Türkiye, şeker konusunda çok sıkıntılı bir dönemden geçti. Yanlış politikalar ve uygulamalar sonucunda piyasada ikili bir fiyat yapısının oluşması, imalatçılar ve tüketici için aşırı fiyat artışları, devletin müdahalesi, sıfır gümrükle 400 bin ton şeker için ithalat izni verilmesi ve bunun gibi birçok gelişme ile çalkantılı bir sezon yaşandı.
Bugünlerde yeni sezonun heyecanı yaşanıyor. Üretici birçok bölgede pancar sökümüne, hasada başladı. Fiyat henüz belli değil. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Ocak ayında 2022 ürünü şekerpancarı avans fiyatını ton başına 800 lira açıkladı. Üreticilerin pancar üretiminde kalması ve üretime devam etmesi için avans fiyatın 9 ay önceden açıklanması önemliydi. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın açıklamasında bunun avans fiyat olduğunu pancar söküm zamanı asıl fiyatın açıklanacağını söylemişti.
Bu açıklamadan kısa bir süre sonra Türk Şeker ve özel fabrikalar, kooperatif fabrikaları avans fiyatı ton başına 1000 liraya kadar çıkardı.
Üretici bu fiyatı dikkate alarak üretime yöneldi. Ürünü ortaya çıktı ve pancar söküm zamanı geldi. Üretici kesin fiyatın açıklanmasını bekliyor.
Edindiğimiz bilgilere göre geçtiğimiz günlerde Kayseri’de Tarım ve Orman Bakan Yardımcısı İbrahim Yumaklı’nın başkanlığında Şeker Dairesi Başkanlığı, Türk Şeker, Pankobirlik, Pan Şeker ve sektörün üst düzey yöneticileri ile toplantı yapıldı. Toplantıda 2022 ürünü şekerpancarı alım fiyatının 26 Eylül’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından açıklanacağı ifade edildi. Bu nedenle özel sektör ve kooperatif fabrikalarının yöneticilerinden 26 Eylül’e kadar fiyat açıklamamaları ricasında bulunuldu.
Tarım ve Orman Bakanlığı, fiyatla ilgili çalışma yaparken 3 farklı seçenek hazırlayıp Cumhurbaşkanı Erdoğan’a sunacak. Erdoğan, bu seçeneklerden birisini 26 Eylül’de açıklayacak. Pancar alım fiyatının ton başına en az 1300 lira olması bekleniyor.
Üreticilerin verdiği bilgiye göre, pancar üretiminde maliyet ton başına 1000 liranın üzerinde. Açıklanacak olan fiyat önümüzdeki yıl üretimin devamlılığı açısından çok önemli.
Şeker fiyatlarındaki aşırı yükselme, pancar avans fiyatının 9 ay önceden ton başına 800 lira olarak açıklanması ve sonra 1000 lira olarak revize edilmesi üreticinin pancar üretimine devam etmesini sağladı. 2021 ürünü pancar alım fiyatı ton başına 420 liraydı.
Geçen yıla göre azda olsa üretimde artış bekleniyor. Gübre, mazot, sulama maliyetlerinin çok yüksek oranlarda arttığı bir dönemde avans fiyatın erken açıklanması üreticilerin karar vermesinde etkili oldu.
Şeker Yasası’nın çıkarılmasından bu yana son 20 yıllık döneme bakıldığında şekerpancarı üretim alanlarında daralma olsa da verimlilikteki artışla üretim aynı oranda düşmedi. Tarım ve Orman Bakanlığı Şeker Dairesi ve Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, Türkiye 2002 yılında 371 bin 795 hektar alanda 16 milyon 523 bin ton şekerpancarı üretirken o yıl dekar başına verim 4,4 tondu. Pancarda üretimin zirveye çıktığı yıl ise 2020 yılı oldu. Türkiye, 2020’de 336 bin 348 hektar alanda 23 milyon 25 bin tonluk pancar üretimi ile rekor kırdı. Dekar başına verim 6,9 ton olarak gerçekleşti.
Geçen yıl 2020’ye göre üretim yüzde 21 oranında azaldı. 2021 yılında 302 bin 349 hektar alanda 17 milyon 767 bin ton üretim gerçekleşti. Dekar başına verim 5,9 ton oldu. 2022 yılında ise pancar üretiminin 19 milyon ton seviyesinde olması tahmin ediliyor.
