Endeksler nasıl hesaplanıyor?
Sektörel güven endekslerinin üçü TÜİK (perakende, inşaat ve hizmet) biri Merkez Bankası (reel sektör) tarafından her ayın ilk yarısında yapılan anketlerin değerlendirilmesi ile hesaplanıyor ve bu kurumlar tarafından aynı gün açıklanıyor. Anketler ilgili sektörlerdeki işletmelerin yöneticileri ile yapılıyor.
Tıpkı tüketici güven endeksinde olduğu gibi bu endeksler de 0 ile 200 aralığında değer alıyor. Sonucun 100’den büyük olması güvende iyimser duruma, 100’den küçük olması ise kötümser duruma işaret ediyor.
Nasıl tüketici güven endeksi, GSYİH’nin harcamalar yoluyla hesaplanma sürecindeki en büyük bileşen olan tüketim harcamalarındaki büyümeyi tahmin etmemize yardım ediyorsa; sektörel güven endeksleri de sanayi, perakende, inşaat ve hizmet sektörlerinin kendi geleceklerini nasıl gördüklerine dair ve GSYİH’nin üretim yoluyla hesaplanma sürecinde öncü ipuçları veriyor.
COVID-19 endeksleri nasıl etkilemişti?
Mart’ın ikinci yarısından itibaren ekonomimizi sert bir şekilde etkilemeye başlayan COVID-19 tüm güven endekslerini doğal olarak aşağı çekti. Tüm endeksler bu süreçteki en düşük değerlerini Nisan ayında gördü. Güvenin en çok gerilediği sektör hizmetler olurken, en az gerileme perakende ticarette oldu. COVID öncesi durum için Şubat 2020’yi bazı alırsak, Şubat-Nisan döneminde
• Hizmet sektörü güven endeksi yüzde 53,2,
• Perakende sektörü güven endeksi yüzde 26,9,
• İnşaat sektörü güven endeksi yüzde 40,
• Reel sektör güven endeksi yüzde 41,6 geriledi.
Mayıs’tan itibaren tüm sektörlerin güven endekslerinde artış başladı. Nisan-Haziran döneminde
• Hizmet sektörü güven endeksi yüzde 20,4
• Perakende sektörü güven endeksi yüzde 14,9
• İnşaat sektörü güven endeksi yüzde 74,5
• Reel sektör güven endeksi yüzde 44,1 yükseldi.
Bugüne gelene kadar, inşaat sektöründe güven COVID-19 öncesinin de üzerine çıkmışken, diğer üç sektörde salgın öncesinin altında seyrediyordu. En zayıf durumda olan ise hizmet sektörü güven endeksi idi.
Temmuz ayında durum ne?
Az önce TÜİK ve Merkez Bankası tarafından sırasıyla perakende, inşaat, hizmet ve reel sektör (sanayi) güven endekslerinin Temmuz verileri açıklandı.
Durum şu:
• Perakende sektörü güven endeksi geçen aya göre yüzde 9,5; geçen yıla göre yüzde 4,6 yüksek
• İnşaat sektörü güven endeksi geçen aya göre yüzde 11,6; geçen yıla göre yüzde 66 yüksek
• Hizmet sektörü güven endeksi geçen aya göre yüzde 20,2 yüksek ancak; geçen yılın ise yüzde 20,1 altında
• Reel sektör (sanayi) güven endeksi geçen aya göre yüzde 10,7; geçen yıla göre ise yüzde 2,9 yüksek durumda
Bugünkü veriyi nasıl görmek gerekiyor?
Detaylara inmeden önce Temmuz verilerinin genel olarak oldukça iyi geldiğini vurgulamak gerekiyor. 4 ana sektörün tamamında artış olması ve bu artışların yüksek düzeylerde olması, hızlı düşen güvenin hızlı yükseldiğini ve yılın 3. çeyreğine büyüme tarafında iyi bir başlangıç yaptığımızı gösteriyor.
Detaylara gelince,
1-Son aylarda en iyi yükselişi gösteren inşaat sektörü güven endeksi hem COVID-19 öncesinin hem gelen yılın üzerinde seyrediyor. Düşen faiz oranları ve yükselen emlak fiyatlarından destek alan endeks, Haziran’da 78 puana çıkarak COVID-19 düzeyinin de üzerine yükselmişti.
2-Diğer üç sektörde güven endeksi hala COVID-19 öncesinin altında seyrediyor.
3-Dört ana sektör içinde geçen aya göre en sert yükseliş hizmet sektöründe. Bununla birlikte en zayıf güven düzeyi de hizmet sektöründe.
Hizmet sektörü güven endeksinin diğerlerinden daha düşük olmasının nedenlerinden biri seyahat, taşımacılık, konaklama ve eğlence sektörlerini de kapsıyor olması. Daha az seyahat, insanların kendi araçlarını tercih etmesi, turizmin önceki döneme göre daha sınırlı olması hizmet sektörlerinde iş hacmini önemli ölçüde kısıtlamış durumda. Ancak normalleşme devam ettikçe bu, sektöre olumlu yansıyor. İç turizmin önceki aylara göre canlanması da aynı şekilde.
4-En yüksek güven düzeyi sanayi sektöründe. Reel sektör (sanayi) güven endeksi ekonomimizin büyümesi açısından diğer tüm sektörlerden daha kritik bir gösterge.
5-Sektörel güvende 100’ün altı kötümser, 100’un üzeri iyimser duruma işaret ettiğine göre sektörlerin tamamı için kendi geleceklerine bakışlarının karamsar olduğunu söylemek mümkün.
Şunu da bir kenara not edelim… COVID-19’un tüm sektörleri olumsuz etkilediğini göz önüne alırsa sonuçların hala 100’ün altında olmasını normal karşılamak gerekir. Ancak geçmiş yıllara baktığımızda endekslerin nadiren 100’ün üzerine çıkmış olması, inşaat sektörü güven endeksinin ise hiç 100’ün üzerine çıkmaması sektörlerde müzmin güvensizlik olduğunu gösteriyor ki; bu da hiç mantıklı değil.
Gelecek aylarda ne bekleniyor?
Ben güven endekslerinde yavaş yavaş COVID-19 sonrası hızlı toparlanma sürecinin sonuna geldiğimizi düşünüyorum. Bu endekslerde düşüş beklemek değil; hızlı toparlanmanın bitmesi ve daha ılımlı hareketler göreceğimiz anlamına geliyor.
Örneğin, faizlerdeki gerileme ve satışlardaki hızlı artışın desteğiyle yükselen inşaat sektörü güven endeksi önümüzdeki aylarda bu hızlı yükselişi devam ettirmeyecektir. Perakende ve sanayi sektöründe de daha yavaş hareketler görebiliriz.
Hizmet sektörü güven endeksi hala çok düşük düzeylerde olduğu için önümüzdeki aylarda canlanma potansiyelinin teorik olarak en yüksek olduğu sektör de bu. Endeksi harekete geçirecek olan şey ise seyahat, konaklama ve eğlence sektörlerinde talebin artması olacaktır.
Reel sektör (sanayi) güven endeksindeki toparlanma diğer sektörlerdeki toparlanmadan daha önemli. Çünkü, sanayideki güven büyümeyi getiriyor. Bu nedenle esas odağımız bu olmalı.
Önümüzdeki birkaç ay boyunca sektörel güven endekslerinin toplu olarak değil, münferit hareketler yapacağını; sert hareketlerin daha ılımlı hareketlere dönüşeceğini düşünüyorum.
Not: Tüm güven endekslerinde TÜİK ve TCMB’nin mevsimsellikten arındırılmış verileri kullanılmıştır.