Şimdi başlığın altını doldurmak kaldı, çünkü en son söyleneceği bir anlamda en başta söyledim... Ayın ortasındayız ve fiyatların hızla düşmesi sonucunu doğuracak bir gelişme beklenmediğine göre temmuz ayı enflasyonu bu gidişle tek hanede kalmaz. İddialı bir söylem bu, biliyorum; ama gerekçelerim var.
Niye mi böyle söylüyorum, gelin tek tek irdeleyelim...
Enflasyonu tahmin etmeye yarayacak bir dizi veriye sahibiz...
Bunların başında döviz kuru geliyor. Biliyoruz ki kur ne kadar yükselirse fiyatlar üstündeki baskı da o kadar artıyor. Kur artışı başta ithal ürün fiyatlarını artırıyor, özellikle de akaryakıtı. Bir de bu sefer olduğu gibi ÖTV artışı yoluyla akaryakıta tek kalemde yüzde 22 dolayında zam yapıldı mı, rekor enflasyon kaçınılmaz hale geliyor.
KDV’de yapılan genel artışı da unutmayalım.
Aynı şekilde her ne kadar temmuz enflasyonuna herhangi bir etkisi olmayacaksa da MTV artışı da var.
Akaryakıt ve otomobilden 3 puan
Akaryakıta hafta sonu gelen ÖTV kaynaklı zamla birlikte aylık zam oranı yüzde 30’u buldu. Üstelik bu oran, ayın kalan günlerinde fiyatın artmayacağı varsayımına dayanıyor.
Akaryakıtın TÜFE içindeki ağırlığını tam olarak bilemiyoruz. Akaryakıtın ağırlığı otomobille birlikte veriliyor ve oran yüzde 10.
Otomobile de hemen her gün zam geliyor ve aylık artış ortalama yüzde 25-30 dolayında.
■ Akaryakıt + otomobil; TÜFE’deki ağırlık yüzde 10.
■ Akaryakıt + otomobil; temmuzdaki zam oranı yüzde 30 dolayında.
■ Akaryakıt + otomobil; temmuz enflasyonuna etki 3 puan kadar.
■ Gıdanın toplamdaki ağırlığı yaklaşık yüzde 25. Bu gruptaki ürünlerin en az yarısı motorin zammından bire bir etkilenecek. Başka hiç zam gelmemiş olsa bile yüzde 12.5’lik gruba motorin zammının etkisi 3.75 puan dolayında.
■ Gıdadaki kalan yüzde 12.5 motorin zammından etkilenmese bile, ki bu pek mümkün görünmüyor, genele yayılan yüzde 10 dolayında bir zam var. Yağlar, şeker, çay, başta ekmek olmak üzere unlu mamuller zamdan nasibini alan ürünler. Meyve sebzede dalgalı bir seyir var ama patates ve soğan yeniden yükselişe geçti. Gıdanın 12.5'inden yüzde 10’luk zamla gelecek yansıma 1.25 puan.
■ KDV’si yüzde 8’den yüzde 20’ye çıkarılan temizlik ürünlerinin TÜFE'deki payı da meçhul. Bu payı yüzde 5 kabul etsek bile TÜFE’ye yalnızca KDV artışı kaynaklı yansıma yarım puanı aşacak.
■ KDV’nin yüzde 8’den 10’a ve yüzde 18’den 20’ye çıkarılması yüzde 2’ye yakın bir artış demek. Bu durumdaki ürünlerin payının da yüzde 50-60 arasında olduğunu varsayabiliriz. Bu durumda yalnızca KDV artışı kaynaklı zam oranı 1.25 puan dolayında olacak. Bunları topladığımızda bulduğumuz oran 9.75 puan.
Özellikle motorin zammının tüm mal ve hizmetlere olması gerekenden daha yüksek oranda yansıtılacağından da kimsenin kuşkusu olmasın! Dolayısıyla yaşanacak temmuz enflasyonu "normal koşullarda” yüzde 10’un kesinlikle altına inmeyecek, tek hanede kalmayacak.
TÜİK ne açıklar, bilemem!
Benim tahminim çift haneli oranların başlangıcı; yüzde 10-11 arası. O da çok iyimser bir tahmin, çok iskonto edilmiş bir tahmin. Elimde daha fazla veri olsa elbette daha detaylı bir çalışma yapmam mümkün ama en azından madde ağırlıklarını bile bilmiyoruz artık.
Dolayısıyla daha detaya inme şansım yok. Ancak mevcut durumun tek haneye kesinlikle işaret etmediğini bir kez daha vurgulamam gerek.
TÜİK’in ne açıklayacağına gelince…
Keşke bilsem!