Cumhurbaşkanlığı Kararı ile belirlenen Türkiye’nin pancar şekeri üretim kotası 2022- 2023 pazarlama yılında 2 milyon 815 bin ton. Buna 68,8 bin ton nişasta bazlı şeker kotası da eklenince toplam şeker üretiminin 2 milyon 884 bin ton olması bekleniyor.
Şekerpancarı hasadı başlarken şeker ithalatı da devam ediyor. Cumhurbaşkanlığı’nın 27 Mayıs 2022 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan kararı ile sıfır gümrükle 400 bin ton şeker ithalatı için tarife kontenjanı açılmıştı. Geçen haftaya kadar gelen şeker miktarı 160 bin ton oldu. İthalat için verilen izin 15 Ekim’de sona erecek.
Kayseri Şeker Yönetim Kurulu Başkanı Hüseyin Akay, şu anda şekerle ilgili ciddi bir sorun olmadığını belirterek telefon görüşmemizde sezon öncesi şu değerlendirmeyi yaptı: “Pancar üretimi iyi görünüyor. Net rakamları Eylül’den sonra daha iyi görebiliriz. Şeker fiyatları şu anda ton başına 19-20 bin lira seviyesinde. Üretim maliyetleri de bu seviyede olacağı öngörülüyor. Önümüzdeki dönem en azından Aralık ayı sonrasına kadar yani pancar sökümünün tamamlanacağı döneme kadar şekerde yeni bir hareket beklenmiyor. Hasat bittikten sonra şekerpancarı üretimi, verimi, miktarı ve şeker üretimine bağlı olarak yeniden değerlendirmek gerekiyor.”
Şekerpancarı üretiminde maliyetlerin çok yükseldiğini hatırlatan Hüseyin Akay, gübre fiyatlarının ne olacağı ile ilgili belirsizliğin devam ettiğini, fiyatların yükselmesi bir yana gübrenin bulunmasının bile sorun olabileceğini söyledi. Akay: “Gübre ile ilgili her zaman sorunlar yaşanabilir. Üretici için en önemli maliyet unsurlarından birisi de sulamada kullanılan elektriktir. Yapılan zamlarla sulamada kullanılan elektriğin maliyeti çok yükseldi. Bugün pancarda üretim maliyetinin en az yüzde 30’u sulama elektriğinden kaynaklanıyor. Mutlaka sulama sorununa bir çözüm bulunması gerekiyor. Baraj sularının kapalı sistemle tarlalara getirilmesi, buna yönelik yatırımların yapılması lazım. Yani yolu, köprüyü bırakıp Türkiye’nin sulama konusunda ciddi yatırımlar yapması gerekiyor. Ancak bu şekilde krizi fırsata çevirebiliriz.” diye konuştu.
Dünyada da şeker üretimi ile ilgili önemli sorunlar olduğunu hatırlatan Hüseyin Akay sözlerini şöyle sürdürdü: “Pakistan topraklarının üçte biri su altında kaldı. Pancar ve şeker üretimi bundan mutlaka olumsuz etkilenecek. Ukrayna savaş nedeniyle yeterli üretim yapamıyor. Avrupa’da kuraklıktan dolayı ciddi sıkıntılar yaşanıyor. İspanya’da şeker fabrikalarının çalıştırılamayacağı bu nedenle pancarın Polonya’ya veya başka bir ülkeye sevk edilmesi bile gündemde. Kuraklık üretimde ciddi sıkıntılara neden oluyor. Özellikle İngiltere’de üretimde sıkıntı var. Fransa’da doğal gaz enerji problemi nedeniyle fabrikaların çalıştırılması sıkıntılı olacak. Yani Avrupa’da da önemli sorunlar, sıkıntılar var. Londra Borsası’nda şeker fiyatı 600 Euro olarak görünse de Avrupa’da şekerin tonu 1000 Euro olduğu ifade ediliyor ve gelecek adına endişeli bir durum var.”
Özetle, şekerpancarı hasadı başladı. Önümüzdeki hafta, 26 Eylül’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın şekerpancarı alım fiyatını açıklaması bekleniyor. Bu yıl şekerde yaşanan krizden herkesin ders çıkarması ve üreticinin üretime devam edebileceği bir fiyat ve desteğin sağlanması gerekiyor.