Selçuk Turgay AZAK
Vergi Müfettişi – Ekonomist
Bu yazımızda, küresel ekonominin gündeminden düşmeyen enflasyon kavramı ile ilgili birtakım açıklamalarda bulunacağız.
Enflasyon Nedir?
Enflasyon, belirli bir mal grubunun fiyatlar genel düzeyindeki artış hızını ölçen bir kavramdır. Enflasyon oranı bir fiyat endeksi olduğundan yüzdesel olarak hesaplanır ve çıkan oran bir önceki döneme göre fiyatlar genel seviyesinin ortalama değişim hızını verir.
Enflasyon İle İlgili Bilinen Yanlışlar Nelerdir?
Öncelikle şunu ifade edelim ki, enflasyon oranının düşmesi, fiyatlar genel seviyesinin düşmesi anlamına gelmez. Bir ekonomide enflasyon oranı sıfırdan büyük olarak gerçekleştiği sürece, o ekonomide fiyatlar genel seviyesi bir önceki döneme göre artmaya devam etmektedir. Örneğin, temsili bir ekonomide birinci yıl fiyatlar genel seviyesi 100, ikinci yıl 120, üçüncü yıl 132 birim olarak gerçekleşmiş olsun. Buna göre ikinci yıl, birinci yıla göre enflasyon oranı % 20, üçüncü yıl ikinci yıla göre %10 olarak gerçekleşmiş olacaktır. Bu durumda üçüncü yıl enflasyon oranı düşmüştür ancak fiyatlar genel seviyesi artmaya devam etmiştir. Dolayısıyla enflasyon oranının düşmesi fiyatların düşmesi anlamını taşımayacaktır. Ancak enflasyon oranı düştüğünden fiyat artış hızı yavaşlamış olacaktır. Bu duruma dezenflasyon adı verilir. Diğer taraftan eğer üçüncü yıl fiyatlar genel seviyesi 120’den küçük olarak gerçekleşseydi bu durumda enflasyon oranı negatif çıkacaktı ve fiyatlar genel seviyesi düşmüş olarak yorumlanacaktı. Bu duruma da deflasyon adı verilir.
İkinci bilinen yanlışa gelirsek…Tüm mal çeşitleri enflasyon hesaplamasında dikkate alınmaz. Örneğin, tüketici enflasyonunun ölçülmesinde kullanılan tüketici fiyat endeksi kavramı açısından bakarsak, söz konusu enflasyon ölçülürken hanehalkı ile yapılan anketler neticesinde en çok tüketilen mal ve hizmet grubu belirlenir ve bu gruplardan ağırlıkları nispetinde bir sepet oluşturulur ve bu sepetin ortalama fiyat değerindeki değişim tüketici enflasyon oranını belirler. Yani her malın fiyat değişimi enflasyon ölçülmesinde dikkate alınmaz ve eğer ki dikkate alınıyorsa da o malın fiyat değişimi enflasyon oranına birebir etki etmez. Basit bir anlatımla ifade etmek gerekirse; ülkemizde tüketici enflasyonunun ölçülmesinde dikkate alınan sepette en çok ağırlığı olan mal ve hizmet grubu ‘’Gıda ve Alkolsüz İçecekler’’ şeklindedir ve sepetteki ağırlığı % 25,32’dir. Buna göre bu grubun ortalama fiyat düzeyi varsayalım ki % 10 artsa, bunun nihai enflasyona yansıması % 2,532 şeklinde gerçekleşecektir.
Enflasyon Neden Ortaya Çıkar?
Enflasyon, temsili bir ekonomide arz – talep uyumsuzluğundan ortaya çıkar. Tarihte ki önemli iktisatçılardan Alfred Marshall, bir malın fiyatını önce talep sonra arzın belirlediği söyler. Örneğin pandeminin ilk günlerinde maske ve kolonya çok yüksek fiyatlardan satılıyordu. Çünkü talep yüksekti. Sonrasında ise sektörde üretim ve akabinde arz artışı meydana geldi ve fiyatlar geriye geldi.
Konumuza dönecek olursak bir ekonomide enflasyon ya talep artışından ya da arz azalışından ortaya çıkar. Toplam talep artışından kaynaklı enflasyon tüketici enflasyonudur ve tüketici fiyat endeksi kavramı ile ifade edilir. Diğer taraftan üreticilerin üretim maliyetlerinde meydana gelen artış arzın azalmasına ve fiyatların artmasına yol açar. Buna da maliyet enflasyonu denir ve yurt içi üretici fiyat endeksi kavramı ile ifade edilir.