Recep BORA
CFO /E. Defterdar
NACE Kodu:
NACE, ekonomik faaliyetlerle ilgili istatistik üretimi için Avrupa Birliği’nin geliştirdiği bir kodlama sistemidir ve Fransızca, (Nomenclature statistique des Activités économiques dans la Communauté Européenne) sözcüklerinin baş harflerinden oluşur. Türkçesi ise “Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflandırılması” anlamına gelmektedir. Avrupa Birliği’nde 1970 yılından beri geliştirilmekte olan NACE sistemi, tüm Avrupa Birliği’nde yapılan ekonomik faaliyetlerle ilgili istatistikler için temel kaynaktır. AB ülkelerinde faaliyet gösteren her işyerine, hiyerarşik yapıda dört seviyeden oluşan bir NACE ekonomik faaliyet kodu verilir.
NACE kodu uygulaması, Dünya genelinde Birleşmiş Milletler tarafından Ekonomi">ekonomik verileri sınıflandırmak için kullandığı “Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararası Standart Sanayi Sınıflaması (ISIC)” ile de ilişkili olup ekonomik faaliyetlerle ilgili istatistikleri global düzeyde karşılaştırmayı sağlar. Genel olarak ISIC, Birleşmiş Milletler’de (BM), NACE ise Avrupa Birliğinde’nde (AB) ekonomik faaliyetlere ilişkin istatistiki verilerin derlenmesini ve değerlendirilmesini sağlayan çok önemli sistemlerdir.
Ülkemizde birçok alanda yürütülen Avrupa Birliğine uyum çalışmaları kapsamında, NACE kodu uygulaması kullanılmaya başlanmıştır.
NACE Rev.2.1-Altılı:
Seviye 1: 23 kısım, A’dan Y’ye kadar alfabetik harflerle tanımlanmıştır.
Seviye 2: 87 bölüm, iki haneli numerik kodlarla tanımlanmıştır. (01’den 99’a kadar.)
Seviye 3: 287 grup, üç haneli numerik kodlarla tanımlanmıştır. (01.1’den 99.0’a kadar.)
Seviye 4: 651 sınıf, dört haneli numerik kodlarla tanımlanmıştır. (01.11’den 99.00’a kadar.)
Bir NACE kodu, istatistiki iş kayıtlarında bulunan her bir birim (gerçek ve tüzel kişiler, iş yeri vb.) ile temel ekonomik faaliyetine göre ilişkilendirilir. Ana faaliyet, birimin katma değerine en fazla katkıyı yapan faaliyettir. Bir işletme sadece bir ekonomik faaliyet gerçekleştiriyorsa, bu faaliyeti açıklayan NACE kodu işletmenin ana faaliyet kodu olacaktır. Eğer işletme birden çok ekonomik faaliyet yürütüyorsa, bu faaliyetlere ilişkin NACE kodu eklenmesi gerekmektedir.
İşletmelerin faaliyetlerinin belirlenmesinde Avrupa Birliği (AB) İstatistik Ofisi (Eurostat) tarafından geliştirilen NACE Rev.2 ekonomik faaliyet sınıflaması temel alınmıştır. NACE Rev.2 sınıflamasının var olan dört basamaklı faaliyet sınıflarının çok geniş kapsamlı bulunmasından dolayı kurumlar tarafından faaliyet sınıflarının alt kategorilere ayrıştırılması talep edilmiş, kurum ve kuruluşların uluslararası sınıflamalara geçişini sağlamak ve aynı zaman kurumsal ihtiyaçlarını karşılayabilmek için NACE Rev.2’nin sınıf kodlarına 2 hane daha eklenmesiyle altı haneli alt kategorileri tanımlanmıştır.
NACE Rev.2’ye dayalı olarak oluşturulan 6 basamaklı ekonomik faaliyet sınıflaması (NACE Rev.2-Altılı), 2010 yılında Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)’in yanı sıra, o dönemki isimleri ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB), Gümrük ve Ticaret Bakanlığı (GTB), Milli Eğitim Bakanlığı (MEB), yanı sıra Gelir idaresi Başkanlığı (GİB), Küçük ve Orta Ölçekli işletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB), Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK), Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) ve Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu’nun (TESK) katılımları ile kurulan bir komisyonun yaklaşık iki yıllık çalışması ile gerçekleştirilmiş ve 2012 yılından itibaren kullanıma sunulmuştur.
NACE Rev.2 (NACE Rev.2.1) Altılı Ekonomik Faaliyet Sınıflamasında ortaya çıkan değişiklik taleplerini değerlendirmek ve gerekli düzenlemeleri yapmak amacıyla Komisyon her yıl düzenli olarak toplanmaktadır. Komisyon tarafından karara bağlanan değişikliklerin yer aldığı yeni sınıflama TÜİK tarafından sınıflama sunucusunda yayımlanmaktadır.
