Bugünlerde pamuk ekimi tamamlanmak üzere. Sahadan aldığımız bilgilere göre üretim alanlarında ciddi bir düşüş var. Üretici pamuk ekiminden kaçıyor. Bu nedenle Türkiye yine ürettiğinden daha fazla pamuk ithal edecek.
Geçen sene 11 Eylül’de “Pamukta ithalatı durduracak tarihi fırsat” başlığı ile yazdığımız yazıda üreticilerin pamuk üretimine dönüşünü yazmış ve bunu bir fırsat olarak değerlendirilmesi gerektiğini dile getirmiştik. Üreticilerin taleplerine kulak verilmesini, ithalat yerine üretimin artırılması için atılması gereken adımları tek tek yazmıştık.
Pamuk çiftçisinin istediği, rakip ülkelerde yani Türkiye’nin pamuk ithal ettiği ülkelerdeki üretim koşullarının kendileri için de sağlanması. Fark ödemesi olarak adlandırılan destekleme priminin üretim maliyetleri ve dünya fiyatları dikkate alınarak artırılması ve zamanında ödenmesi. Daha önce söz verildiği gibi, mazot desteğinin en az yüzde 50 oranında artırılması. Pamuk fiyatının üretim maliyetinin altına düşmesini önlemek için Tariş, Çukobirlik, Antbirlik gibi üretici kooperatiflerine finansman desteği sağlanarak pamuğun üreticiden satın alınması. İlk kez uygulanacak münavebe (ekim nöbeti) uygulamasının ertelenmesi.
Mazot desteğindeki artış dışında çiftçilerin bu taleplerinin hemen hiçbiri yerine getirilmedi. Çiftçiyi dinleyen olmadı. Pamuk fiyatı, üretim maliyetinin altına düştü. 2019 destekleme primi hala ödenmedi. Çiftçi umudunu yitirdi ve pamuk ekiminden vazgeçti. Tarihi fırsat kaçırılmış oldu.
Üretim alanında büyük daralma
Pamuk ekiminin büyük oranda tamamlandığı 2020 sezonunu ve geçen yıldan bu yana yaşanan gelişmeleri Ulusal Pamuk Konseyi Başkanı Bertan Balçık ile konuştuk. Balçık’ın anlattıkları özetle şöyle:” Türkiye’nin pamuk ekim alanları 2018’de 520 bin hektardı. 2019’da 580 bin hektara ulaştı. Bu çok önemli bir artıştı. Çiftçi Kayıt Sistemi’nde (ÇKS) 619 bin hektar olarak görünüyordu. Tarım ve Orman Bakanlığı uydudan pamuk ekim alanlarını inceledi. Yapılan bu çalışma sonucunda Çiftçi Kayıt Sistemi’ne pamuk ekileceği bildirilen 40 bin hektarın ekilmediği tespit edildi. Parseller tek tek incelendi. Tarla sahipleri ile konuşuldu. Komşularına soruldu. Anlaşıldı ki 40 bin hektar pamuk ekilmeyen, ama ekilmiş gösterilen alan var. Bu incelemeler uzun sürdüğü için mazot ve gübre desteği geç ödendi. Sonuç olarak 2019’da 580 bin hektar alanda pamuk ekimi olduğu kesinleşti. Bu yıl üretim alanı en iyimser tahminle 350 bin hektar olacak. Bu 320 bin hektara da düşebilir. Bu çok dramatik bir düşüş. Ama nedenleri belli. Üretici, sanayici, borsalar ve sektörün tüm kesimlerinin temsil edildiği Ulusal Pamuk Konseyi olarak her fırsatta uyardık. Yapılması gerekenleri anlattık. Ancak bunlar yapılmadığı için üretim alanlarında çok büyük daralma oldu.”
Çiftçiler neden pamuk ekmiyor?
Türkiye’de çiftçiler üretim kararı verirken, öncelikle ürünün fiyatına, verilecek desteğe bakar. Para kazanacağı umudu ile üretim yapar. Çiftçi, 2019 üretim sezonuna, pamukta yaşanan gelişmelere, fiyata, destekleme uygulamalarına bakarak pamuktan para kazanamayacağını düşündü ve bir bölümü pamuk üretiminden vazgeçti. Bunu doğrulayacak birçok neden var.
