Yurt içi ve yurt dışı talepte zayıflık kredi talebini azaltıyor. 20 Ekim 2023 BDDK haftalık verilerine göre toplam krediler 10 trilyon 739,2 milyar TL. Bu kredilerin 7 trilyon 290 milyar TL’ni ticari krediler, 2 trilyon 410 milyar TL’ni bireysel krediler oluşturmaktadır. Bir ay öncesi ile karşılaştırdığımızda ticari krediler yüzde 1,8, bireysel krediler ise yüzde 1,3 büyümüştür. Şirketlerin büyüme amaçlı yatırım ve işletme sermayesi ihtiyacı düşük talep nedeniyle azaldığından kredi talebi de zayıflamaktadır.
Mevduatta artış devam etmektedir. Geçmiş bir ay ile karşılaştırdığımda yüzde 3,4 artarak 13 trilyon 750 milyar TL’ye ulaşmıştır. Yüksek faiz nedeniyle bireylerin tasarrufu artarken bankalar bu mevduatı krediye dönüştürmekte zorlanmaya başladılar. 2017 yılında krediler/mevduat*100 rasyosu 121 idi ve bankalar kredi taleplerini karşılamak için yurt dışı kaynak kullanmakta idiler. Bu oran 2018 yılından beri düşmekte olup 2022 yılında 92’e kadar gerilemiştir. 2023 yılında ise trend devam etmekte olup bir ay önce 79.4 olan oran geçen hafta 78.5’a geriledi. TCMB’nin kredi kullanımında menkul kıymet tesis etme kuralında getirdiği esneklikler kredi talebini de artırmayacaktır. Referans faiz yüzde 45,15. Bu faizin yüzde 80 fazlasını krediler için uygulamak bugün için zaten mümkün değil.
Bankacılık sektörü mevduatı krediye dönüştürmekte neden zorlanıyor? Birincisi bu dönemde çok seçici davranıyorlar. Ratingi yüksek, ihracatçı, sanayici ve geçmişi olan şirketlere öncelik veriyorlar. Doğal olarak da yüksek standartlar nedeniyle istedikleri kadar kredi veremiyorlar. İkincisi, yurt içi ve yurt dışı talep zayıfladı. Yatırım kredisi kullanan yok. Bir de talep zayıflığı eklenince işletme sermayesi ihtiyacı da azalıyor bu dönemde. Daha az stok ile şirketler çalışırken daha az müşteri finansmanı yapılıyor ve dolayısıyla kredi talebi azalıyor. Zaten ihracat ve döviz kazandırıcı faaliyetlerde bulunan firmalar TCMB TL reeskont kredilerini kullanmaktalar. Kredi talebi düşünce bankaların mevduata olan talebi de azaldığından hem mevduat hem de kredi faizi düşmeye başladı. 13 Ekim 2023 haftasında yüzde 44,62 olan mevduat faizi 20 Ekim 2023 haftasında 88 baz puan azalarak yüzde 43,74’e yine aynı haftalar için de kredi faizi yüzde 49,28’den 113 baz puan azalarak yüzde 48,15 olmuştur. Ben bu düşüş sürecinin zayıflayan yurt içi ve yurt dışı talep nedeniyle devam edeceğini düşünüyorum.
Perakende, otomotiv ve inşaat sektöründe yavaşlama belirtileri daha belirgin hale gelmeye başlamıştır. Ekim ayı için açıklanacak istatistikler bize daha iyi analiz için fırsat sunacaktır. Ancak kredi kartı harcamalarına baktığımızda yavaşlama trendinin devam ettiğin gösteriyor. Örneğin eylül ayında günlük kredi ve banka kartı ile yapılan harcama 36.7 milyar TL iken ekim ayında bu rakam yüzde 18 azalarak 26 milyar TL’ye gerilemiştir. Yüzde 18 düşüş var ve kasım ayında bireysel harcamaların nasıl devam edeceğini göreceğiz.
Geçen hafta TCMB politika faizini yüzde 35’e çıkardı ve şirket ve bireyleri çok etkiliyor. TLREF 27 Ekim 2023 tarihinde 400 baz puan artarak yüzde 28,5’ten yüzde 33,5’a çıktı. 4 trilyon 881 milyar TL olan ticari kredilerin TLREF bazlı olanlarının faizi artık 400 baz puan yukarıda. Reeskont kredileri, YTAK, referans faizi, POS komisyonu, bireysel kredi kartları etkileniyor. (Not referans faizi olarak ortalama mevduat veya politika faizinin hangisi yüksek ise o uygulanıyor.)
Sonuç olarak TCMB faiz artışına devam ederken ekonomik aktivitelerin zayıfladığına dair işaretler var. Mevduatı krediye dönüştüremeyen bankaların mevduata olan ilgisi azalacak ve faizler düşmeye başlayacak.