Zeytin hasadı devam ediyor. Ulusal Zeytin ve Zeytinyağı Konseyi (UZZK) tahminine göre bu yıl zeytin üretimi 1 milyon 532 bin ton olacak. Bunun 414 bin tonu sofralık olarak değerlendirilecek. Kalan 1 milyon 110 bin ton zeytinden 224 bin 595 ton zeytinyağı elde edilmesi bekleniyor.
Diğer ülkelerin bu yılki tahmini zeytinyağı üretimine bakıldığında İspanya 1 milyon 200 bin ton ile ilk sırada. Tunus 350 bin ton, İtalya 300 bin ton, Yunanistan 300 bin ton, Fas'ta ise 125 bin ton üretim olacağı tahmin ediliyor. Geçen yıldan devreden 700 bin ton stok olduğu öngörülüyor.
Türkiye'nin ağaç varlığı ciddi oranda artmasına rağmen üretim aynı oranda artmıyor, en önemli nedenlerinden birisi iklim değişikliği. İklimdeki değişiklikten en çok etkilenen ürünlerden birisi zeytin. Özellikle çiçeklenme döneminde havaların soğuması nedeniyle çiçeklerin dökülmesi ile üretimin azaldığı ifade ediliyor.
Bir başka önemli sorun ise zeytin sineği. Zeytin sineği ile yeterince mücadele edilmemesi nedeniyle zeytinin ve dolayısıyla zeytinyağının kalitesi düşüyor. Bu nedenle düşük asitli yağ bulmak çok zor. Asit oranı yükseldikçe fiyat düşüyor. Artan maliyetler nedeniyle üretici zarar ediyor.
Hasadın ilk günlerinde sızma zeytinyağının litresi 20 liranın üzerinde alıcı bulurken, bugünlerde 17-18 liraya kadar geriledi. Ham yağın fiyatı ise litre başına 10-11 lira arasında.
Üretici son 6-7 yıldan bu yana yağını hemen hemen aynı fiyata satıyor. Bazı yıllar 1-2 lira artıyor, bazı yıllar düşüyor. Fakat, üreticinin ilaç, gübre, işçilik maliyeti her yıl artıyor.
Üretici dane zeytin primine sevinemedi
Dane zeytine ilk kez bu yıl kilo başına 15 kuruş destek verilmesi destekleme kararnamesinde yer aldı. Ödemesi 2020 yılında yapılacak. Zeytine destek üreticide buruk bir sevinç yarattı. Konuştuğumuz üreticiler, zeytinin danesine destek verilmesi için 10 yılı aşkın süreden beri mücadele verdiklerini belirterek özetle şu bilgileri verdi: "Zeytine kilo başına 15 kuruş destek ilk kez verileceği için seviniyoruz. Çünkü 10 yıl bunun mücadelesini verdik ve sonunda kabul ettirdik. Fakat çok düşük… Ayrıca zeytinyağı destekleme primi litre başına 80 kuruş. Onda bir artış olmadı. Tam 3 yıldır artırılmadı. Bizim beklentimiz dane zeytine 50 kuruş, zeytinyağına ise en azından litre başına 1.5 lira olması. Avrupa Birliği'nde üretici zeytinyağında litre başına 1 eurodan fazla destek alıyor. Ayrıca destekleme kararnamesi ile iyi tarım ve organik tarım desteklerinin yarı yarıya düşürülmesi, üç yıl destek alanlara bu yıl destek verilmeyecek olması, zeytine prim sevincimizi kursağımızda bıraktı."
Afrin yağı piyasayı bozuyor
Zeytinyağında son yıllarda en önemli sorunlardan birisi Suriye'den özellikle Afrin'den Türkiye'ye resmi ve gayri resmi yollardan giren zeytinyağının piyasa üzerindeki olumsuz etkisi. Kaçak olarak giren zeytinyağının yanı sıra, Tarım Kredi Kooperatifleri üzerinden Türkiye'ye getirilerek ihraç edilen zeytinyağının özellikle fiyatların düşmesinde önemli rolü olduğu ifade ediliyor. Afrin yağının litresi 15 liranın altında. Bu üreticinin maliyetinin bile bir kaç lira altında.
Tağşiş ve taklitle tüketici kandırılıyor
Türkiye bir yandan Ayvalık, Milas ve diğer bölgelerde üretilen zeytinyağına Avrupa Birliği'nden coğrafi işaret almaya çalışırken, diğer tarafta iç piyasada taklit ve tağşişle mücadele ediyor. Ancak caydırıcı olmayan cezalar nedeniyle sahtekârlık önlenemiyor. Bundan en büyük zararı ise tüketici görüyor. Zeytinyağı diye litresine 25-30 lira ödediği yağın aslında çok daha ucuz olan pamuk yağı, kanola, aspir yağı olduğunun çoğu zaman farkında bile olamıyor. Geçen hafta sonuçlanan 3. Tarım ve Orman Şurası'nın sonuç bildirgesinde gıdada taklit ve tağşiş cezalarının artırılması ve caydırıcı olması talebi de yer aldı. Umarız en kısa zamanda gerekli düzenlemeler yapılır.
İhracatta da fiyat düşüyor
Ege Zeytin ve Zeytinyağı İhracatçıları Birliği verilerine göre, Türkiye, 1 Ekim 2017-30 Eylül 2018 döneminde 67 bin 897 ton zeytin ihraç ederek 104 milyon 352 bin dolar döviz girdisi sağladı. 2018-2019 sezonunda ise aynı dönemde 91 bin 222 ton zeytin ihracatı karşılığında 141 milyon 695 milyon dolar gelir sağladı. 2017-2018 sezonunda zeytinin kilosu ortalama 1 dolar 98 sente ihraç edilirken 2018-2019 sezonunda 1 dolar 55 sentten ihraç edildi.
Zeytinyağı ihracatı ise 1 Kasım 2017'den 31 Ekim 2018'e kadar miktar olarak 66 bin 69 ton olarak gerçekleşti. Bu ihracat karşılığında 254 milyon 770 bin dolar döviz sağlandı. 1 Kasım 2018-31 Ekim 2019 döneminde zeytinyağı ihracatı 52 bin 242 ton oldu. İhracat geliri ise aynı dönemde 146 milyon 63 bin dolar olarak gerçekleştirildi. 2017-2018 sezonunda zeytinyağının litresi ortalama 3.86 dolardan ihraç edilirken 2018-2019 sezonunda 2.80 dolarla ihracat yapıldı.
Kutulu ihracat artıyor
Zeytinyağı ihracatında kutulu, ambalajlı ihracat artarken, dökme ihracat azaldı. 2017-2018 sezonunda yapılan ihracatın yüzde 52'si dökme, yüzde 12'si varilli, yüzde 36'sı kutulu ihraç edildi.
2018-2019 sezonunda ise yapılan ihracatın yüzde 40'ı dökme, yüzde 11'i varilli ve yüzde 50'si kutulu ihraç edildi. Geçen sezona göre Türkiye bin ton daha az kutulu ihracat yaparken geliri yaklaşık 20 milyon dolar azaldı. Toplamda ise 2018-2019 sezonunda geçen sezona göre 13 bin 827 ton daha az ihracat yapılırken geliri 108 milyon 707 bin dolar azaldı.
Özetle, dane zeytine ilk kez verilen destek yetersiz olsa da önemli bir adım, ancak zeytinyağında özellikle çok önemli sorunlar var. Bunlar çözülmeden zeytincilikte istenilen başarı elde edilemez.