Romanya’yı uzun bir süreden sonra geçen hafta ziyaret etme fırsatı buldum. Görüştüğümüz müşterilerimiz savaşın başlamasıyla bir yandan toplumsal kaygı, diğer taraftan gıda ve enerji kaynaklı enflasyon nedeniyle, gıda hariç diğer ürünlerin satışlarının düştüğünü belirttiler. Tabi diğer yandan hane halkının olası kötü günler için tasarruflarını artırmaya çalışmaları işlerin bir anda yavaşlamasına neden olmuş. İşler ne zaman açılır sorumuza, söz birliği yapmışçasına savaşın ve kışın süresine ve enflasyonun düşme trendine bağlı olarak en iyi ihtimalle yılın ikinci yarısını gösteriyorlar.
Zor geçen 2022 yılında döviz kurlarında %20’lik yükseliş ve enflasyon oranlarında yaklaşık %30’luk bir artış yaşamışlar. Halk, kamunun sübvanse etmesine rağmen artan enerji ve gıda maliyetlerinden şikâyetçiyken, özel sektör ise savaş sonrası işlerin yavaşlaması bir yana, enflasyonist ortamın her açıdan firmaları için zarar yarattığından şikâyetçi. Lakin savaş sonrası ekonomik sıkıntılara ve toplumsal kaygılara rağmen Romenlerin misafirlerine her zamanki sıcakkanlılığını ve güler yüzünü göstermeye devam ettiklerini ayrıca söylemem gerekir.
Romanya yaklaşık 19 milyon nüfusu ile Doğu Avrupa ülkeleri arasında önemli bir pazar. Ülkenin yaklaşık %90’ı Romenlerden oluşuyor. Nüfusun %10’unu ise Macarlar, Çingeneler, Almanlar, Çinliler, Hintliler ve Türklerin bulunduğu 13 farklı milletten göç edenler oluşturuyor. Ticaret hayatında başarılı Türk ve Hintli tüccarları görseniz de, Çinlilerin her geçen gün daha da güçlü hale geldiklerini söyleyebilirim. Burada şu parantezi açmakta fayda var; firmalarımız fuarlarda gördükleri her Çinliyi stantlarından bir an önce göndermeye çalışır. Hâlbuki Çinliler başta ABD ve dünyanın gelişmiş ülkeleri dâhil olmak üzere, hemen hemen her ülkede kendi pazarlarını oluşturdular ve yaşadıkları ülkelerin ticaretinde önemli bir konuma geldiler. Bu hususun görülmesinin ve bilinmesinin ihracatçımız açısında önemli olduğunu düşündüğüm için ayrıca belirtmek istedim.
Romanya nüfusu azalan ülkeler arasında. 1990 yılında ülke nüfusu yaklaşık 23 milyon iken, son yapılan elektronik sayımda Romanya nüfusu yaklaşık 19,2 milyon olarak çıkmış. Bunun nedenini özellikle Avrupa’ya verdikleri 2,5 milyon göç ve azalan doğum oranı olarak açıklıyorlar. Tüm bunlara rağmen Romanya Batı Avrupa ülkelerine oranla daha genç bir nüfusa sahip ve ülkenin yaş ortalaması 39,8.
Türk Hava Yolları, Pegasus ve TAROM Hava Yolları’nın Bükreş, Cluj ve Köstence’ye direk uçuşları var. Romanya Avrupa Birliği üyesi olduğundan ülkeye girmek için Şengen vizenizin olması gerekli. Bu ziyaretimde pandemi zamanı zorunlu tuttukları form, aşı kartı ve PCR testlerinin hiçbirini istemediler. Fakat ülkeye girerken özellikle dönüş biletini ve otel rezervasyonunu sorduklarını da belirtmem gerekir. Güvenlik açısından bu zamana kadar bir problem yaşamadığımı söylesem de, cep telefonu, çanta gibi kişisel eşyalarınıza sahip çıkmanız gerektiğini de hatırlatmak isterim.
