Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) bu yıl hububatta rekor alım yaptı. Un sanayicilerinin finansman sorunu nedeniyle yeterince piyasaya girmediği sezonda ticaret devletle çiftçi arasında oldu.
Çiftçi ürününü satarken zaman zaman randevu almada ve ödemelerde ciddi sorunlar yaşasa da açıklanan fiyat nedeniyle daha çok Ofis’i tercih etti. Toprak Mahsulleri Ofisi genel Müdürü Ahmet Güldal’ın verdiği bilgilere göre 2023-2024 sezonunda üreticilerden alınan hububat miktarı 12 milyon tonun üzerinde. Bu, tüm zamanların rekoru, bugüne kadar ürün bedeli olarak üreticiye 80 milyar lira ödeme yapıldı. Bunun da 100 milyar liraya ulaşması bekleniyor.
Marmara Bölgesi Un Sanayicileri Derneği’nin ev sahipliğinde Sapanca’da Genişletilmiş Sektör Toplantısı cumartesi günü gerçekleştirildi. Toplantıya un sektörünün temsilcilerinin yanı sıra Tarım ve Orman Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı bürokratları katıldı. Toplantının açılışında konuşan ve gün boyu konuşmaları dinleyen TMO Genel Müdürü Ahmet Güldal, sezona ilişkin çok kapsamlı bir değerlendirme yaptı. Bu yıl un ve yem konusunda bir regülasyon düşünmediklerini, aldıkları ürünleri finansman maliyetini de ekleyerek satacaklarını söyledi. Güldal, açıkladıkları satış fiyatından ürün satılmazsa depolarda tutulacağını, her gün yeni gelişmelerin yaşandığı bir ortamda stok tutmalarının sorun yaratmayacağını anlattı.
Sezonu bütün yönleriyle değerlendiren ve geleceğe ilişkin uygulanacak politikaları anlatan TMO Genel Müdürü Ahmet Güldal’ın açıklamalarını özetleyerek paylaşıyorum:
Son veriler ışığında dünya buğday üretimi yüzde 2,6 azalışla 783 milyon ton olarak telaffuz ediliyor. Buğday üretiminde bir miktar azalışa karşın sezonun açılış stokları rekor seviyedeydi. Üstelik dünyanın başta gelen buğday ihracatçısı Rusya’nın üretimi ikinci rekor seviyeyi gördü.
Dünya arpa üretimi 2023’te yüzde 6,5 azalışla 144 milyon ton seviyesinde bekleniyor. Üretimde azalışa karşın devir stoklarının yüksekliği ve küresel talepteki düşüş nedeniyle arpa arzı da yüksek.
2023 dünya mısır üretiminin ise yüzde 5 artarak 1,2 milyar tona yükselmesi öngörülüyor. 2023-2024 sezonunda mısırda ana ihracatçı ülkeler olan Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Brezilya, Arjantin ve Ukrayna’nın kapanış stokları son 7 sezonun en yüksek rakamı olarak bekleniyor. Bu nedenle küresel olarak bolluğun olduğu bir sezon yaşıyoruz.
Hububat ürünlerinde küresel arzın yüksek olması, tahıl koridoru kapanmış olmasına rağmen küresel fiyatlar üzerindeki baskıyı sürdürüyor. Nitekim Şikago Borsası’nda buğday fiyatları son 3 yılın en düşük rakamını görürken, mısır fiyatlarında da önceki yıllara göre önemli düşüşler izleniyor.
Tahıl koridorundan yaklaşık 33 milyon ton tarım ve gıda ürünü geçişi gerçekleşti.
Koridorun süresi 17 Temmuz 2023 itibariyle sona erdi. Ancak Ukrayna, Avrupa Birliği ülkeleri ve Tuna limanları üzerinden sevkiyatlarını sürdürüyor. Ukrayna, Ağustos ayında “insani koridor” girişimini başlattı ve sınırlı sayıda da olsa Ukrayna limanlarından ürün çıkışı oluyor.
Dolayısıyla Rusya-Ukrayna savaşı hala piyasalar için bir risk unsuru olarak kabul edilmekle birlikte tahıl koridoru ile piyasa fiyatları arasındaki korelasyon daha kopuk seyrediyor.
2023 yılı ülkemiz açısından da oldukça bereketli bir yıl oldu. 2021 yılında şiddetli kuraklık neticesinde 17,7 milyon tona kadar düşen buğday üretimimizin 2023 yılında 21,8 milyon tona kadar yükseldiğini değerlendiriyoruz.
Üretimin sürdürülebilirliğini sağlamak üzere gerek Bakanlığımız gerekse Kuruluşumuz tarafından uygulanan politikalar sayesinde ekim alanlarımızdaki düşüş trendi tersine çevrildi ve buğday ekim alanlarımız 7,3 milyon hektara kadar yükseldi.
