Hafta başı oğlumdan naralar: “Anne! Bugün avro artmış, zengin oldum.” İki gün sonra feryat figan: “Anne! Dolar arttı Euro düştü, bittim ben.”
Bir ebeveyn olarak beklenen cevabım: “Oğlum neler oluyor? Ben seni çevrimiçi derstesin zannediyordum, sen ise Tahtakale’de seans halindesin.”
İşin aslı anlaşıldı, bizim oğlanın babaanneden aldığı Euro bayram harçlığı, almayı planladığı dolar cinsinden fiyatlandırılan Lego oyuncağının karşısında değer kaybediyor.
Meğerse kur riski, faiz riski, emtia riski gibi dertler bir tek şirketlerin derdi değilmiş; bizim evi de vurmuş da benim haberim yokmuş. Bildiğiniz gibi bu risklere karşı sıkça kullanılan forward, swap veya futures gibi türev araçlar (derivatives) Türkiye Finansal Raporlama Standartları’na (TFRS/UFRS) göre hazırlanan finansal tablolara kaydedilir ve gerçeğe uygun değerinden (fair value) ölçülür.
Peki, ben finansal tablolarımda daha fazlasını yapmak istersem?
Örneğin, bilançodaki varlığın, yükümlülüğün veya finansal tablolara alınmamış kesin bir taahhüdün (unrecognised firm commitment- örneğin makine satın alma taahhüttü) kur riskinden veya faiz riskinden dolayı gerçeğe uygun değeri değişiyor ve bunun etkisi kar-zarar tablolama yansıyorsa…
İleride ödeyeceğim veya tahsil edeceğim nakit tutarındaki değişkenlik beni hasta ediyor ve bu işlemler de eninde sonunda kâr-zarar tabloma yansıyacaksa, yok mu bunun bir çaresi?
Dermanın adı “Riskten Korunma Muhasebesi”
Derdini söylemeyen, derman bulamazmış. Dermanın adı “Riskten Korunma Muhasebesi-Hedge Accounting”. TFRS 9 paragraf 6.5 Finansal Araçlar Standardı riskten korunma ilişkisine göre size üç tip birbirinden güzel ve albenili riskten korunma muhasebesi sunuyor. Birincisi, gerçeğe uygun değer değişiminden korunma (fair value hedge), ikincisi nakit akış değişkenliğinden korunma (cash flow hedge) ve sonuncu da yurt dışı işletmedeki net yatırım riskinden korunma (net investment hedge). Aslında riskten korunma muhasebesinin çıkış noktası işletmenin risk yönetimi için aldıkları tedbirle, muhasebede oluşan zaman uyumsuzluğunun (accounting mismatches) giderilmesi.
Nasıl mı? Amaç, riski en aza indirmek için işletme olarak almış olduğumuz korunma aracından (hedging instruments – örneğin yaptığınız forward anlaşması) kaynaklanan ve kar-zarar tablosunda muhasebeleşen kazanç ve kayıp ile makul değeri aman değişmesin veya nakit akışı azalıp- artmasın diye üzerine titrediğimiz korunan kalemden (hedged item -örneğin kredi borcunuz veya stok) kaynaklanan ve kar-zarar tablosunda muhasebeleşen kazanç ve kayıpların aynı finansal dönemde buluşması.
Mükemmel bir buluşmada koruyan kalem üzerine düşeni yapacak ve koruduğu kalem ile ters etkileşime girerek (biri zarar, diğeri kazanç yaratacak) faiz veya kurdan kaynaklanan kar -zararı nötralize edecek ve sihirli değnek dokunmuşçasına finansal tablolardaki etkisinden arındırmış olacak. Buluşmaların yeri belirlediğimiz korunma muhasebesine göre değişecektir. Bazen kar-zarar tablosunda, bazen de diğer kapsamlı gelir tablosunda (Other comprehensive income statement) buluşacaklar.
Riskten korunma muhasebesinin şartları
Bu romantik buluşmaların olabilmesi ve riskten korunma muhasebesi yapabilmeniz için bazı şartları yerine getirmeniz gerekmektedir. Birinci şart, esas kız (hedged instrument- koruyan kalem) ve esas oğlan (hedging item- korunan kalem) ailenin belirlediği kriterlere uygun mu?
Esas kızımız, koruyan kalem, paragraf 6.2’de tanımlandığı üzere gerçeğe uygun değer değişimi kâr veya zarara yansıtılarak ölçülen türev araçlar (forward, swap gibi), gerçeğe uygun değer değişimi kâr veya zarara yansıtılarak ölçülen türev olmayan bir finansal varlık (örneğin, emtia stoklar) veya finansal yükümlülük (örneğin, krediler) olabilir.
Esas oğlan ise yani korunan kalemimiz, paragraf 6.3’de tanımlandığı üzere bilançodaki varlık veya yükümlülük, henüz bilançoya almadığımız kesin taahhütler, bir tahmini işlem (a highly probable forecast transaction) veya yurt dışı işletmedeki bir net yatırım olabilir.
Hangi risklerden korunduğumuzu da tespit etmemiz gerekir. Günün sonunda esas oğlanı kaçırmak istemediğimiz, bilançomuzdaki varlıkların değerinin düşmesini, borçların da yükselmesini istemediğimiz için riskin adına siz “kur riski” deyin, ben “karşı mahalledeki kız” diyeyim. Diğer yandan standard “İlişkinin adını koyun, üç tip riskten korunma işleminden hangisini seçtiğinizi söyleyin.” diye baskı yapıyor. Çay bahçelerinde gez gez nereye kadar? Esas kız ile esas oğlan arasındaki kimyanın tutup tutmadığını anlamak için korunma işleminin etkinliğini (hedge effectiveness) kontrol etmeyi unutmayalım. İyi anlaşıyorlar mı? Aralarında ekonomik ilişki (an economic relationship) var mı? Kredi riski etkisi, söz konusu ekonomik ilişkiden doğan değer değişimlerine baskın rol oynuyor mu? Korunma oranının etkinliği (hedge ratio) nedir? Tüm bunlar dokümante edildi mi?
“Her gün değişiyorsun
Avutuyorsun beni
Bir bilmece gibisin
Çözemedim ben seni.”
Selami Şahin sözleriyle.
Esas kız ve oğlan bulaşabilecek mi? Bu buluşma finansal tabloları nasıl etkileyecek? Bir sonraki yazıda…