Romanya Avrupa Birliği’ne üye olmasına rağmen ortak para birimi Euro’ya geçişini tamamlamayan ülkelerden ve hala kendi yerel para birimi olan Rumen Ley’ini (RON) kullanıyor. Bugünlerde Bir Avro yaklaşık beş Rumen Ley’ine karşılık gelmekte.
Dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi Romanya’da da Türk dizilerine karşı önemli bir teveccühün olduğunu, ülkemize ve insanımıza karşı sempati ile baktıklarını ve Türk ürünleri imajının da iyi olduğunu rahatlıkla söyleyebilirim. Yukarıda da belirttiğim gibi Romenler samimi ve güler yüzlü insanlar. Yapacağınız görüşmelerde konu muhakkak futbol ya da siyasete gelecektir. Batı Avrupa ülkelerinde olduğu gibi kurallara çok sıkı uymasalar da, randevuya zamanında gitmek, samimi geçen görüşmelerde sınırları aşmamak gerekir. Uluslararası iş yapan Romen iş insanları arasında İngilizce bilenlerin sayısı yüksek olduğundan muhtemelen tercümana da ihtiyacınız olmayacaktır.
Benim görebildiğim, Romanya’da modern pazarın her geçen güçlendiği. Uluslararası ve yerel market zincirleri her geçen gün pazarda büyüyor. Özellikle COVID-19 salgınından sonra e-ticaret pazarının da hızla büyüdüğü söyleniyor. Bütün bu tespitlerime rağmen geleneksel pazarın hala çok önemli olduğunu da vurgulamam gerek. Özellikle düşük gelir grubu için geleneksel pazar hala önemli ve güçlü bir alan.
Eğer geleneksel pazarda ve özellikle Çin pazarı denilen yerde ürünleriniz çok dağılmışsa modern kanalda yer bulmanız çok olası değil. Benim anladığıma göre geleneksel pazarda gayri resmi ticaretin yoğun olmasından dolayı modern kanal bu markaları ve ürünleri satmaktan imtina ediyor.
Tüm sektörler için olmasa da kendi sektörüm için şunu söyleyebilirim, perakendecilerle direk çalışmak yerine ithalatçı distribütörlerle çalışmak pazarı tüm bu noktalarda kontrol edebilmek açısından daha faydalı olacaktır.
Romanya yaklaşık 250 milyar ABD Doları GSYİH ve 13 bin ABD Doları kişi başına düşen milli gelire sahip. Orta gelir tuzağında olan nadir Avrupa Birliği ülkelerinden biri. Net asgari ücret yaklaşık 2 bin 100 Leyi yani 425 Euro civarında. Ticaret Bakanlığı’mızın verilerine göre Romanya, 2021 yılında 88 milyar ABD Doları ihracat, 116 milyar ABD Doları ithalat gerçekleştirerek yaklaşık 28 milyar ABD Doları dış ticaret açığı vermiş. 2022 yılının ilk 9 aylık döneminde ise ihracatı bir önceki yıla göre %13, ithalatı %17 artarak 27 milyar ABD Doları dış ticaret açığına ulaşmış. Türkiye olarak baktığımızda 2022 yılı ilk 9 aylık dönemde Romanya’ya ihracatımız %27.5 artmış.
Romanya’nın 2022 yılında ihracat yaptığı başlıca ülkeler; Almanya, İtalya, Fransa, Macaristan, Polonya, Bulgaristan ve Hollanda olmuş. Ülkenin ihracatında Türkiye’nin payı %3,5 ile 8. sırada.
Romanya’nın ithalat yaptığı başlıca ülkeler ise; Almanya, İtalya, Macaristan, Çin ve Polonya. Ülkenin ithalatında Türkiye %4,4 pay ile 6. Sırada yer alıyor. Dikkat edecek olursanız ithalatında ve İhracatında (Çin hariç) Avrupa Birliği ülkelerinin hemen ardından Türkiye önemli bir ticari partner olarak öne çıkıyor.