Her raporda, her konuşmada dile getirilmesine rağmen 2018’de kilo başına 80 kuruş olan pamuk destekleme primi 2019’da artırılmadı. Üretici en az 1 lira 25 kuruş olmasını istiyordu. 2019’da artış olmayınca 2020’de en az 1.5 lira olması gerekiyor. Fakat üretici bu artışın yapılacağına inanmadı.
Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Donald Trump, 7 Mayıs 2019’da paylaştığı tweet ile piyasaları sarstı. Çin ile ticaret savaşının sona ermesi beklenirken, Trump’ ın Çin'i hedef alan ve yeni yaptırımları gündeme getiren twit, o dönemde kilosu 11.5 lira olan pamuk fiyatında sert düşüşe neden oldu. Çünkü, pamukta en büyük ihracatçı Amerika, en çok ithalat yapan ise Çin.
Gübre ve ilaç başta olmak üzere birçok girdiye zam gelirken, pamuk fiyatının düşmesi ve çiftçinin zarara uğraması üretimden kaçışın bir başka önemli nedeni.
Ulusal Pamuk Konseyi’nin hesaplamasına göre 2019 ürünü 1 kilo lif pamuğun maliyeti 10 lira 75 kuruş seviyelerindeyken, İzmir, Adana, Şanlıurfa Ticaret Borsası’nda pamuk fiyatı 9 liraya kadar düştü. Buna karşı hiç bir önlem alınmaması, primin artırılmaması, desteklerin geç ödenmesi, 2019 ürünü destekleme priminin hala ödenmemesi çiftçide hayal kırıklığı yarattı. Bu nedenle pamuk ekimi azaldı.
2020 kaybedildi, 2021 kaybedilmesin
Türkiye için 2020 yılı pamuk üretimi açısından tam anlamıyla “kayıp yıl” olacak. Bundan sonra alınacak her karar 2021 yılı için belirleyici olacak. Destekleme primi kilo başına 1.5 lira ilan edilirse, ödemeler zamanında yapılırsa, üreticilerin maliyetleri dikkate alınarak pamuk fiyatının maliyetin altına düşmesi önlenirse en azından 2021 yılı kazanılabilir.
Koronavirüs nedeniyle Çin’e tepki gösteren başta Avrupa ülkeleri olmak üzere siparişlerini Türkiye’ye yönlendirmeye başladı. Tekstil ve konfeksiyon sektörünün bu siparişleri karşılaması için, pamuk üretimini artıracak yeni bir fırsat doğdu. Dileriz bu fırsat geçen yıl olduğu gibi heba edilmez.
Özetle, tarım ve sanayi için çok önemli bir ürün olan pamukta ithalatı değil, üretimi destekleyen politikalar uygulanmalı.
Üreticiye verilmeyen destek ithalata gidecek
Türkiye’nin yıllık ortalama pamuk ihtiyacı 1 milyon 650 bin ton civarında. İplik sanayisinin kapasite kullanımı yüzde 85’e ulaşmışken, koronavirüs (COVID-19) etkisi ile talepte yaşanan daralma ile kapasite yüzde 44’e kadar düştü. Sonra siparişlerle tekrar toparlanma yaşandı. Yani yaklaşık 250 bin ton civarında daha az pamuk tüketilmiş oldu. Ulusal Pamuk Konseyi Başkanı Bertan Balçık’ın anlattığına göre, 150 bin ton stok var.
Şubat’ta 80 bin ton, Mart’ta 110 bin ton ithalat yapıldı. Şu anda 300 bin tonun üzerinde pamuk var. Bu pamuk yeni sezona kadar yani Ağustos’a kadar tüketilecek. 2020-2021 sezonunda Türkiye’nin pamuk tüketiminin yine 1 milyon 650 bin ton seviyesinde olması bekleniyor. Ekim alanlarındaki daralmaya bakılırsa en iyimser verilerle Türkiye, pamuk ihtiyacının 500-550 bin tonunu kendisi üretecek. İthalatın bu nedenle 1 milyon tonu aşması bekleniyor. Bunun anlamı şu; Türkiye, üretebileceği pamuğu ithal ederek aslında kendi çiftçisine vermediği desteğin çok daha fazlasını başka ülkelerin çiftçilerine ödeyecek.