Bu yıl özellikle makarnalık buğday, dünyadaki olumsuz rekoltenin aksine ülkemizde yüz güldürdü. Makarnalık buğday üretimimiz son 18 yılın en yüksek rekoltesine ulaştı. 2021 yılında 3,15 milyon tona kadar inen makarnalık buğday üretimimizin, 2022 yılında 3,75 milyon tona, 2023 yılında da 4,3 milyon tona (%15 artışla) ulaştığını değerlendiriyoruz.
2022 yılında 8,5 milyon ton olan arpa üretimimizin önceki sezona göre yüzde 9 artarak son 17 yılın en yüksek rakamı olan 9,3 milyon ton seviyesinde olduğunu gözlemliyoruz.
Mısır üretimimizde ise 2022 yılında kırılan üretim rekorunun aynısı 2023 yılında da beklenmekte. Üretimin 8,5 milyon tonun üzerinde olacağı değerlendiriliyor.
TMO tarafından her yıl olduğu gibi, üreticilerimizin emeklerinin karşılığını vermek üzere ilgili maliyet kalemlerini ve pek çok değişkeni dikkate alarak alım fiyatlarımız açıklandı. 6 Haziran itibariyle; TMO alım fiyatları Sayın Cumhurbaşkanımız tarafından ekmeklik buğdayda 8.250 TL/ton, makarnalık buğdayda 9.000 TL/ton, arpada 7.000 TL/ton olarak ilan edildi.
Bakanlığımız tarafından bu fiyatlara ilave olarak ÇKS’ye kayıtlı tüm üreticilerimize buğdayda 1.000 TL/ton, arpada 500 TL/ton prim verileceği duyuruldu.
Ardından hasadı gelen mısırda da alım fiyatımız 6.000 TL/ton olarak açıklandı.
Yüksek rekolte, yüksek devir stokları ve üretimin sürdürülebilirliğini temin etmek üzere açıklanan alım fiyatlarımız, üreticilerimizin TMO’ya ürün satış talebinin yüksek olmasını sağladı. Biz de “son ürün gelene kadar” sloganı ile tüm örgütsel gücümüzü ortaya koyduk.
Günlük ortalama 200 bin ton alım rakamına ulaştık. Bu rakamlar önceki yıllarda 100-110 bin ton iken bu yıl bu rakamı iki katına çıkardık.
Alım operasyonlarında 2500 personelimiz büyük özveriyle görev yaptı. Ülke genelinde 614 alım noktası ile üreticilerimizden 12 milyon tonun üzerinde ürün alımı9 ile tüm zamanların rekorunu kırdık.
Bu kadar büyük tonajlarda ürün, ayrıntılı bir depolama koordinasyonunu da gerekli kılmakta. TMO’nun kendine ait 4 milyon ton kapalı depolama kapasitesi bulunuyor.
Ayrıca istikrarlı piyasaların temel yapı taşlarından olan lisanslı depoculuk kapasitesi de 9,7 milyon tona ulaşmış durumda. Alım süresince öncelikle kendi depolarımız ve lisanslı depolarımızı kullandık. Malumunuz bu sezon ürününün önemli bir kısmı bize geldi. Depolama kapasitemizin aşıldığı durumda kiraladığımız depolar ile çalışmalarımızı yürüttük. Bu kapsamda 2,5 milyon ton kapalı depo kiraladık.
Bunun dışında TMO’nun tarihsel yolculuğu içerisinde kazandığı ve başarılı olduğu alternatif bir depolama deneyimi de açık yığın depolama sistemi. Bu kapsamda da 6,5 milyon ton kapasiteye sahip açık yığın depolama sahası kiraladık.
Toplam olarak bakıldığında, TMO depoları, lisanslı depolar ve kiralanan depolarla birlikte 16,2 milyon ton depolama kapasitesi ve artı olarak 6,5 milyon ton açık yığın depolama kapasitesi mevcut.
Söz konusu yüksek tonajlardaki operasyonu aksamadan yürütebilmek üzere alım sürecinde randevu sistemi ile hizmet verdik.
Lisanslı depoların (3 milyon ton) boş kapasiteleri TMO randevu sistemine entegre edilerek herkese eşit hizmet vermeleri ve öncelikli olarak üreticilerin yararlanması sağlandı.
Çalışma sürelerini 12 saat esasına göre düzenledik, TMO ve lisanslı depo şirketlerinin hafta sonu ve Kurban Bayramı tatilinde (2 gün hariç) çalışmasını sağladık.
Hububat hasadının başından sonuna kadar TMO tarafından 358 bin üreticiye 643 bin adet randevu verildi. Hububatta randevu gerçekleşme oranı yüzde 85 oldu.
