Yeni nesil küçük ölçekli iş yerleri:7
Her toplum kendi ekonomik gelişmesini güven altına alacak teşvik sistemleri tasarlar, geliştirir ve yürürlüğe koyar. Amerika’nın Sesi 20 Eylül 2019 günü yayınında, “Teknolojik gelişmeler ve dijital dünyadaki yenilikler, iş yaşamını, sosyal yaşamı ve alışkanlıklarımızı derinden etkiliyor. Yeni nesil tehlikeler de kapımızda ve hayatımızın içinde” saptamasını yaptıktan sonra, analizin bir yerinde “ platformların kendileri çok daha güvenli hale gelmeye başladı” deniyordu.
İş yaşamının yaygın olduğu kadar derin; derin olduğu kadar da “anlamlı” kurumları olan küçük ölçekli iş yerlerinin bugün ünlerini ve geleceklerini platform yapıları bağlamıyla da ele almak gerekiyor. Platform yapı bağlamı, büyük ve orta ölçek iş yerleri gibi, küçük ölçek iş yerlerinin varlıklarını sürdürdükleri “ ekosistemde” çok temel bileşenlerden biri. Söz konusu bileşenin kimi özelliklerini paylaşarak, küçük ölçekli iş yerleri yönetimlerinin “yapması gerekenler” üzerinde bir sorgulama zemini oluşturabiliriz.
Küçük ölçek iş yerlerine somut yarar sağlama
Küçük ölçekli iş yerlerinin etkinlik ve verimliliklerini küresel pazarlarda rekabet edebilecek düzeye çıkarma ivedi sorunumuz. Bu sorunun çözümü öncelikle “farkındalık” gerektirir; bir sonraki adımda ise bilgiye dayalı “ fikir ve projelerin” elimizin menzilinde olmasıdır. Daha sonra “uygulamaya geçme” ve “uygulama sonuçlarını geri-bildirimlerle” değerlendirerek ilerlemek için kararlı adımların tekrarlanması gelir.
Geçim örgütlenmesinde platform yapılar ve yeni nesil platform yapıların “strateji” belirlemedeki etkileri hakkında ayrıntı bilgisi için HBR/T‘nın Nisan 2016 sayısındaki makalelere başvurulabilir. Bu satırları okuyan “aşırı değerlenmiş pragmatizm” yanlısı olanların şöyle diyeceklerini tahmin ediyorum: Küçük ölçek iş yerleri yöneticilerinin sorunu, somut, avuçlarının içine ne konacağıyla ilgilidir. Küçük ölçekli iş yerleri yöneticilerine genel çerçeveler anlatma yerine, hangi somut teşviklerin verileceğini anlatmak ve sağlamak önemlidir.
Yarım yüzyılı aşan küçük iş yerleri sorunlarıyla ilgili deneysel birikimlerimiz, gerçek tuzakları yaratan anlayışın böylesi aşırı değerlendirilmiş yaklaşımlar olduğu yönündedir. Doğru çerçeveleri oluşturmadan, doğru uygulamalar yapılamaz. Dünya genelindeki değişimleri dikkate almayan ve yeni nesil oluşumları karar değişkeni olarak kullanmayan sistem tasarımları kaynak israfına yol açar. Bugüne kadar olan budur; aynı eğilimde ısrar edilirse, gelecekte de israf sürdürmenin ötesinde bir sonuç yaratılamaz.
Bilim ve teknoloji bağlantı, iletişim ve işbirlikleri potansiyeli, küresel pazarlara erişimi her geçen gün daha da kolaylaştırmaktadır. Teknoloji insanları alabildiğine yaklaştırıyor; aynı ölçüde yarıştırıyor. Eğer, bugün küresel ekonomiye yön veren “platform yapıların etkilerini” iyi okumadan teşvik sistemleri oluşturursak, yaratmak istediğimiz sonuçlara erişmemiz zorlaşır.
Yeni oluşumların etkileri
Küçük ölçekli iş yerlerinin ekonomideki işlevlerini etkili ve verimli yapabilmelerini belirleyen ekosistemin ağırlıklı bileşeni olan “yeni nesil platform yapıların” özellikleri ve olası etkilerini mutlaka iyi analiz etmeliyiz. Çünkü, platform yapılar, oluşturulacak stratejileri belirler; bu belirlemenin odağında da “ağ etkisi” vardır.
