Önce konunun ne olduğunu hatırlatayım. Bu köşede iki gün önce TÜİK’in, TÜFE hesaplamasında yer alan 5’li kodlardaki grup adlarının yarıdan fazlasını değiştirdiğini yazmış ve bunun nedenini sormuştum. Aynı yazımda, ilk kez 8 Temmuz’da bu köşede yer verdiğim madde fiyatları arasında en çok dikkat çeken uzman doktor ücreti kaleminin, kodu aynı kalmakla birlikte tanımının değiştirildiğini, bunun da tepkileri azaltma amacına dönük bir kamuflaj izlenimi verdiğini belirtmiştim. Başka örnekler de vardı, yazımda onları da sıralamıştım.
Ayrıca TÜİK’in Eurostat’a uygun hareket etmek ve bu kodların tanımlarında değişiklik yapmak gibi bir yetkisinin olmadığına da dikkat çekmiştim. Hadi bu yön, teknik bir detay, vatandaşı ilgilendiren tanımlardaki değişiklik ve bunun niye yapıldığı.
Enflasyon oranını etkilemez
TÜİK yazımla ilgili detaylı bir bilgi notu gönderdi, ona yer vereceğim.
Ama önce bir gerçeğin altını çizmem gerekiyor.
TÜFE hesaplamasında kullanılan 5’li kodların tanımının değiştirilmesi, enflasyonun olduğundan daha düşük hesaplanması gibi bir sonuç kesinlikle doğurmaz.
Örneğin 06212 kodunda daha önce “uzman doktor ücreti” yazarken, yapılan değişiklikle tanımın “ayakta tedavi hizmetleri” yapılması artış oranı açısından hiçbir fark yaratmaz. İsterseniz o kodun karşısına hiçbir şey yazmayın, yeter ki oradaki fiyatı ve artış oranını doğru hesaplayın.
Enflasyon düşük gösterilmek isteniyorsa bunun için kodları değiştirmek zaten gerekmez.
Dolayısıyla kodlardaki değişikliği “Enflasyonu düşük göstermek için yapıldı” şeklinde okumak doğru değil.
Ama bu değişikliğin zamanlama ve iletişim yönüyle çok yanlış olduğu da ortada.
TÜİK ne diyor?
TÜİK’in 5’li kodların hangi çerçevede hesaplandığına ilişkin bilgi notunda yer alan ayrıntılara, daha önce verilen bilgi çerçevesinde 8 Ekim’deki yazımda zaten yer vermiştim. O görüşleri tekrar etmeyi gereksiz buluyorum.
TÜİK son gönderdiği notta kodlama sisteminde herhangi bir değişiklik yapılmadığını, sadece bazı ürün tanımlarında madde sepetinde yer alan ürünlerin daha net tanımlanmasını sağlayacak nitelikte düzenlemelere gidildiğini belirtiyor. Açıklamada daha sonra şu görüşlere yer veriliyor:
“Başlık isimlerinde yapılan değişiklikler temel başlık altında kapsanan madde ve madde çeşitlerinin kullanıcılar açısından bilinmesi ve geçmişte yaşanmış olan bazı yanlış anlaşılmaların da önüne geçilmesi amacıyla ‘şeffaflık ve iyileştirme’ kapsamında yapılmış olan düzenlemelerdir.”
Aynı şeyleri söylüyoruz...
TÜİK daha sonra yapılan tanım değişikliklerine ilişkin birkaç örnek veriyor. Bunlardan biri doktor muayene ücreti. Bu konuda aynen şöyle deniliyor:
“06212-’Doktor muayene ücreti’ temel başlık ismi ‘Ayakta tedavi hizmetleri (muayene ücreti, muayene katkı payı vb.)’ olarak değiştirilmiştir. Sepette bu temel başlık altında kapsanan maddeler hiçbir şekilde değişmemiş, sadece başlık tanımı, içeriğini ifade edecek ve bazı yanlış anlaşılmaların önüne geçecek şekilde düzenlenmiştir.”
İki gün önce benim yazdığım da çok farklı değil zaten. Tanım değiştirilmek suretiyle “doktor muayenesi” kavramının üstü örtülmek istendi, bu öylesine açık ki...
Bu konuda benim ayrıca söyleyeceklerim var tabii ki ama önce TÜİK’in dile getirdiklerini tamamlayalım.