Romanya’nın ithal ettiği ürünlere baktığımıza; otomotiv ve yedek parçalar, ilaçlar, ham petrol ürünleri, binek araçların ağırlıklı olduğunu görüyoruz.
Romanya maden çeşitliliği açısından oldukça zengin bir ülke. Kömür, demir cevheri, bakır ve krom rezervleri bulunan Romanya’da petrol üretiminin sınırlı olduğu ve ülke ihtiyacını karşılamadığı söyleniyor. Doğalgaz rezervleri bakımından oldukça önemli bir konumda olmalarına rağmen enerji sıkıntısı çektiklerinden şikâyetçiler.
Tarımda Avrupa Birliği’nin en büyük hububat ürünleri üreticilerinden olan Romanya’nın diğer önemli tarım ürünleri kolza (kanola) ve patates.
Otomotiv sanayii Romanya ekonomisinde önemli bir büyüklüğe sahip. Dacia Renault grubu Romanya’nın en büyük firması olma niteliği taşımakta. Doğrudan yabancı yatırım oranlarını incelediğimizde, 2021 yılında Romanya’da gerçekleşen doğrudan yabancı yatırım miktarının 10 milyar dolara ulaştığını görüyoruz. Ülkenin 2021 yılında toplam yabancı sermaye stoğu ise 121 milyar dolara ulaşmış. Romanya'nın Karadeniz'e yakınlığı göz önüne alındığında, Rusya-Ukrayna savaşı sürdüğü sürece doğrudan yabancı yatırımının darbe alabileceğini öngörebiliriz.
Ülkemiz Romanya ile olan dış ticaretinde dış ticaret fazlası vermekte. Romanya’ya 2021 yılı ihracatımız 5.1 milyar ABD Doları seviyesindeyken ithalatımız 3 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiş. 2022 yılının ilk 9 ayındaki ihracatımız da 4.7 milyar ABD Dolara ulaşmış.
Türkiye’nin Romanya’ya ihraç ettiği ürün gruplarını incelediğimizde; demir ve çelik, demir veya çelikten eşya, plastik ve mamulleri, motorlu kara taşıtları, makinalar ve mekanik cihazlar, elektrikli makine ve cihazlar, mineral yakıtlar ve yağlar, mobilyalar ve aydınlatma cihazları, sebzeler ve bazı kök ve yumrular, örme giyim eşyası ve aksesuarlarını sayabiliriz.
Romanya’ya geldiğinizde Çavuşesku zamanında yapımına başlanan Parlamento Sarayı’nı, tarihte Kazıklı Voyvoda olarak bildiğimiz Kont Drakula’nın Bran Kalesi’ni ziyaret etmenizi ve Sinaia’ da teleferiğe binip şehri izlemenizi tavsiye edebilirim. Ülkede birçok şehirde farklı bölgelere ait restoranlar bulabileceğinizden yemekle ilgili sorun yaşamayacağınızı düşünüyorum.
1- Öncelikle ihracatçı birliklerinin kendi alt sektörleri için pazarın trendlerini, alışkanlıklarını, potansiyeli, mevcut rakipleri ile alakalı pazar araştırma raporlarını hazırlaması ve firmalarla paylaşması önemli bir adım olacaktır.
2- Romanya ülkemize yakın bir pazar ve belki de zaman zaman ihmal ediliyor. Pazarın iyi bir şekilde analizi sonrasında ülke stratejimizi şekillendirmemiz gerek.
3- Ülkede nitelikli iyi bir fuar yok. Bu nedenle özellikle KOBİ düzeyindeki ihracatçılar için Türk ihraç ürünleri fuarı düzenlenebilir.
4- Bunun yanında özellikle ihracatçı birliklerine ve sektörel derneklere önemli sorumluluklar düşüyor. Nitelikli sektörel heyetlerin düzenlenmesi bu süreçte etkili olabilir.
5- Firmalarımız doğru bir yöntem ile bireysel olarak da ziyaretler yapmalı, muhatapları ile ikili ilişkilerini arttırmalı.