Eser Özdil, Glocal Group Danışmanlık, Yatırım ve Ticaret Genel Müdürü
AB, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin ardından enerji, finans ve ticaret gibi sektörlere yönelik 14. yaptırım paketini açıkladı. Bu paketin enerji sektörü açısından en önemli farkı, AB’nin ilk defa Rusya’nın sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) operasyonlarına yaptırım uygulaması olarak görüldü. Bu doğrultuda paket, AB LNG tesislerinin ve operatörlerinin Rus LNG’sini üçüncü ülkelere aktarmalarını yasaklayarak, Rusya’nın LNG satış ve nakliye gelirlerini azaltmayı hedefliyor. Diğer bir ifadeyle, AB jeopolitik konumunu ve LNG altyapısını, Rusya’nın uluslararası LNG pazarlarındaki etkinliğini kırmak için kullanmaya karar verdi.
Öncelikle AB’nin Rus gazına karşı kısıtlayıcı yaklaşımının yeni olmadığını biliyoruz. Daha önceden AB Rus gazına doğrudan yaptırım koymasa da Rusya’dan boru hatlarıyla gaz ithalatını azaltmak için düzenleyici, siyasi ve ticari stratejilerini REPowerEU planında açıklamıştı. Program AB’nin, radikal bir şekilde LNG de dahil olmak üzere 2027 yılına kadar Rus fosil yakıtlarına bağımlılığı tamamen ortadan kaldıracağını açıklamıştı. Beklentilere uygun şekildeAB Şubat 2022’den bu yana 53,5 milyar metreküp (bcm) yeni LNG ithalat kapasitesi oluşturdu ve rekor seviyede, 120 bcm’in üzerinde LNG ithal etti.
Tüm bu kısıtlamaların temelinde Ukrayna’daki savaş sebebiyle Rus boru gazı tedarikininazaltılması bulunuyor. Hâlâ uygulamada olan programın sonucunda, 2021 yılında AB’nin Rusya’dan doğal gaz ithalatı 150 bcm iken, 2023 yılına gelindiğinde 43 bcm’e kadar düştü. Öte yandan, AB’nin Rusya’dan doğal gaz alımlarını 107 bcm kadar düşürmesine karşılık olarak, yine2023 yılında Rusya’dan 18 bcm civarında LNG ithal etti.
Getirilen yeni düzenleme, Rusya’nın LNG ticaretini hedef alarak hem gemiden gemiye hem de gemiden kıyıya transferleri ve yeniden yükleme operasyonlarını yasaklıyor. Ancak, tam noktadasöz konusu yaptırımın içeriğini net olarak ortaya koymakta fayda var. Yeni düzenleme, AB’nin doğrudan kendi iç tüketimi için ithal ettiği LNG kontratlarını etkilemezken, sadece AB üzerinden üçüncü ülkelere yeniden ihracatı (re-export) kısıtlıyor. Bu durum, Rusya’nın, özellikle kış aylarında Asya pazarına LNG satışına direkt negatif etki edecek olması nedeniyle son derece önemli.
Daha açık bir ifade ile, Rus LNG’si taşıyan gemiler ne Avrupa kıyılarında gemiden gemiye LNG transferi yapabilecekler ne de Avrupa’daki terminallerden hizmet alabilecekler. Hatta tabiri caizse, Rusya LNG’sini artık "Avrupalılaştıramayacak.
Bu kararın ardından Belçika’daki Zeebrugge ve Fransa’daki Montoir de Bretagne LNG terminallerindeki faaliyetlerin durdurulması bekleniyor.
Bir diğer önemli düzenleme, Novatek’in büyük ortak olduğu ve henüz tam kapasite ile çalışmayan Arctic LNG 2 ve Murmansk LNG gibi inşa halindeki projelerin tamamlanması için yeni yatırımların, mal, teknoloji ve hizmet tedarikinin de yasaklanması oldu. Arctic LNG 2 terminalinin yıllık üretim kapasitesinin yaklaşık 27 bcm’e, Murmansk LNG’nin ise 28 bcm’eulaşması bekleniyordu. Kuşkusuz bu projelerin tamamen faaliyete geçmesi Rusya’nın küresel LNG pazarında ABD, Katar ve Avustralya ile rekabet etmesine pozitif etki edecekti. Bu nedenle, AB yeni yaptırımlarla Batılı teknolojilerin Rusya tarafından kullanılmasına da ket vurmuş oldu.