Belirttiğimiz makalelerde ve literatüre yansıyan birçok değerlendirmede platform yapıların strateji belirlemede ne denli etkili oldukları tartışılmaktadır. Yeni nesil küçük ölçekli işyerlerini sağlıklı bir zemin üzerinde geliştireceksek, aşağıda çok genel özeti yapılan hususları enine-boyuna sorgulamalıyız (Bakınız yazı içindeki kutu)
Çağın gereklerini yapalım
Popülist bir yaklaşımla, “Avucumun içine ne koyacaksın?” diye yola çıkan, değer yaratmadan değere erişmeyi önceleyen “rantçı yaklaşımı” günümüzün sorunlarını çözmez. Yarı iletken teknolojilerin sonsuz küçük ile sonsuz büyüğü ölçtüğünü, veri ürettiğini, verileri biriktirdiğini, verileri analiz ederek işe yarayanlarını ayıkladığını biliyoruz. Günümüzde, toplumların zenginliğini standart dışı verileri değerlendirerek “değer üretme düzeyi” belirliyor.
Yeni nesil küçük iş yerleri, çağın ekosistemini kavramadan teşvik edilmemelidir. Öngörme ve önlem alma disiplini ile gözetim ve denetim disiplini, gelecekte küçük ölçekli yapıları da belirleyici olacaktır. Bize düşen de işin gereklerini yapmaktır; alışkanlıklarımıza ve eski konforlarımızı korumaya saplanıp kalmamaktır.
Küçük ölçekli iş yerleri sağlıklı zemini nasıl yaratılır?
1- Platformlar çok eski bir geçmişe sahiptir. Pazar yerleri, panayırlar, fuarlar, gazeteler- reklamcılarla okuyucu birleştirdiği- bütün yapılar platform yapılardır.
2- IT teknolojisi sayesinde platform yapılar daha kolay ve düşük maliyetle oluşturulmaktadır. Platform yapılara katılım kolaylaşmıştır; erişebilirlik artmıştır. Ölçek yaratmanın önü açılmıştır, belirtilen nedenle “şebeke etkisi” önemli hale gelmiştir.
3- Platform yapıları ekosisteminin aktörleri: Yapının fikri mülkiyet ve yönetimini üstlenen “platform sahipleri”; Ürün ve hizmetleri sunan “üreticiler”; platformların kullanıcıyla olan arayüzleri olan “sağlayıcılar” ve sunulan teklifleri satın alan “tüketiciler”dir.
4- Ürün hattı yapılarda, doğrusal olarak bir dizi etkinlik gerçekleştirilerek değer üretilir; geleneksel değer zinciri oluşur.
5- Ürün hattı yapılarda, kaynağı elinde tutan şirket üstünlük sağlar. Bunlar fiziksel ve fikri mülkiyet gibi dokunulabilir olmayan varlıklardır. Platform yapılarda ise, üstünlük, taklit edilmesi zor olan varlıklardır. Otomobilden bilgiye farklı değerlerdir. Burada üretici ve tüketicilerin temel aktör oldukları “ağ örgütlenmesi” en temel varlıktır.
6- Ürün hattı yapılanmasında, değer zincirinde yer alan çok değişik unsurların optimizasyonu önemlidir; iş süreçleri ve iş gücü örgütlenmesi etkindir. Platformlarda ise, “üreticiler ile tüketiciler arasındaki etkileşim” belirleyicidir. Bu yeni yapı üretimde değişken maliyetlerden bile kaçınabilir. Platform yapılarda süreçler dikte edilmez, aktörlerin ikna edilmesi gerekir; ekosistem yönetimi, en gerekli etkinlik haline gelir.
7- Ürün hattı yapılar, “müşteri ömrünü maksimize etmeye”, platform yapılar ise geri-bildirim temelli bir yaklaşımla “ekosistem toplam değerini” artırmaya odaklanır.
8- Platform dünyasında rekabet ürün-hattı yapılara göre çok daha karmaşıktır.
9- Endüstriyel ekonomilerde “arz yönlü ölçek ekonomisi” geçerlidir; bugün de anlamlıdır. Çok yüksek sabit maliyet ve düşük marjinal maliyetle rakiplerin önüne geçilir. Satış hacmini sürekli artırmak gerekir. Bu yolla fiyatlar düşürülebilir; satış hacmi artırılabilir. Şirketler kaynak kontrolü ile sürdürülebilirliği güven altına alır. Bunun tersine, internet ekonomilerinin itici gücü “talep-odaklı” yada diğer anlatımla “şebeke etkisi” itici gücü oluşturur.
10- Platform ekonomilerde şebekeler büyükse yarattığı değer büyük olmaktadır.
Gelecek yazı: “Teşvik sistemlerini, ‘şebeke etkisini” dikkate alan ‘strateji’ yönlendirmeli