2023 yılına girerken ve bütçe yapılırken Cumhurbaşkanlığı ve 28. dönem milletvekilliği seçimlerinin tarihi henüz belli değildi. Hatta 6 Şubat deprem felaketi de gündemde değildi. Dolayısıyla 2023 bütçesi, sadece yılın ortasına kadar yapılması gereken seçimlerin yükünü ya da stresini taşıyordu.
Bu koşullar altında 2022 bütçesinin 278 milyar liralık açığına karşılık, 2023 yılı bütçe açığı 659 milyar lira olarak hedeflenmişti.
Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından önceki gün yayımlanan bütçe uygulama sonuçları aşağıda gösterilen tablo gibi oluşmuştu.
2023 Yılı Nisan Ve Ocak-Nisan bütçe gerçekleşmesi (Milyon TL)
Başlangıç Bütçesi Nisan
(Ay İçi) Ocak-Nisan
(Kümülatif)
Bütçe Geliri 3.810.149 267.973 1.062.701
Bütçe Gideri 4.469.570 400.444 1.445.197
Bütçe Dengesi -659.421 -132.471 -382.496
Tabloya göre; 2023 yılının Nisan ayında 400.4 milyar lira bütçe gideri yapılmış ve yaklaşık 268 milyar lira bütçe geliri sağlanmış. Böylece 132.5 milyar lira bütçe açığı ortaya çıkmış. Ocak-Nisan dönemi 4 ayın sonuçlarına göre de 1 trilyon 62 milyar liralık bütçe gelirine karşılık 1 trilyon 445 milyar liralık bütçe gideri yapılmış ve sonuçta bütçe açığı 382.5 milyar lira olmuş.
Rakamların dili…
Yılın üçte birinin sonuna gelindiğinde;
- Nisan ayı itibariyle bütçe gelirlerinin yüzde 7’sinin, bütçe giderlerinin yüzde 9’unun gerçekleşerek sadece 1 ayda bütçe açığının da yüzde 20’sinin oluştuğu,
- Ocak-Nisan dönemi kümülatif sonuçları itibariyle de bütçe gelirlerinin yüzde 28’inin, bütçe giderlerinin yüzde 32’sinin gerçekleşerek 4 ay da bütçe açığının yüzde 58’ine ulaşıldığı ve dolayısıyla yılın kalan üçte iki süresinde bütçe açığının kalan yüzde 40’ı ile yetinilemeyeceği çok net bir şekilde gözlemlenmiş. Açıkçası bu performansla ve bu koşullar altında yılın sonuna kadar bu bütçe rakamlarının içinde kalınamayacağı anlaşılmış görülüyor.
Şimdi dilerseniz bu sonucu yaratan kalemlerdeki seyre ve deprem koşulları ile seçim sonuçları açısından ortaya çıkan gelişmelere bir bakalım.
Önce ortaya çıkan sonuçları yaratan kalemlerdeki durum…
Örneğin personel giderleri ödeneğinin yüzde 7.3’ü geçen yılın Nisan ayında kullanılırken bu yıl bu oran yüzde 9.2’ye çıkmış. Çünkü personel giderleri geçen yıla göre yüzde 95 artmış.
Yine mal ve hizmet alım giderleri ödeneğinin yüzde 7.3’ü geçen yılın Nisan ayında kullanılırken bu yıl bu oran yüzde 9.7’ye çıkmış. Zira mal ve hizmet alım giderleri geçen yıla göre yüzde 98.4 artmış.
Sonuç itibariyle toplam bütçe giderleri ödeneğinin yüzde 7.6’sı geçen yılın Nisan ayında kullanılırken bu yıl bu oran yüzde 9’a çıkmış. Çünkü toplam bütçe giderleri de geçen yıla göre yüzde 87 artmış.
4 ayın sonuçlarına bakınca da gelişmelerin aynı olduğu görülmüş. Yani toplam bütçe giderleri ödeneğinin yüzde 27.8’i Ocak-Nisan döneminde kullanılırken bu oran 2023 yılında yüzde 32.3’e çıkmış.
Gelelim bütçe gelirleri tarafına…
Bütçe gelirlerinin en önemli kalemi vergi gelirleri olduğu için vergi kalemlerine bakmak yeterli olacak.
Vergi gelirleri, hem Nisan ayında ve hem de Ocak-Nisan döneminde vergi gelirlerinin yüzde 27’sinin tahsil edildiği anlaşılıyor.
Ancak özellikle kurumlar vergisi ile bazı vergilerin tahsilatlarında ciddi sapmalar yaşandığı dikkat çekiyor. Örneğin; geçen yıl Merkez Bankasından kurumlar vergisi alınınca toplam kurumlar vergisinin yüzde 22’si dört ayda tahsil edilmiş oldu. Fakat bu yıl durum değişti, kurumlar vergisi tahsilatı aynı dönemde yüzde 4’e düştü. Dolayısıyla geçen yıla göre kurumlar vergisi tahsilatı yüzde 77 gerilemiş oldu.
Bütçenin geleceği ne olacak?...
Bilindiği üzere; 2023 yılı bütçe açığı 659 milyar lira açık öngörülmüştü.
Ancak bu bütçe açığı Meclis’in onayından geçtikten sonra bütçe açığını olumsuz etkileyecek çok önemli gelişmeler oldu. Hatırlayabildiklerimiz şunlar:
-
6 Şubat deprem felaketi,
-
Asgari ücret artışı,
-
EYT konularının hızla gündeme gelip sonuçlanması,
-
Emekli aylıkları ve bayram ikramiyeleri,
-
14 Mayıs 2023 Cumhurbaşkanlığı ve milletvekili seçimi nedeniyle uçuşan vaatler.
Bu durumda bütçe açığının yüzde 3.5 GSYH’Ya oranının yüzde 5.5-6.0 düzeyine çıkması ve dolayısıyla bütçe açığının 1.0-1.2 trilyon liraya çıkması bekleniyor. Yeni ve yine bir ek bütçe gündeme gelecek.