Türkiye İstatistik Kurumu, eylül ayı verilerini açıklarken TÜFE’yi oluşturan maddelerin grup olarak yer aldığı 5’li kodların çoğunda tanım değişikliğine gitti. Bu değişikliklerin neleri kapsadığını detaylı olarak anlatacağım.
Ama önce şu iki soruya yanıt aradığımı vurgulamam gerek:
■ Birincisi, TÜİK bu değişikliğe neden ihtiyaç duydu?
■ İkincisi, TÜİK Eurostat’a uygun hesaplama yapmak durumunda olduğuna göre böyle bir değişikliğe gidebilir miydi?
Neler mi değişti?
Bu köşede ilk olarak 8 Temmuz’daki yazımda dile getirmiştim. TÜİK’in TÜFE’yi hesaplarken hangi fiyatlardan yola çıktığını yazmış ve seçtiğim bazı mal ve hizmetlerin fiyatını aktarmıştım. Madde fiyatlarına daha sonra 6 Ağustos’ta bir kez daha yer vermiştim.
O günlerde özellikle bazı fiyatlar büyük tartışmalara yol açmış ve gerçekçi bulunmamıştı. Çünkü gerçekçi değildi.
Yoğun tartışma doğuran fiyatların başında da uzman doktor muayene ücreti geliyordu. Bu ücret haziran ayı için 33.69 lira, temmuz için 34.03 lira, ağustos için 34.16 lira, eylül için de 34.26 lira olarak dikkate alındı.
8 Temmuz’daki ilk yazımda da belirtmiştim; bu tutar listede her ne kadar uzman doktor muayene ücreti olarak yer alıyorsa da, tek başına muayenehane ücretini göstermiyordu. Muayenehane ücreti, özel hastanedeki muayene ücreti, devlet hastanelerinde hiç ödeme yapılmadan olunan muayenenin ortalaması hesaplanıyordu. Daha sonra TÜİK’in yaptığı açıklamada bu kaleme ilaç katkı payının dahil olduğunu da öğrendik.
Bu hesap kabaca şöyle yapılıyordu:
Örneğin 100 kişinin doktora gittiğini varsayalım. Bunların yalnızca biri muayenehaneye gidiyor ve diyelim 3.500 lira ödüyor. Diğer 99 kişi devlet hastanesine gidip bedava muayene oluyor. Bu 100 kişinin ödediği para 3.500 lira, dolayısıyla kişi başına ödenen tutar 35 lira. Mantık bu!
Bugünkü konumuz doktor muayene ücreti değil tabii ki. Konumuz, TÜİK’in TÜFE kapsamından bu tanımı cımbızla çekip alması, yok etmesi. Şimdi bakın TÜİK’in verilerine “uzman doktor ücreti” diye bir kalem yok.
Peki onun yerine ne var? Tanım, eylülle birlikte şöyle değişti:
“Ayakta tedavi hizmetleri (muayene ücreti, muayene katkı payı vb.).”
Ağustosa kadar “uzman doktor ücreti” olan, eylülden itibaren “ayakta tedavi hizmetleri” adını alan bu harcama kaleminin 5’li kodu 06212 ve değişmiş değil. TÜİK zaten bu kodu değiştiremez. Yalnızca kod değil, uluslararası karşılaştırmalar açısından bu kodun İngilizce karşılığı da değiştirilemez.
Ama TÜİK herhalde eylül için 34.26 lira olan, daha doğrusu bu düzeyde hesaplanabilen tutarın uzman doktor ücreti olduğunun görülmesini istemedi ve tanımın Türkçesini değiştirdi. İyi de bu kodun İngilizce karşılığı nasıl değiştirildi?
Hani Eurostat bağlayıcıydı?
Eurostat’ın kodlamayla ilgili bir uygulaması var. Ülkeler, TÜİK’in de kabul ettiği gibi 5’li kodlarda Eurostat’a uymak durumunda, sonraki 2 kod ise her ülke tarafından belirleniyor ve sonuçta her madde 7’li şekilde kodlanıyor.
Doktor muayene ücretinin 06212 olan kodunun 7’li hali TÜİK’e göre 0621201. Sondaki 01’i TÜİK belirliyor, öncesini değiştirmesi söz konusu değil.
Eurostat’ın RAMOS olarak kısaltılan bir sınıfl andırma sistemi var. RAMOS, yani “Reference And Management Of Nomenclatures”.