Devam edelim TÜİK’in verdiği örneklere:
“09340-Evcil hayvanlar ve bununla ilgili diğer ürünler” temel başlığı evcil hayvan satışlarını da kapsıyormuş gibi anlaşıldığı için “Evcil hayvanlar ile ilgili ürünler” olarak değiştirilmiştir.”
Benim yazdığım da aynı, yani TÜİK beni doğrulamış oldu. 8 Ekim’deki yazımın o bölümü aynen şöyleydi:
“Örneğin 09340 kodlu ‘evcil hayvanlar ve bununla ilgili diğer ürünler’ kalemi ‘evcil hayvanlar ile ilgili ürünler’ olarak düzeltilmiş. Önceki ifade sanki evcil hayvan satış fiyatının da kapsandığı gibi bir anlam taşıyordu.”
Zarfa değil mazrufa odaklansanız!
Bir kez daha vurgulamak istiyorum.
TÜİK’in 5’li madde tanımlarının bir kısmında yaptığı değişiklik enflasyon oranına hiçbir etkide bulunmaz.
Bu değişikliklerin bir kısmı yerindedir, doğrudur.
Bir kısmı ise tanım değiştirmek suretiyle göz boyama ve doktor ücretinde olduğu gibi endekste dikkate alınan fiyatların tepki çekmesini önleme amaçlıdır.
Ama güneş balçıkla sıvanmaz, herkes neyin ne olduğunu biliyor.
Zamanı mıydı?
Hadi kodların tanımında değişiklik yapmak gerekiyordu.
2005 yılından bu yana kullanılan kodlarda değişikliğe gitmek yeni mi aklınıza geldi?
Yoksa bu madde tanımlarını değiştirmeye, 5’li kodlardan yola çıkılarak fiyat hesaplanınca ve bu fiyatlar kamuoyunda çok büyük tartışma koparınca mı karar verdiniz?
Bu tür değişiklikler yılbaşında yapılır. Şunun şurasında birkaç ay daha beklenemez miydi?
Böyle iletişim politikası olur mu?
Haklı ve izah edilebilir bir gerekçe hâlâ göremiyorum ama diyelim bu değişikliği eylül ayında yapmak şarttı.
Eylül ayı TÜFE haber bülteninin ekine bu konuda bir not koymak çok mu zordu?
Böyle yapınca kamuoyundan gizli saklı bir iş çeviriyormuş pozisyonuna düşmediniz mi?
TÜİK’in zaten yerlerde sürünen güvenilirliğini daha da zedeleyecek adımlar atmak yerine bakalım tersinin yapılması gerektiği akıllara gelir mi?
Tanım değişikliğiymiş, daha iyi anlaşılmakmış, hele hele şeffaflıkmış; bunlar için yapılması gereken çok başka şeyler var. Bunları sağlamanın yolu 5’li kodların tanımını değiştirmek değil.
Doktor muayene ücreti kalemi detaylandırılmalı
TÜFE’nin 5’li kodunda 06212 başlığında daha önce “uzman doktor ücreti”, yeni düzenlemeyle “ayakta tedavi hizmeti” olarak yer alan kalemin mutlaka detaylandırılması gerekiyor.
İlki 8 Temmuz’da, ikincisi 6 Ağustos’ta olmak üzere iki kez TÜFE’de dikkate alınan fiyatları yazmıştım. Bu yazılarda en çok tartışma yaratan doktor muayene ücreti olmuştu. Bunun üzerine TÜİK’ten 7 Ağustos’ta yapılan açıklamada söz konusu kalem kapsamında “devlet hastaneleri ile özel hastanelerdeki uzman doktor muayene ücreti katılım payının, muayenehanede ödenen ücretin ve ilaç katılım payının” bulunduğu belirtilmişti. Yani bu kalem doktor muayenehanesinde ödenen ücretten ibaret değildi. Bunu TÜFE’deki fiyatları işlediğim ilk yazımda, 8 Temmuz’da vurgulamıştım zaten. Ama algı, söz konusu kalemin uzman doktor muayene ücreti olduğu yönünde, bu kolay kolay değişmez.
Dolayısıyla yapılması gereken, 06212 kodundaki kalemi sıraladığım dört kalem bazında ayırmak. Artık doktor muayene ücretlerini 30 liralarda görmeyelim; komik oluyor.
Bu detaylandırmayı yapmayacaksanız, yapamayacaksanız, o zaman söz konusu kalemde yer alan dört grubun nasıl ağırlıklandırıldığını açıklayın.