Ülkelerin gayrisafi yurtiçi hasılalarının hesaplanmasında kullanılan 3 yöntem var. Bunlar üretim yöntemi, harcamalar yöntemi ve gelir yöntemi. Her 3 yöntemde de sonuç aynı çıkmasına rağmen bu 3 yöntemin farkı, katma değerin hangi yollar ile yaratıldığına değişik açılarından bakılmasıdır.
Üretim yöntemi hangi sektörde ne kadar üretim yapıldığına odaklanırken; harcama yöntemi, GSYİH’nin ne kadarının tüketim ile, ne kadarının yatırım ile, ne kadarının kamu harcamaları ile ve ne kadarının net ihracat ile yaratıldığını ortaya koyar.
Bizim gibi ve bizden daha gelişmiş ekonomilerde GSYİH’nin omurgası tüketim harcamalarıdır. Tüketim hem GSYİH’nin büyük kısmını oluşturur; hem de aslan payına sahip olduğu için büyüme hızını belirler.
Büyüme 3’er aylık yani çeyreklik dönemlerde açıklanır. Ancak her çeyrek bittiği anda o çeyreğe ait büyüme performansının ne olduğunu göremeyiz. İlgili 3 ayı tamamladıktan sonra o döneme ait faaliyetler incelenir, analiz edilir. Bu nedenle o döneme ait büyümeyi biraz gecikmeli olarak öğreniriz. Örneğin, 2019’un 3. Çeyreği olan Temmuz-Ağustos-Eylül döneminde Türkiye ekonomisinin ne kadar büyüdüğünü 2 Aralık sabahı TÜİK’ten öğreneceğiz.
Fakat, devlet, finansal kurumlar ve uluslararası örgütler (sadece bizde değil, diğer ülkelerde de) veri açıklanmadan haftalar hatta aylar önce büyüme hızının ne olacağına dair tahminler yapar. İşte bu tahminleri yaparken kullanılan bazı öncü göstergeler var.
Yurtiçi hasılanın omurgası olan tüketim harcamalarının ne kadar değiştiğini tahmin etmek için kullanılan öncü göstergelerin başında tüketici güven endeksi gelir. Bunun yanında ciro endeksleri, kredi kartı harcamaları gibi başka veriler de kullanılır. Ama tüketici güven endeksi bunların içinde en yaygın ve çoğu zaman en tutarlı olanıdır.
Endeks her ay 4884 hanede yapılan anket ile hesaplanır ve 0 ile 200 aralığında bir değer alır. 100’den büyük olması tüketici güveninde iyimser durum, 100’den küçük olması kötümser durum olduğunu gösterir.
Bu yazı “Kasım ayında tüketici güven endeksi 59.9 oldu” gibi bir cümle ile başlasa muhtemelen konuyu bilmeyenler için pek de ilgi çekici olmazdı.
O yüzden bütün bu giriş, az önce açıklanan tüketici güven endeksinin neden önemli olduğunu açıklamak içindi.
Kasım Ayı Tüketici Güveni
Kasım ayında tüketici güveni Ekim ayına göre 2.9 puan artarak 59.9 oldu.
Ekim ayına göre artış olması elbette çok sevindirici. Ama sadece Ekim ile kıyas yapmak bizi miyop bir analize sürükler. O yüzden biraz daha uzaktan bakalım…
Yukarıdaki açıklamada okuduğunuz gibi GSYİH’nin büyük bölümünü tüketim harcamaları oluşturur. Mesela Türkiye’de 2018 yılında gayrisafi yurtiçi hasılamızın yüzde 59’u tüketim harcamalarından oluşmuştu. Ama 2018 ekonomide durgunluğun başladığı yıl olduğu için biraz daha detaya girmek faydalı olur.
Tüketimin GSYİH’deki payı 2017’nin ilk 6 ayında yüzde 61,2 iken, 2018’in ilk yarısında yüzde 59.9’a, 2019’un ilk yarısında ise yüzde 59.3’e geriledi. Yani son 3 yıla baktığımızda tüketimin payı azalıyor.
Tüketimin ve tüketici güveninin gerilemesinin arka planında kur ve faizde sıçrama, seçimler ve ABD-Türkiye ilişkilerindeki gerilim var. Bu nedenlerle Ağustos 2018’den veri tüketici güven endeksi geriliyor. Yani tam 16 aydır endeks, önceki yılın aynı ayına göre daha düşük kalmış.
Tüketici güveninin 4 alt endeksi var. Hanenin maddi durum beklentisi, genel ekonomik durum beklentisi, işssiz sayısı beklentisi ve tasarruf etme ihtimali. Bu ay, 4 alt endeksten ilk ikisinde cidd bir sıçrama oldu. Ancak işsiz sayısı ve tasarruf konusunda beklentilerde iyileşme çok daha sınırlı kaldı.
Kritik Değer 70
Güven endeksi sadece kur ve faizin yükselmesinden değil, yukarıdaki ve benzeri başka faktörlerden de etkilendiği için endeksteki gerileme uzun bir döneme yayıldı. Üstelik üstteki grafikte gördüğünüz gibi son 6-7 ayda dip seviyelerinden yukarı doğru bir sıçrama da yapamadı. Ama bugünkü yükseliş yukarı dönüşün başlangıcı olabilir.
Muhtemelen Aralık ve sonrasında yükselişin devamını göreceğiz. Fakat bence kritik eşik 70. Tüketimde ve hane halkının geleceğe yönelik beklentilerinde son yılların üzerine çıkmak istiyorsak tüketici güven endeksinin 70’in üzerini görmesi gerekiyor. Bunun için bir süre daha beklememiz gerekebilir.