Eurostat (Avrupa İstatistik Ofisi), Avrupa Komisyonu'nun bünyesinde yer alan ve merkezi Lüksemburg'da bulunan bir genel müdürlüktür. Kurumun temel amacı Avrupa çapında yürüttüğü anket çalışmalarıyla Avrupa Birliği'ne istatistikî bilgiler sağlamaktır.
TÜİK ile Avrupa Birliği İstatistik Ofisi (Eurostat) arasındaki ilişkiler, Türkiye-Avrupa Birliği (AB) ilişkileri ile aynı yörüngede ilerlemektedir. Eurostat, Avrupa İstatistik Sistemine tam uyumun sağlanabilmesi için istatistik müktesebatı listesini Mayıs 2006'da TÜİK'e göndermiştir. Bu tarihten itibaren TÜİK, Avrupa Birliği (AB) İstatistik Mevzuatına uyum düzeyini artırmak için önemli çalışmalar gerçekleştirmiştir.
Bu çerçevede TÜİK’in istatistik alanındaki faaliyetleri, Eurostat’ın aday ülkelerin AB istatistik sistemine uyum düzeyini belirlemek ve bu alandaki ilerlemelerini takip edebilmek için geliştirmiş olduğu Uyum İzleme Çalışmasının bir parçası haline gelmiştir.
Bu kapsamda ülkemizde kullanılan NACE Rev.2-Altılı sınıflamasının temeli olan ve Avrupa Birliği (AB) İstatistik Ofisi (Eurostat) tarafından geliştirilen NACE Rev.2 Ekonomik faaliyet sınıflaması, Avrupa Komisyonu tarafından 1 Ocak 2023 tarihinde yayımlanan 2023/137 sayılı Yönetmelikle NACE Rev.2.1 olarak güncellenmiş ve buna müteakiben ulusal NACE REV.2.1 çalışmaları TÜİK koordinasyonunda, ilgili kurum ve kuruluşların temsilcilerinden oluşan NACE Komisyonu tarafından tamamlanarak NACE Rev.2.1-Altılı sınıflaması yayımlanarak, 01.01.2025 tarihinde yürürlüğe konulmuştur.
Gerçek ve tüzel kişiler faaliyetlerine başlamadan önce ilgili vergi dairesinde kendi kayıtlarını oluşturmak zorundadırlar. Bu sırada vergi dairesi tarafından atanan NACE altılı kod iş yerinde yürütülen faaliyete uygun olarak verilmektedir. Şirket kuruluşlarında ticaret sicil müdürlükleri tarafından atanan NACE Altılı kod GİB tarafından ilk NACE kodu atamasında kullanılmaktadır.
Vergi daireleri tarafından tanımlanan NACE Altılı kodları iş yerlerinin vergi levhasında yer alır ve sonradan istenirse değiştirilebilir ya da yeni kod eklemesi yapılabilir. GİB NACE kodları vergi levhasının üzerinde “Faaliyet Kod Ve Adları” bölümünde yer alır. Aşağıda örnek bir vergi levhası verilmiştir. Eğer vergi levhası yoksa NACE kodu öğrenme işlemi interaktif vergi dairesinden vergi levhasının oluşturulması ile yapabilirsiniz.
NACE Rev.2.1-Altılı TÜİK tarafından 01.01.2025 tarihinde yürürlüğe konularak, yayımlanmış ve kamu kurumlarının yeni versiyona uyum çalışmasına başlanması istenmiştir. Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından NACE Rev.2.1-Altılı versiyonuna sistemlerinde eşleştirilmeler yapılmıştır. Ancak bazı değişiklikler birebir eşleşmediğinden farklılık olabilir. Bu durumda farklılık bulunan NACE kodlarının değişikliği için bağlı bulunan vergi dairesine başvurmak gerekebilir.
SGK iş yeri sicil numarası, iş yerinin; 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu kapsamına alınması üzerine Sosyal Güvenlik Kurumunca verilen numaradır. Bu numara, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 28 inci maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre aşağıda örneği sunulan iş yeri sicil numarası “Mahiyet- İşkolu- Ünite- Sıra No- İl- İlçe- Kontrol No” alanlarını ihtiva eden numaradır. Bu alanlarla ilgili açıklama ilgili Yönetmelik maddesinde mevcuttur. Bu numarada, iş yeri tehlike sınıfı ve NACE kodu ile ilgili bilgiyi taşıyan kısım “İş kolu Kodu” olup, sicil numarasının tamamı düşünüldüğünde 2 ile 4’üncü basamaklar arasında yer alır. Bu dört hane, ilgili Yönetmeliğin ekinde yer alan İş kolu Kodu Listesine göre iş yerinin hangi iş koluna girdiğini belirtir. SGK sicil numarasında, NACE Altılı kodun yalnız ilk 4 hanesinin yer aldığına dikkat edilmelidir.
