Fed’in olağan takvimi beklemeden yaptığı faiz indirimlerine diğer merkez bankaları da katılmakta. (Bunlardan biri de bugün olması gereken rutin toplantıyı beklemeyerek salı günü 100 baz puanlık faiz indirimi gerçekleştiren TCMB oldu.) Mamafih, Fed’in ani indirimlerine piyasaların tepkisi hiç de pozitif yönde olmadı. Şahsen, bu indirimlerin takvime uyarak daha düzenli bir şekilde yapılması ve fiskal tedbirlerin eş zamanlı olarak açıklanması daha doğru olabilirdi diye düşünüyorum. Ancak, belki Fed Başkanı Powell, ABD yönetimine durumun aciliyetini göstermek için de böyle bir adım atmış olabilir. Açıkçası batı ülkeleri önlerinde başarılı bir Çin örneği olmasına rağmen bu pandemiğe yeteri kadar hızlı bir şekilde ve kapsamlı tedbirlerle cevap veremediler. Belki bu sorumsuzlukta İtalya başı çekiyor, ancak ABD’nin tepkisinin de oldukça geç geldiği söylenebilir. İngiltere ise tam anlamıyla saçmalamış vaziyette.
Bir pandemiğe geç tepki vermenin insani ve ekonomik açıdan önemli mahzurları var. İnsani açıyı çok vurgulamaya gerek yok sanırım. Hastalık yaşlı ve kronik hastalıklar nedeniyle bağışıklık sistemleri zayıf insanları vuruyor. Bir devletin yaş veya hastalık durumlarını gözetmeksizin vatandaşlarının sağlığını korumak için elinden gelen bütün imkanlarını seferber etmesinin esas olduğunu düşünüyorum. Geç tepki demek çok daha fazla insan kaybı demek. (Açıkçası, Boris Johnson’ın ne Brexit sonrasında zaten zor durumda olan İngiltere ekonomisinin ne de İngiliz sağlık sisteminin bu yükü kaldıramayacağını düşündüğü için gerekli tedbirleri baştan alamadığı fikrindeyim. Maalesef, kafasının bir köşesinde de erken ölen yaşlı ve hastaların emeklilik sistemi üzerindeki yükü azaltacağı gibi bir düşüncenin geçmediğini söyleyemeyiz. Ümit ederim tarih kendisini modern dönemin Churchill’i değil de, Hitler’i olarak anmaz!)
Geç tepki vermenin ekonomik tahribatı da daha ağır oluyor. Öncelikle geç tepki verince hastalığın toplum içinde dolaşımı daha uzun sürüyor ve sönmesi daha geç oluyor. Bu durum alınan “toplumsal uzaklaşma” (social distancing) önlemlerinin daha uzun sürmesi, bu da ekonomik faaliyetlere ve ürünlere olan talebin çok daha uzun süre düşük kalması anlamına geliyor. Talep düşük kaldıkça malını satamayan üreticilerin zor duruma düşmeye başlamasıyla devletin yüklenmesi gereken mali yük daha da artırıyor. Nitekim (piyasaların iyice çökmesiyle birlikte) Trump’tan da rekor büyüklükte bir mali paket açıklaması geldi. Buna göre her ABD hane halkına bin dolarlık bir ödeme yapılması gündemde. Toplamda 1.2 trilyon dolara ulaşan paketin büyük bir kısmı ise havayolları endüstrisi ve sağlık sektörüne kanalize edilecek. Avrupa ise bugüne kadar ülke bazında paketler açıkladı. Ancak finansman tarafında ise ilk defa bütün birlik ülkelerinin altını imzalayacağı AB tahvillerinin ihraç edilmesi de gündemde (eğer Almanya her zaman olduğu gibi oyun bozuculuk yapmaz ise!).
Türkiye’de ise faiz indiriminin dışında MB yabancı zorunlu karşılıkları düşürme, uzun vadeli repo yapma ve ihracatçılara kullandırılan reeskont kredilerinin geri ödeme vadesini uzatma gibi tedbirler aldı. BDDK ise kredilerin tahsili gecikmiş alacaklar kalemine atılarak karşılık ayrılması sürecini 3 aydan 6 aya çıkardı. Bu da bankaların yeni kredi verirken oluşan sermaye baskısını bir süreliğine azaltmış oldu. Tabii, Türkiye’deki problem 2016 ve özellikle de 2018’den beri peşi sıra uygulamaya konulan ekonomiyi canlandırma paketleri sebebiyle bütçe açığının şimdiden yüksek boyutlara çıkmış olması. 2020 YEP’inde bile bütçe açığı hedefi riskli görülen sınırın hemen altında, yüzde 2.9 idi. Hal böyle iken ve bugünkü konjonktürde devlet harcamalarının çarpan etkisinin düşük kalacağını da dikkate alırsak, finansman imkanları bakımından zorlanabiliriz. Ancak özellikle salgının küresel ölçekte kontrol altına alınması beklenenden daha uzun sürerse mutlaka IMF 1 trilyon dolarlık kredi imkanını devreye sokacaktır. Böyle bir durumda, özellikle dış borçlanma maliyetlerinin keskin bir şekilde arttığı da dikkate alındığında (ülke risk primimiz 500 puanın üstüne çıkmış durumda) bizim de bu imkandan faydalanmamız piyasalar tarafından olumsuz değil, olumlu olarak algılanacaktır.
Bu yazıyı yazarken henüz sona ermemiş olan devletin korona virüs zirvesinden de reel sektörü destekleyici önemli kararlar alınması bekleniyor. Bu kararlar arasında sadece şirketleri değil, hane halklarını da doğrudan gözeten kararlar olması iyi olacaktır.