Sonuçta TÜİK 5’li kodların tanımında değişikliğe giderek RAMOS dışına çıkmış oluyor.
143 kodun 74’ü değiştirilmiş
Doktor muayene ücreti TÜİK’in değiştirdiği 5’li koda yalnızca bir örnek.
TÜFE’deki 400 dolayındaki madde 143 5’li kodda toplanmış durumda. İşte TÜİK 143 adet olan bu 5’li kodun 74’ünde değişiklik yapmış.
Bazı değişiklikler kodun İngilizce karşılığına dokunulmadan Türkçe tanımda yapılmış. Örneğin patates; İngilizcesi yine potatoes ama Türkçe karşılığında patatese başka kalemler de eklenmiş.
Bazı değişiklikler, doktor muayenesinde olduğu gibi kodun hem Türkçe, hem İngilizce açıklamasında yapılmış. “Diğer katı ve sıvı yağlar” birden “sıvı yağlar” olmuş. 01141 koduyla daha önce “taze süt” (milk, whole, fresh) olarak geçen süt, bu kez yalnızca “süt” (milk) olarak tanımlanmış. Ne yani şimdi taze olmayan süt mü girmiş oldu TÜFE listesine?
Bazı değişiklikler yalnızca İngilizce açıklamada yapılmış. Örneğin margarin yine margarin olarak yer alıyor ama İngilizce karşılığı nasıl olmuşsa değişmiş. Aynı şekilde “taze meyveler” ile “fırın, ocak ve fırınlı ocak” kalemlerinin İngilizce karşılığında değişiklik yapılmış.
Pek anlam verilemeyen bu değişiklikler yanında daha önce Türkçesi yanlış ya da anlamsız olan bazı kodlarda düzeltmeye gidilmiş. Örneğin 09340 kodlu “evcil hayvanlar ve bununla ilgili diğer ürünler” kalemi “evcil hayvanlar ile ilgili ürünler” olarak düzeltilmiş. Önceki ifade sanki evcil hayvan satış fiyatının da kapsandığı gibi bir anlam taşıyordu.
Bu şekilde düzeltme yapılması normal ve daha önce yıllar boyunca yanlış tanımla kodlama yapıldığının da bir itirafı.
TÜİK: “Eurostat’a göre yapıyoruz”
TÜFE’deki 5’li 143 adet kodun 74’ünde değişiklik yapıldığını belirledikten sonra TÜİK’e sırayla iki soru yönelttim.
Birincisi; 5’li kodlarda değişiklik yapılıp yapılamayacağıydı.
Bu soruma yanıt aldım. TÜİK’ten gönderilen yanıtta aynen şunlar söyleniyordu:
“TÜİK olarak TÜFE hesaplamalarında COICOP-1999 sınıflamasını kullanmaktayız. Bu sınıflama 4’lü (5 basamak) düzeye kadar Birleşmiş Milletler tarafından oluşturulmuş bir sınıflamadır. Altındaki düzeyler için ülkeler kendi ihtiyaçlarına göre özelleştirmeler yapabilir. (7’li koda geçiş.) Eurostat’a her ay düzenli olarak gönderilen uyumlaştırılmış tüketici fiyat endeksi (HICP) verisinde ise AB tarafından kabul edilen ECOICOP sınıflaması kullanılmaktadır.
Aynı şekilde ECOICOP sınıflaması da 4’lü (5 basamak) düzeye kadar EU (Avrupa Birliği) tarafından belirlenmiş olup altındaki düzeylerde ülkeler kendi özelleştirmelerini yapmaktadır. TÜFE için hesaplanan endeksler Eurostat’a gönderilirken bu iki sınıflama arasında dönüşüm yapılarak (kapsamlar da düzenlenerek) hesaplama yapılmaktadır.”
TÜİK’e yönelttiğim ikinci soru ise şöyle:
“TÜİK olarak eylül ayında çok sayıda 5’li kodda tanım değişikliğine gitmişsiniz. Madem Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği tarafından belirlenmiş 5’li kodlara uyum şart, peki bu değişiklik niye yapıldı, şu durumda adı geçen kurumlarla bir çelişki doğmadı mı?”
Bu soruma, yazımı tamamladığım saate kadar bir yanıt alamadım. TÜİK sorumu yanıtlarsa tabii ki ona da köşemde yer veririm.