izlemiştir. Bu üç ülke dünya toplam nüfusunun %39,9'unu oluşturmaktadır.
Türkiye, 85 milyon 372 bin 377 kişi nüfusu ile nüfus büyüklüğüne göre 194 ülke arasında 18. sırada yer alırken, dünya toplam nüfusunun %1,1'ini oluşturmuştur.
AB ülkeleri ile kıyaslandığımızda Türkiye’nin gerek çocuk nüfus oranı, gerekse genç nüfus oranı hala yüksektir.
Bu çerçevede, 27 AB ülkesinde çocuk nüfus oranı %18 iken, Türkiye'nin çocuk nüfus oranı %26,5 ile AB üye ülkelerinin çocuk nüfus oranlarından daha yüksek seviyededir. Aynı şekilde, 27 AB ülkesinde genç nüfus oranı %10,6 iken, Türkiye'nin genç nüfus oranının %15,2 ile AB üyesi 27 ülkenin genç nüfus oranlarından daha yüksektir.
Ancak, çocuk nüfus oranı ve genç nüfus oranındaki bu avantaj her yıl giderek azalmaktadır.
Bunun en önemli nedenlerinden birisi doğurganlık hızının giderek düşmesinden, diğeri de ortalama yaşam süresindeki artışa bağlı olarak nüfusun yaşlanmasından kaynaklanmaktadır.
Toplam doğurganlık hızı dünya ortalaması, 2022 yılında 2,31 çocuk iken, Türkiye'nin toplam doğurganlık hızı 1,62 çocuk ile dünya ortalamasının altında kalmıştır. Hatta, Türkiye doğurganlık hızı bakımında AB üyesi olan Fransa, İrlanda, Romanya, Danimarka, Çekya, Estonya, İsveç, Hollanda ve Slovenya’nın gerisindedir.
Türkiye’nin nüfus piramidi hızla değişiyor
Nüfus piramitleri, nüfusun yaş ve cinsiyet yapısında meydana gelen değişimi gösteren grafikler olarak tanımlanmaktadır. Türkiye'nin 2007 ve 2023 yılı nüfus piramitleri karşılaştırıldığında, doğurganlık ve ölümlülük hızlarındaki azalmaya bağlı olarak, yaşlı nüfusun arttığı ve ortanca yaşın yükseldiği görülmektedir.
Türkiye nüfusunun ortanca yaşı 2023 yılında 34'e yükseldi
Ortanca yaş, yeni doğan bebekten en yaşlıya kadar nüfusu oluşturan kişilerin yaşları küçükten büyüğe doğru sıralandığında ortada kalan kişinin yaşını ifade etmektedir. Ortanca yaş aynı zamanda nüfusun yaş yapısının yorumlanmasında kullanılan önemli göstergelerden birini oluşturmaktadır.
Türkiye'de ortanca yaş 2007 yılında 27,7 iken 2023 yılında 34'e yükselmiştir.
Cinsiyete göre incelendiğinde de, ortanca yaşın erkeklerde 2007’de 27,7'den 33,2’ye, kadınlarda ise 28,8’den 34,7’ye yükseldiği görülmektedir.
Çocuk nüfus azalırken, yaşlı nüfus hızla artıyor
Çalışma çağı olarak tanımlanan 15-64 yaş grubundaki nüfusun oranı, 2007 yılında %66,5 iken 2023 yılında %68,3 olmuştur.
Diğer yandan çocuk yaş grubu olarak tanımlanan 0-14 yaş grubundaki nüfusun oranı %26,4'ten %21,4'e gerilerken, 65 ve daha yukarı yaştaki nüfusun oranı ise %7,1'den %10,2'ye yükselmiştir.
Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu projeksiyonlarına göre 2050 yılında dünya nüfusunun yaklaşık %22’sinin 65 yaş ve üzerindeki bireylerden oluşacağı tahmin edilmekte iken, Türkiye’de de bu oranın %20’lere ulaşacağı öngörülmektedir.
Türkiye nüfusunun hızla yaşlanıyor olması birçok açıdan endişe verici gelişmelere yol açacaktır.
Zira, Türkiye'nin genç nüfus avantajını kaybetmesi ve nüfusunun yaşlanması; işgücü, sosyal güvenlik, sağlık sistemleri, yaşlı bakım hizmetleri gibi pek çok alanda olumsuz etkileri olacaktır.
2050 yılına gelindiğinde genç nüfus avantajı kaybedilmiş olacak
Uzun yıllar boyunca genç nüfusuna dayanan bir demografik yapıya sahip olan Türkiye’nin son yıllarda doğum oranlarındaki düşüş ve ortalama yaşam süresindeki uzamanın sonucunda 2050 yılına gelindiğinde "genç nüfus avantajını" kaybetmiş, yaşlı bir nüfusa sahip ülke haline gelecektir.
Nüfusun yaşlanması işgücünü olumsuz etkileyecek
Nüfusun yaşlanması, öncelikle işgücü piyasası üzerinde olumsuz etkisini gösterecektir. Yaşlı nüfusun artması, bir yandan yaşlı nüfusun işgücüne katılım oranını düşürürken, bir yandan da işgücü kıtlığına ve başta tarım sektörü olmak üzere üretim kapasitesinin düşmesine yol açacaktır.
Sosyal güvenlik sisteminin sürdürülebilirliği riske girecek
Nüfusun yaşlanması, sosyal güvenlik sistemleri üzerinde de büyük bir yük oluşturacaktır. Yaşlı nüfusun artması, bir yandan emeklilik maaşlarına ve sağlık hizmetlerine ayrılan bütçenin artmasına neden olurken, bir yandan da aktif/pasif (sisteme prim ödeyen/emekli aylığı alan) dengesinin bozulmasına bağlı olarak sosyal güvenlik sisteminin sürdürülebilirliğini olumsuz etkileyecektir.
Sağlık harcamaları ve yaşlı bakım ihtiyacı artacak
Yaşlı nüfusun artması, kronik hastalıklara yakalanma riskini ve sağlık hizmetlerine olan talebi artıracağından gelecekte daha fazla sağlık hizmeti maliyeti ile karşı karıya kalınacak ve sağlık sistemlerinin kapasitesi zorlanacaktır.
Bunun yanında yaşlı nüfus arttıkça, yardıma ihtiyaç duyan kişi sayısı da artacaktır. Bu durum, evde bakım, huzurevi ve diğer uzun süreli bakım hizmetlerine olan talebi artıracaktır. Halihazırda personel açığı olan bakım sektöründe, bu açık nüfus yaşlandıkça daha da büyüyecektir.
Sonuç olarak; Nüfus yapısı ve nüfus yapısındaki değişimler ülkelerin ekonomik ve sosyal politikalarının önemli bir belirleyicisidir.
Bu çerçevede, ülkemiz nüfusu bir yandan yaşlanırken, bir yandan da şu anda sahip olduğumuz “genç nüfus avantajı” hızla kaybedilmektedir.
Bu durum, ülkemiz ekonomisinin arz-talep yapısını, kamu gelirlerini, harcamalarını, tüketim ve tasarrufları ve yatırımları derinden etkileyeceğinden gelecek dönemde işgücü, sağlık, sosyal güvenlik, bakım hizmeti gibi pek çok alanda ortaya çıkabilecek ihtiyaç ve sorunların şimdiden bütüncül bir bakış açısıyla ele alınarak gerekli sosyal politika tedbirlerin alınması ve yapısal düzenlemelerin gerçekleştirilmesi gerekmektedir.