İspanyol Elcano Royal Institute’ın işaret ettiği gibi, özellikle Yamal LNG terminalinden çıkan gemilerin kış aylarında Arktik denizi aşarak Asya’ya ulaşması imkansız hale geliyordu.Avrupa’nın Rus enerji şirketlerine teknolojik altyapı desteğini yasaklaması, halihazırda Amerikan yaptırımlarına tabii olan teknik alt sistemlerin Rusya’ya sağlanmasını da engelliyor. Bu durum, Rusya’nın buz kırıcı LNG gemilerini geliştirmesini, servis almasını, bakımlarını yapmasını ve doğrudan Batılı bir şirketten gemi satın almasını da engelleyebilir.
AB’nin Rus gazına karşı kısıtlayıcı eylemleri, Rusya’nın petrol ve doğal gaz gelirlerine olan yüksek bağımlılığı nedeniyle Gazprom’un ihracat stratejisinde Asya merkezli temel bir değişikliğe gitmesine neden olmuştu. Gazprom’un ticari aks değişiminin temel motivasyonlarını, daha önce Ekonomim gazetesi için yazdığım Moskova - Pekin yakınlaşması analizimde detaylı olarak ele almıştım.
Novatek kısa vadede mümkün olduğunca LNG’yi AB ülkelerine satmayı hedeflerken, nitekim 2027 yılından sonra bu pazarı kaybetmesine kesin gözüyle bakılıyordu. Boru gazı özelinde deGazprom satışlarını ağırlıklı olarak Asya’ya, bilhassa da Çin’e kaydırmayı hedefliyordu. Son yaptırım paketinin ana odağının, AB’nin Rus gaz tedarikini hızla Norveç ve ABD olmak üzere diğer uluslararası tedarikçilerden yapılan ithalatla değiştirmeye giderken, bu yaklaşıma karşılık Rusya’nın alternatif pazarlara erişimini de mümkün olduğunca sınırlandırmak olduğu aşikar.
Benzer bir yaklaşımla, 2027’ye doğru ilerlerken AB’nin Rusya enerji sektörüne yönelik pozisyonunu kademeli olarak sıkılaştırmasını bekleyebiliriz. Öyle ki, eğer enerji arz güvenliği hususunda çekinceler azalırsa, Rus fosil kaynaklarının ithal edilmesine yönelik yasaklar daha da erkene çekilebilir. Öte yandan, Batı pragmatizmine uygun şekilde, kısa vadede Novatek’in Asya satışlarının sınırlandırılması şirket üzerinde baskı yaratacağından, AB’ye yönelik satışlarda mevcut fiyat seviyesini daha da aşağıya çekmesi beklenebilir.
2023 yılında Enerji Ekonomisi ve Finansal Analiz Enstitüsü’nün verilerine göre Rusya 40 bcm’in biraz üzerinde LNG ihraç ediyor. Bu miktarın 18 bcm kadarı AB pazarına gidiyor. AB’lişirketler ise bu gazın yaklaşık %20’sini üçüncü ülkelere yeniden ihraç ediyorlar. Söz konusu yaptırımların, 26 Mart 2025 tarihinde yürürlüğe girmesi beklendiğinden piyasanın kendisini yeni koşullara hazırlaması için 9 aylık bir zamanı var. Burada dikkat çeken bir diğer husus da yaptırım paketinin önümüzdeki kışın ardından yürürlüğe girecek olması.
Rus LNG’si için Asya piyasası opsiyonunun daraldığı bir ortamda, aynı boru gazında olduğu gibi, Türkiye doğal bir pazar olarak öne çıkacaktır. Nasıl ki boru gazı fiyat müzakerelerinde Rusya’nın eli daraldıysa, Rus LNG’si için de satıcının eli benzer şekilde zayıflayacak. Türkiye burada, özellikle kış aylarında daha ucuza LNG tedarik etme şansı yakalayabileceği gibi, uluslararası LNG piyasasında aktif bir ticari oyuncu olma yoluna da gidebilir. Bulgaristan, Macaristan, Romanya ve Moldova ile imzalanan gaz satış sözleşmeleri bu bağlamda örnek teşkil edebilir. Rus enerji sektörünü hedef alan her yaptırım kararı karar alıcılarımızın pazarlık gücünü biraz daha arttırıyor.