✔ Pandemi vatandaşın tüketim alışkanlığını değiştirdi. Market alışverişi ile elektronik cihazın payında belirgin bir artış var. Buna karşılık seyahat ve bağlı olarak havayolu ulaşımı ile lokanta harcamalarının payı geriledi.
✔ Tüketim eğilimindeki değişimi ortaya koyan çalışmayı yapan eski bürokrat Ercan Türkan, bu değişimin TÜFE'den olan yakınmaları daha da artırdığını ve bu yüzden 2021 TÜFE sepetini belirleme konusunda daha dikkatli olunması gerektiğini belirtti.
Başlıktaki uyarıyı yapan eski bürokrat Ercan Türkan. Çok uzun süredir Ercan Türkan Tüketim Endeksi’ni (ette) hazırlayan, yıllarını DPT’ye, BDDK’ya ve son olarak Merkez Bankası’na vermiş olan değerli dostum dün pandeminin vatandaşın tüketim tercihlerindeki değişimiyle ilgili yeni çalışmasını paylaştı.
Ercan Türkan’ın “Pandemi döneminde hanehalkı tüketim tercihlerindeki değişimler ve bu değişimlerin fiyatlama davranışları üzerindeki etkileri” adlı çalışmasında TÜİK’e de önemli bir uyarı var. Türkan, TÜFE’de 2021 ağırlıkları belirlenirken pandemi etkisinin dikkate alınması gerekliliğine dikkat çekiyor. Bu konuya diğer başlık altında detaylı olarak eğileceğiz; ama önce gelin pandemi döneminde vatandaşın tüketim harcamaları nasıl değişiklik göstermiş, ona bakalım...
Gıda ve elektronik öne çıktı
Ercan Türkan’ın son üç yılın ilk 41 haftalık dönemde gerçekleşen kartlı alışverişlerden yola çıkarak derlediği veriler bu yıl iki alandaki harcamaların hızla artış gösterdiğini ortaya koyuyor.
Birinci sırada zaten tüketimde en çok paya sahip olan gıda geliyor. Geçen yılın ilk 41 haftasında market ve çeşitli gıdanın toplam kartlı harcamada yüzde 25.06 olan payı bu yıl aynı dönemde yüzde 29.12’ye yükseldi. İnsanlar sokağa daha az çıkabildi, dönem dönem sokağa çıkma yasakları uygulandı, bu yüzden biraz da stok yapıldı ve market harcamaları arttı. Şöyle de denilebilir; diğer harcamaların payı azaldığı için market harcamalarının payı yükseldi.
Elektronik ve beyaz eşya harcamalarının payında da, bu grubun toplamdaki ağırlığı dikkate alınırsa, çok hızlı bir artış yaşandı. Bu harcama grubundaki 2.72 puanlık artış, insanların evden çıkamadıkları dönemde yeni televizyon almalarıyla, uzaktan eğitim dolayısıyla yeni bilgisayar ya da tablet alınmak durumunda kalınmasıyla açıklanıyor.
Bu harcama gruplarında artış olurken seyahat adeta çakıldı; bağlı olarak havayolu ulaşımı da.
Lokantalar bir süre kapalı kaldı. Sonrasında da eski müşteri potansiyeli bir türlü oluşmadı. Bu yüzden lokantalar için yapılan harcamanın payı da bir puana yakın düştü.
"2020 İÇİN BELİRLENEN AĞIRLIK SETİ TARTIŞMALI HALE GELDİ"
TÜİK’in bir önceki yıl yaptığı hanehalkı bütçe anketleri yoluyla belirlediği TÜFE ağırlıklarını yılbaşında uygulamaya koyduğunu hatırlatan Ercan Türkan, pandemi yüzünden bu yılın ağırlık setinin tartışmalı hale geldiğini vurguladı. Türkan şöyle devam etti:
"Tüketici yakınmakta haklı"
"Ekonomik koşulların anormalleştiği dönemlerde yıllık belirlenen ağırlık setlerinin temsil kabiliyetinin sorgulanması da önemlidir. Nitekim, anormal bir gelişme olarak pandemi döneminde harcama tercihlerindeki değişim, 2020 yılı için belirlenen ağırlık setini tartışmalı hale getirmiştir. Hissedilen enflasyonun daha yüksek olduğuna yönelik tüketici serzenişlerine bir de bu pencereden bakılmasının yararlı olacağı düşünülmektedir.
TÜİK tarafından 2019 yılı anketleri ile belirlenen ve 2020 yılı başından itibaren uygulanan mal ve hizmet ağırlık setinin anormal koşullar altında temsil gücünü kaybetmesi, hanehalkı tarafından hissedilen enflasyonun çok daha yüksek olduğuna ilişkin pandemi dönemindeki şikayetleri haklı çıkarmaktadır. Bu hanehalkının gerçek harcama sepeti ve sepet ağırlıklarının, TÜİK tarafından belirlenen cari sepet ve ağırlık setinden farklı olduğu yönündeki eleştirilerin ötesinde bir durumdur. Pandemide biraz da zorunlu olarak ortaya çıkan yeni tercih yapısı, hissedilen enflasyonu daha da ağırlaştırmaktadır.”
"TÜİK yeni durumu göz önünde bulundurmalı"
Ercan Türkan, tüketim eğiliminde bu yıl zaman zaman yaşanan hızlı oynaklığın 2021 sepetini çok önemli hale getirdiğini belirtti. Türkan bu konuda özet olarak şu görüşleri dile getirdi:
"Bir diğer tartışma boyutu, pandemi koşullarında 2020 yılında yapılan hanehalkı bütçe anketlerinde belirlenecek olan ağırlık setinin, 2021 yılı için temsil açısından ne derece doğru bir seçim olacağı ile ilgilidir. Umalım ki TÜİK 2021 yılı için ağırlık setini belirlerken, pandeminin yarattığı kalıcı ve geçici etkileri dikkate alan düzeltici bir çalışma yapsın.”