SGK sicil numarası içerisinde yer alan iş kolu aynı zamanda iş sağlığı ve güvenliği açısından, yapılan işin özelliği, işin her safhasında kullanılan veya ortaya çıkan maddeler, iş ekipmanı, üretim yöntem ve şekilleri, çalışma ortam ve şartları ile ilgili diğer hususlar dikkate alınarak iş yeri için belirlenen tehlike grubunu da ifade eder.
İş yeri tehlike sınıfı, işveren yönünden pek çok yükümlülüğü (İş Sağlığı ve Güvenliği ve Uzman Hekim çalışma süreleri, vb.) etkileyen ve mevzuata aykırılıklar sonucunda uygulanacak idari para cezası miktarını belirleyen önemli bir veridir. Örneğin, aynı çalışan sayısına sahip biri az tehlikeli diğeri çok tehlikeli sınıfta yer alan iki iş yeri karşılaştırıldığında, idari para cezası hususunda önemli farklılıklar oluşmaktadır.
Bu nedenle iş yeri tehlike sınıfının tespiti önemli bir konudur. Tehlike sınıfının tespiti, yapılacak itiraz ve değişiklikler ile ilgili düzenleme İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliğinde yer almaktadır.
İşyerleri, çalışma alanlarına göre belli tehlike sınıflarına ayrılır. Böylece alınması gereken önlemleri sınıflandırmak ve çalışmalarını gerçekleştirmek daha kolay olur. İşyerleri tehlike sınıfları, Çalışma Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın Haziran 2012 tarihli İşyerleri Tehlike Sınıfları Tebliğine göre belirlenmiştir. Tebliğin ekinde yer alan İşyeri Tehlike Sınıfları Listesinde altılı NACE Rev.2 kodları, faaliyet tanımı ve uygun görülen tehlike sınıfı, “Tehlikeli”, “Az Tehlikeli” veya “Çok Tehlikeli” olarak belirtilmektedir. (Mezkûr Yönetmelik’te Farklı tarihlerde değişiklikler yapılmıştır.)
İşyeri tehlike sınıfları, örnek sektörler ve çalıştırılacak uzman niteliği:
Çok Tehlikeli: Sınıfına ait iş yerleri, inşaat, maden, tersane gibi işlerin yapıldığı işyerlerinden oluşmaktadır. Bu sınıfta görev alması gereken iş güvenliği uzmanının A sınıfı bir uzman olması gerekmektedir. Eğer bu işyerlerinde birden fazla uzmanın çalışma durumu varsa sadece tek bir uzmanın A sınıfına ait uzmanlığının olması yeterlidir.
Tehlikeli: Sınıfına ait işyerleri; imalat, kesme, boyama, servis gibi işlerin yapıldığı işyerlerinden oluşmaktadır. Burada görev alacak iş güvenliği uzmanının B sınıfı iş güvenliği olması şarttır.
Az Tehlikeli: Sınıfına giren işyerleri; büro hizmetleri, gıda, perakende alışveriş yerleri gibi firmalardan oluşmaktadır. Bu sınıfa ait uzmanın C sınıfında olması yeterlidir.
KOSGEB (Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme Dairesi Başkanlığı), NACE Rev.2.1-Altılı’da yer alan bazı sektörleri desteklemektedir. Bu sektörlerin tanımları ile bunların NACE Kısım, bölüm, grup, sınıf ve alt sınıf kodları KOSGEB’in web sitesinde tek tek listelenmiştir.
Sadece KOSGEB’in desteklediği sektörlerde faaliyet gösteren işletmeler KOSGEB’den kredi desteği alabilmektedirler. KOSGEB desteği almak isteyen işletmeler, KOSGEB’in destek verdiği sektörlerde yer alan ekonomik faaliyetlere ait üst ve alt NACE kodlarını KOSEGEB’in resmi web sitesinden sorgulayabilirler. KOSGEB’in web sitesinden güncellenen NACE kodu duyurusu görüntüsü aşağıda yer almaktadır.
Teknoloji sınıflaması: İşyerleri, faaliyet alanlarına, NACE kodlarına, göre belli teknoloji sınıflarına ayrılır. İşyerleri teknoloji sınıfları NACE Kodlarına göre OECD (Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü) tarafından belirlenmiş olup, teknoloji sınıflamasında, Eurostat ve TUİK de belirlenen bu NACE kodlarını kullanmaktadırlar.