Fiyat artışının nasıl seyredebileceğini görmek için öncelikle döviz kuruna bakmak gerekiyor. İşte bu yüzden dolar kuru ve TÜFE ilişkisini gösteren iki grafik hazırladık.
Birinci grafikte 2021’in ağustos ayını 100 kabul edip bir seri oluşturduk. 2021’in ağustosunda 100 olan TÜFE bu yıl haziranda 240’a, dolar ise 272’ye çıktı. Dolarda bu ayın ilk yarısında 26 lira olan ortalama ayın tümünde aynı düzeyde oluşursa doların endeksi temmuzda 307’yi bulacak. Dolar haziranda yüzde 17, temmuzda da şu anki duruma göre yüzde 13 arttı. Grafikte dolar-TÜFE makasının son iki ayda nasıl açıldığı çok belirgin. Bu fark temmuzda biraz olsun kapanır mı, ne dersiniz?
Hareketli ortalamaya göre artış
Dolar ve TÜFE’nin aylık artış ya da azalışları çok keskin olabiliyor. Bu yüzden oranları üçer aylık hareketli ortalamaya göre hesapladık. Dönem Eylül 2021-Temmuz 2023. Tabii ki fiyatlarda son veri hazirana ait.
Dolarda temmuz ortalaması yukarıda belirttiğim gibi 26 lira olursa üç ay önceki ortalamaya, yani nisana göre yüzde 35 artış gerçekleşecek. Doların yüzde 35 arttığı mayıs-haziran-temmuz döneminde acaba fiyatlar ne kadar artacak. Fiyatlarda son üç aylık dönemin artışı haziran itibarıyla yalnızca yüzde 6. Makas çok açık.
Dolarda üç aylık dönem için en yüksek artış yüzde 59 ile 2021’in aralık ayında oluşmuştu. Bu orandan hemen sonra 2022’nin ocak ve şubat aylarında yüzde 31 ve 32’lik üç aylık toplam TÜFE artışları yaşanmıştı.
Çok kabaca şunu söylemek mümkün; belli bir dönemde oluşan toplam dolar artışı biriki ay gecikmeyle yarı oranında TÜFE artışına yol açıyor.
Dolayısıyla temmuz sonunda en az yüzde 15 dolayında üç aylık bir TÜFE artışı beklenmeli. Yani mayıs-haziran-temmuz toplamı olarak. Bu üç ay toplamının yüzde 15 olması, temmuzdaki artışın yüzde 10-11 arasında gelmesi demek.
Yani girişte belirttiğim oran bu şekilde de doğrulanmış oluyor.
Akaryakıt fiyatında iki temel belirleyici var.
Bunlardan biri döviz kuru.
Diğeriyse Türkiye’deki ürün fiyatlarının belirlenmesinde esas alınan Cenova’daki borsada oluşan fiyatlar.
(Bu arada akaryakıt fiyatı olarak benzin ve motorinin ortalama fiyatını dikkate aldığımızı belirtelim.)
Hafta sonu alınan ÖTV kararı üçüncü ve çok belirleyici bir etken olarak devreye girdi.
Akaryakıt bir anda yüzde 22 dolayında zam gördü. Benzin ve motorin fiyatlarının ay sonuna kadar aynı kalacağı varsayımına göre oluşacak temmuz ayı ortalama fiyatı da hazirana göre yüzde 30’luk bir artışa işaret ediyor.
Dolar ve TÜFE için olduğu gibi bu kez aynı grafikleri akaryakıt ve TÜFE için hazırladık.
Ağustos 2021’de 100 olan akaryakıt endeksi temmuzda 389’a tırmanıyor. Fiyat endeksi ise haziran için 240. Makas çok ama çok açıldı.
İkinci grafiğimiz üçer aylık ortalama artışları gösteriyor. Akaryakıtta üç aylık en yüksek artış yüzde 84 ile 2022'nin mart ayında oluştu. O aylar dövizin tırmandığı, TÜFE'nin de rekorlar kırdığı aylardı.
Son ÖTV zammıyla birlikte temmuz ayında oluşan fiyat, son üç aydaki zam toplamının yüzde 36’ya ulaştığına işaret ediyor. Dikkat ederseniz dolardaki artış da aynı dönem için yüzde 35 düzeyinde.
Akaryakıtın yüzde 36 zam gördüğü son üç aydaki fiyat artışı ne olacak peki? Hazirandaki üç aylık artış yüzde 6. Makas ne ölçüde kapanacak? Temmuzda yüzde 10 dolayında bir artışın geleceğini akaryakıt- TÜFE endeksi de gösteriyor.