Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) yıllık olarak yayınladığı sağlık harcamaları istatistikleri, sağlık sisteminde faturayı ödeyen taraflar ve parayı kazanan taraflar arasındaki dengelerin yıllar içinde nasıl değiştiğini izleme olanağı veriyor. Bu bağlamda 2005 yılında pilot uygulama olarak başlayan ve sonra genelleştirilen sağlıkta dönüşüm programının mali bilançosunu da izleyebiliyoruz.
Bu yazıda sağlık harcamalarının ana kalemlerini oluşturan hastane, ayakta tedavi ve ilaç, tedavi gereçleri harcamaları ile bu harcamaları yapan ana aktörler olan merkezi devlet, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ve vatandaşın üstlendiği faturaya odaklanacağız.
En son yayınlanan 2022 yılı verilerinin ortaya koyduğu karne şöyle:
- Hastane, ayakta bakım hizmetleri ile ilaç ve medikal gereç harcamalarından oluşan temel cari sağlık harcamaları, 2005-2022 arasındaki 17 yılda 15,37 kat arttı. Bu kalemler arasında en düşük artış eczaneler cephesinde oldu. İlaç ve medikal gereçler için yapılan harcamalardaki artış 9,67 kat düzeyinde kaldı. Temelini doktorların oluşturduğu ayakta tedavi hizmetleri için yapılan harcamalardaki artış 10,45 kat ile eczanelerin çok az üstünde gerçekleşti.
- Buna karşın hastane harcamalarındaki artış 23,11 katı buldu. Böylece hastanelerin toplam temel cari sağlık harcamaları içindeki payı yüzde 41,33’ten yüzde 60.88’e tırmandı. Buna paralel olarak ayakta tedavi hizmeti sunucularının payı yüzde 18,39’dan yüzde 12,86’ya, eczanelerin payı ise yüzde 40,29’dan yüzde 26,25’e düştü.
- Harcamayı yapanlar cephesinde, harcaması en az artan temel aktör merkezi hükümet oldu. Merkezi hükümetin sağlık giderleri 12,02 kat arttı. Vatandaşın sağlık harcamalarındaki artış 13,52 kat ile merkezi hükümetten daha fazla oldu. Sistem değişikliğinden en zararlı çıkan ise harcamaları 18,57 kat artan SGK oldu.
- Temel cari sağlık harcamalarında payı en fazla düşen temel aktör merkezi hükümet oldu. Merkezi hükümetin temel cari sağlık harcamalarındaki payı 5,56 puan düşerek yüzde 27,13’ten yüzde 21,58’e indi. Vatandaşın temel cari sağlık harcamalarındaki payı da 2.55 puanlık gerileme ile yüzde 22,59’an yüzde 20,04’e indi. Vatandaşın harcamalardaki payında küçük bir gerileme olmasına karşın, hastane harcamalarındaki payı hemen hemen 3’e katlanarak yüzde 3.23’ten yüzde 9,02’ye tırmandı.
- Yeni sistemin kaybedeni olan SGK’nın harcamalardaki payı ise 8,59 puan artarak yüzde 43,95’ten yüzde 52,53’e çıktı.
- Bu süreçte temel cari sağlık harcamalarındaki her bin liralık artışın 199 lirası vatandaşın cebinden çıkarken, 212 lirası merkezi hükümetin, 531 lirası ise SGK’nın kasasından çıktı.
- Karşı tarafta temel cari sağlık harcamalarındaki her bin liralık artışın 125 lirası ayakta tedavi hizmeti sunan doktor ve kliniklerin, 253 lirası eczanelerin kasasına girerken hastanelerin artıştan aldığı pay 622 lirayı buldu.
Bu veriler, SGK’yı ilaç ve tedavi süreçlerinin dışına iterek sadece fatura öder hale getiren bu sistemin, bir yanda SGK’nın mali yükünün çok hızla artmasına yol açarken karşı tarafta kaynakların hastanelere akmasına sağlayarak sağlıkta ticarileşmeyi beslediğini gösteriyor. Sonuç SGK’nın açıklarının ve bütçeden yapılan katkının devasa boyuta tırmanması oldu.