KOSGEB, sektörlerde faaliyet gösteren işletmelerin bulunduğu teknoloji sınıflamasına göre destek unsurları ve kapsamaları değişebilmektedir. Aşağıda KOSGEB web sitesinden alınan Teknoloji sınıfları ve örnek alanlar belirtilmiştir. (NACE Kodlarının teknoloji sınıflaması detaylarına KOSGEB web sitesinden ulaşılabilir.)
Yüksek Teknoloji: NACE Ana Kod 21; Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı
Orta-Yüksek Teknoloji: NACE Ana Kod 20; Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı
Orta-Düşük Teknoloji: NACE Ana Kod 19; Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı
Düşük Teknoloji: NACE Ana Kod 10; Gıda ürünlerinin imalatı
Firmalar NACE kodlarını farklı kanallardan sorgulayabilirler. GİB (Gelir İdaresi Başkanlığı) internet vergi dairesi (http://intvrg.gib.gov.tr), SGK’nın remi web sitesinden, TOBB ve ticaret odalarının resmi web sitelerine giriş yaparak kayıtlı NACE kodu öğrenilebilmektedir.
NACE kodu hatalı olan, sonradan sektör faaliyet kolu değişen/ekleyen interaktif vergi dairesinden online olarak değişiklik veya ekleme talebi yapılabilir. İnteraktif vergi dairesinde veya bağlı bulundukları vergi dairesi sicil servisine “NACE Kodu Değişikliği Talep Dilekçesi” oluşturarak/vererek faaliyet kodu listesinde yer alan kodlardan birisinin eklenmesi için NACE kodlarını düzeltebilir veya değiştirebilirler. Vergi dairesi sicil servisi memurları NACE değişiklik talep dilekçesi veren işyerinin NACE koduna uygun faaliyette bulunup bulunmadığını yerinde tespit için işyerine yoklama yapılması için yoklama birimine bildirir. Yoklama sonucunda işyerinin değişiklik dilekçesinde belirttiği NACE koduna uygun faaliyette bulunduğunun tespit edilmesi halinde sistemde NACE kodu değişikliği yapılır ve işyerinin güncellenen NACE kodu Vergi Levhasına işlenir.
SGK’da NACE Kodlarını değiştirmek veya ekleme yapmak isteyenler değişiklik taleplerini elektronik ortamda SGK’ya iletebilirler. Bu işlem için iş yeri şifresiyle SGK’nın resmî web sitesine giriş yapılarak NACE Kodu değişikliği sayfasından yeni NACE kodunun seçilmesi gerekmektedir. Değişiklik talebinin SGK tarafından yapılacak incelemeler sonucunda uygun görülmesi durumunda, SGK sisteminde iş yerinin NACE kodu değiştirilir.
NACE, dünya genelindeki ekonomik faaliyetlere ilişkin istatistiki verilerin düzenlenmesini ve standartlaşmasını sağlayan çok önemli bir sistemdir.
Bu kapsamda ülkemizde kullanılan Avrupa Birliği İstatistik Ofisi (Eurostat) tarafından geliştirilen NACE Rev.2 Ekonomik faaliyet sınıflaması, Avrupa Komisyonu tarafından 1 Ocak 2023 tarihinde NACE Rev.2.1 olarak güncellenmiş ve buna müteakiben ulusal NACE REV.2.1 çalışmaları TÜİK koordinasyonunda, ilgili kurum ve kuruluşların temsilcilerinden oluşan NACE Komisyonu tarafından tamamlanarak NACE Rev.2.1-Altılı sınıflama yayımlanmış ve 01.01.2025 tarihinde yürürlüğe konulmuştur.
Türkiye İstatistik Sisteminde yer alan tüm verilerin karşılaştırılması ve uluslararası standartlarda veri üretilmesinin sağlanması, aynı dilin konuşulması, ortak standartların yakalanması ve veri toplama maliyetinin azaltılması amacıyla kurumların idari kayıtlarında ve istatistik üretim sürecindeki çalışmalarında ekonomik faaliyetlerin sınıflandırılması gereken durumlarda NACE Rev.2.1-Altılı sınıflamasının kullanılması gerekmektedir.
Gelir İdaresi Başkanlığı mükelleflerin denetimlerini, takibini ve görev alanına giren diğer konularda veri, analiz ve istatistik oluşturmak için NACE kodlarına (sektörel bazda faaliyet koduna) göre yapmakta; yine Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, KOSGEB ile birçok kurum ve kuruluş kayıtlarını faaliyet kodu bazında tutmaktadır. Ülkemiz ekonomi politikalarının belirlenmesinde ve tüm teşvikler dahil her türlü ödemeler NACE kodları dikkate alınarak yapılmaktadır.