Paranın evrensel ilkesi ve korunum yasası

PROF. DR. ÜNAL ÇAMDALI

ANKARA YILDIRIM BEYAZIT ÜNİVERSİTESİ ÖĞRETİM ÜYESİ

Para sadece bir değişim aracı değil, aynı zamanda büyük ölçekli sistemlerin temel unsurlarından biridir.

Enerji ve sıcaklık gibi günlük hayatta sıkça karşılaştığımız ama derinlemesine ele alındığında karmaşık anlamları olan kavramlar gibi, para da herkesin bildiği fakat işlevi ve tanımı üzerine pek fazla düşünülmeyen bir olgudur. Para sadece bir değişim aracı mıdır, yoksa daha geniş bir sistemin temel taşı mı? Evrensel bir yasaya sahip midir? Bu makalede yukarıda verilen soruların yanıtları bağlamında paranın tanımı, işlevi ve evrensel yasalarla olan ilişkisi üzerine bir değerlendirme yapılacaktır.

Paranın tanımı ve işlevi

Para en genel tanımıyla mal ve hizmetlerin değiş tokuşunda kullanılan bir ödeme aracıdır. Ancak bu basit tanım, onun ekonomi içindeki karmaşık işlevini tam olarak açıklayamaz. Paranın üç temel işlevi vardır:

1- Değişim aracı: Mal ve hizmetlerin takas edilmesi yerine, para kullanılarak ticaretin kolaylaştırılmasını sağlar.

2- Değer ölçüsü: Ekonomik varlıkların kıymetini belirleyerek fiyatlandırma mekanizmasını oluşturur.

3- Servet biriktirme aracı: Bireylerin ve kurumların gelecekte kullanmak üzere birikim yapmalarına olanak tanır.

Bilindiği üzere tarihin erken dönemlerinde, insanlar ihtiyaçlarını takas yöntemiyle karşılıyordu. Ancak bu sistemin sınırlamaları nedeniyle para kavramı ortaya çıktı ve değişim sürecini daha sistematik hale getirdi. Para zamanla sadece bireylerin hayatında değil, devletlerin ekonomik politikalarında da temel bir araç haline geldi. Örneğin merkez bankaları, ekonomik durgunluk dönemlerinde piyasaya para sürerek ekonomik hareketliliği sağlayabilir ve faiz oranlarını da kontrol edebilir.

Paranın evrimi ve çeşitleri

Paranın tarihsel sürecine bakıldığında, farklı şekillerde kullanıldığı görülmektedir. İlk zamanlarda bazı mallar (tuz, hayvanlar, değerli madenler) para işlevi görmüştür. Daha sonra kâğıt para, madeni para, temsili para ve kaydi para gibi farklı türler gelişmiştir. Günümüzde ise kredi kartları, dijital para ve kripto paralar, finansal sistemin yeni unsurları olarak ortaya çıkmaktadır. Özellikle blockchain teknolojisinin yaygınlaşmasıyla birlikte, Bitcoin ve diğer saklı (kripto) varlıklar geleceğin para birimleri olarak görülmektedir.

Paranın dolaşıma sokulması sürecine "emisyon" denir ve bu işlem rastgele yapılamaz, belirli prensiplere dayanır. Günümüzde kullanılan para türleri, daha çok itibari para (fiat money) kategorisinde değerlendirilmektedir. Yani devletin ekonomik ve siyasi gücüne bağlı olarak belirlenen bir değer üzerinden piyasaya sürülmektedir.

Evrensel yasalar açısından para

Fizik biliminin temel ilkelerinden biri olan korunum yasası, maddenin ve enerjinin yoktan var edilemeyeceğini ve yok olmayacağını, sadece farklı formlara dönüşebileceğini öngörür. Bu yasa, ekonomiye ve paraya nasıl uygulanabilir?

Eğer para, fiziksel bir varlığa (örneğin altına) bağlıysa, onun da bir korunum yasası olduğunu söylemek mümkündür. Bu noktada fiziksel paranın da korunum yasasından bahsedilebilir. Ancak günümüz itibari para sisteminde, devletler istedikleri zaman para basabilir ve bu durum, doğrudan korunum yasasına aykırı gibi görünebilir. Devletler tarafından sınırsız şekilde basılan para, ekonomik dengesizliklere, enflasyona ve değer kaybına neden olabilir. Bu da finansal sistemde bir tür entropi artışı yaratır ve piyasaların bozulmasını diğer ifadeyle düzensizleşmesine yol açar.

Sonuç: Ekonomik denge ve evrensel ilkeler

Evrenin temel yasaları değiştirilemez, ancak ekonomik sistemlerde değişiklikler yapılabilir. Enerji ve maddenin korunum yasaları ihlal edilemezken paranın değeri ve dolaşımı, devletlerin inisiyatifinde değiştirilebilir. Ancak bu değişikliklerin de bir sınırı vardır. Aksi takdirde finansal istikrarsızlık kaçınılmaz olur ve sonuçta toplumlar bunun bedelini farklı şekillerde ödemek zorunda kalır.

Sonuç olarak paranın ekonomik ve sosyal hayattaki rolü göz önüne alındığında, onun sadece bir değişim aracı değil, aynı zamanda büyük ölçekli sistemlerin temel unsurlarından biri olduğu görülmektedir. Paranın yönetimi ve piyasaya sürülmesi sürecinin evrensel yasalarla uyumlu olması, ekonomik istikrarın korunması için büyük önem taşımaktadır. Devletler paranın yasasını belirlese de sonuçları tüm toplum tarafından hissedilecektir ve bu döngü, tarih boyunca olduğu gibi hep devam edecektir.