Mısırda ise hasat başından bu yana 6 bin üreticiye 10 bin 350 adet randevu verildi. Randevu gerçekleşme oranı ise yüzde 91 oldu. Hububatta Kasım ayı sonuna kadar randevu verilmeye devam edilmektedir.
Mısırda ise 62 noktada alımlarımız devam etmekte ve Nisan ayı sonuna kadar randevu alınabilmektedir. Cari tarih itibariyle 292 bin adet hububat üreticimizden ve 4 bin adet mısır üreticimizden alım gerçekleştirilmiştir.
Bugüne kadar alınan 12,3 milyon ton ürünün karşılığı 92 milyar liradır. Bunun 80 milyar lirası üreticilerimize ödenmiştir. Hasadın yoğun olduğu dönemlerde günlük 2 milyar lira civarında alım yapılmıştır
Yeni sezonun getirdiği bollukla birlikte dış ticaretin de yeniden düzenlenmesi ihtiyacı hasıl olmuştur. Hasat döneminde üreticilerimizi korumak üzere gümrük vergileri yüzde 130’a çıkarıldı.
Bilindiği üzere ülkemiz hububat mamulleri ihracatında dünyanın en üst sıralarında yer alıyor. Bunu sağlayan DİR(Dahilde İşleme Rejimi) kapsamında daha önce alınmış olan bazı tedbirler ürün arzındaki bollukla birlikte kaldırıldı ya da değiştirildi. Örneğin; makarna, bulgur, irmik gibi ürünlerde serbest ihracatın önü açıldı. Yine DİR kapsamında önce ithalat şartı tersine çevrildi, ihracatın önce yapılabilmesi uygulaması geri geldi.
Arz fazlası oluşan ürünlerde ihracat potansiyelimizi değerlendirme imkanı oluştu. Buna istinaden makarnalık buğday ve mısır ihracatımızın önü açıldı. İlgili sektörlerimiz tarafından ihracat gerçekleşti.
Bu sayede yurtiçinde arz fazlası ürünün piyasalarda oluşturacağı baskı ortadan kalktı, piyasa fiyatları istikrarlı seyretti ve üretici memnuniyeti sağlandı.
Ancak altını çizmek gerekir: Hammadde ihracatında temel kıstasımız piyasada bulunan “arz fazlası” dır. Bu nedenle ülkede ihtiyacımızdan fazla olan ürünlerin çıkışına izin verilmiştir ve biz bu süreci anlık olarak takip ediyoruz. Geldiğimiz noktada makarnalık buğdayda öngörülen ihracat rakamlarına ulaştık. Mısırda ise ihracat taleplerini değerlendirmeye devam ediyoruz.
Alım sürecinde aktif bir sezonun ardından yoğun bir satış sezonuna başlıyoruz. Buğday ve arpa için sektörlerimizin önünü görmesini teminen Haziran ayında ilan etmiş olduğumuz fiyatlardan ilk satışlarımızı Ekim ayı itibariyle başlatıyoruz. Bu fiyatlar ekmeklik buğdayda ton başına 9 bin 350 lira, arpa için 7 bin 725 lira. Ayrıca mısır için de alım fiyatımızın ve maliyetlerimizin üzerinde olacak şekilde 6 bin 650 liradan satışlarımıza başladık.
Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürü Ahmet Güldal sohbetimizde ve sektör temsilcilerinden gelen sorular üzerine geçen yıl olağanüstü koşullarda uygulanan un ve yem regülasyonunun bu yıl uygulanmayacağını söyledi. Yani piyasadan alınan buğday, arpa, mısır düşük fiyatla sanayicilere satılmayacak. Güldal, artan finansman maliyetini de satış fiyatına ekleyerek ürün satışı yapacaklarını ifade etti. Güldal, Toprak mahsulleri Ofisi’nin de anonim şirket olduğunu belirterek: “Bizim sanayicilerden farkımız kar amacımız yok. Ama bu yıl zarar etmemizde yasak. Bu nedenle aldığımız ürünleri üzerine maliyeti de ekleyerek satacağız”dedi.
Özetle, Toprak Mahsulleri Ofisi, bu yıl piyasada adeta tek başına üreticinin ürününü almak için çalıştı. Randevu alırken, ürün bedellerinin ödenmesinde üretici ciddi sıkıntılar da yaşadı. Buna rağmen piyasaya göre daha iyi bir fiyatla Ofis rekor düzeyde alım yaptı. Bu yıl birçok üründe artan maliyetlere rağmen piyasada fiyatlar geçen yılın altında kaldı. Üretici için zor bir sezondu. Bakalım yeni sezona nasıl girilecek?