Avrupa Birliği (AB) mevzuatında "excise duty" olarak adlandırılan ve üretimden veya üretimin belli bir aşamasından ziyade özellikle belirlenmiş bazı ürünler ve hizmetler için ayrı ayrı uygulanan vergilere "özel tüketim vergisi" denilmektedir.
Özel Tüketim Vergisi (ÖTV), belirli ürünler veya malzemeler için sabit bir miktar veya oran üzerinden tahsil edilen bir tüketim vergisidir. İlk kez Avrupa Birliği ile uyum sağlama amacıyla yapılan yasal değişikliklerle gündeme gelmiş ve aynı amacı taşıyan 2002 yılında 4760 sayılı Kanun ile kabul edilmiştir. ÖTV, lüks ürünler (mücevher, kürk, vb.), sağlığa zararlı ürünler (alkol, sigara, vb.) ve çevreye zararlı ürünler (benzin vb.) için uygulanır.
ÖTV, KDV gibi malın her değişiminde uygulanmaz. ÖTV, malın ithal edilmesi veya üretilen malın ilk alıcısına teslim edilmesi durumunda ortaya çıkar. Motorlu taşıtlar içinse nihai tüketici, ÖTV'yi ödeme sorumluluğuna sahiptir. Verginin mükellefi ithalatçılar ve ilk satıcılar olarak belirlenir.
Kanuna ek 4 farklı kategoride bulunan ürünlerin vergilendirilmesi temel prensiptir. Akaryakıt ve yağ ürünleri vergilendirmesi için 1 numaralı tarife, taşıtların vergilendirmesi için 2 numaralı tarife, tütün ve alkol ürünleri vergilendirmesi için 3 numaralı tarife, beyaz ve kahverengi eşyaların ve benzer ürünlerin vergilendirmesi için 4 numaralı tarife uygulanır. Bu tarifeler sırasıyla, eski Akaryakıt Tüketim Vergisi, Taşıt Alım Vergisi, Ek KDV ve Lüks KDV'nin yerine gelmiştir.
Verginin konusu bu kanuna ekli,
a) (I) sayılı listedeki malların ithalatçıları veya rafineriler dahil imal edenler tarafından teslimi,
b) (II) sayılı listedeki mallardan kayıt ve tescile tabi olanların ilk iktisabı,
c) (II) sayılı listedeki mallardan kayıt ve tescile tabi olmayanlar ile (III) ve (IV) sayılı listelerdeki malların ithalatı veya imal ya da inşa edenler tarafından teslimi,
d) (I), (III) ve (IV) sayılı listelerdeki mallar ile (II) sayılı listedeki mallardan kayıt ve tescile tabi olmayanların özel tüketim vergisi uygulanmadan önce müzayede yoluyla satışı,
Bir defaya mahsus olmak üzere özel tüketim vergisine tabidir.
Kanuna ekli listelerde yer alan mallar Türk Gümrük Tarife Cetveli’nde tanımlanan eşyalardır. Bu malların tarife numaralarında veya tanımlarında bu kanuna ekli listeler dışında yapılacak değişiklikler Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nun uygulanmasında hüküm ifade etmez. Bu kanuna ekli listelerdeki malların tarife numaralarında veya tanımlarındaki değişikliğin mahiyetini, Türk Gümrük Tarife Cetveli’nde yapılan değişikliklere bağlı olarak açıklamaya Maliye Bakanlığı yetkilidir.
a) İthalat: Verginin konusuna giren malların Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesi’ne girişini,
b) İlk iktisap: (II) sayılı listedeki mallardan Türkiye'de kayıt ve tescil edilmemiş olanların kullanılmak üzere ithalini, müzayede yoluyla veya kayıt ve tescil edilmiş olsa dahi 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun hükümlerine göre iade edilenler de dahil motorlu araç ticareti yapanlardan iktisabını, motorlu araç ticareti yapanlar tarafından kullanılmaya başlanmasını, aktife alınmasını veya adlarına kayıt ve tescil ettirilmesini,
c) Kayıt ve tescil: Motorlu taşıtların ilgili mevzuat gereğince trafik, belediye, liman ile Ulaştırma Bakanlığı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nce tutulan sivil hava vasıtaları siciline yapılan kayıt ve tescilini,
d) Motorlu araç ticareti yapanlar: (II) sayılı listedeki mallardan kayıt ve tescile tabi olanları imal, inşa veya ithal edenler ile fabrika, ana bayi, bölge bayii, bayi, yetkili satıcı ve acenteler ile Maliye Bakanlığınca bu nitelikte oldukları tespit edilenleri,
e) Teslim: Bir mal üzerindeki tasarruf hakkının malik veya adına hareket edenlerce, alıcıya veya adına hareket edenlere devredilmesini,
İfade eder.
Bir malın alıcı veya onun adına hareket edenlerin gösterdiği yere veya kişilere tevdii teslim hükmündedir. Malın alıcıya veya onun adına hareket edenlere gönderilmesi halinde, malın nakliyesinin başlatılması veya nakliyeci ya da sürücüye tevdi edilmesi de mal teslimidir. Trampa iki ayrı teslim hükmündedir. Kap veya ambalajların geri verilmesinin mutat olduğu hallerde teslim, bunların içinde bulunan mallar itibarıyla yapılmış sayılır.
Aşağıdaki haller teslim sayılır:
a) Vergiye tabi malların, vergiye tabi olan malların imali dışında her ne suretle olursa olsun kullanılması, sarfı, işletmeden çekilmesi veya işletme personeline ücret, prim, ikramiye, hediye, teberru gibi namlarla verilmesi,
b) Mülkiyeti muhafaza kaydıyla yapılan satışlarda zilyetliğin devri.
Vergiyi doğuran olaylar aşağıdaki gibidir.
a) Mal teslimi veya ilk iktisap hallerinde malın teslimi veya ilk iktisabı,
b) Malın tesliminden önce fatura veya benzeri belgeler verilmesi hallerinde, bu belgelerde gösterilen miktarla sınırlı olmak üzere fatura veya benzeri belgelerin düzenlenmesi,
c) Kısım kısım mal teslim edilmesi mutat olan veya bu hususlarda mutabık kalınan hallerde, her bir kısmın teslimi,
d) Komisyoncular vasıtasıyla veya konsinyasyon suretiyle yapılan satışlarda, (I), (II) ve (IV) sayılı listelerdeki malların alıcıya, (III) sayılı listedeki malların komisyoncuya veya konsinyi işletmeye teslimi,
e) İthalatta, 4458 sayılı Gümrük Kanununa göre gümrük yükümlülüğünün doğması, ithalat vergilerine tabi olmayan işlemlerde ise gümrük beyannamesinin tescilidir.
Mükellef ve vergi sorumlusu:
Özel tüketim vergisinin mükellefi, bu Kanuna ekli;
a) (I), (III) ve (IV) sayılı listelerdeki mallar ile (II) sayılı listedeki mallardan kayıt ve tescile tabi olmayanları imal, inşa veya ithal edenler ile bu malların müzayede yoluyla satışını gerçekleştirenler,
b) (II) sayılı listedeki mallardan kayıt ve tescile tabi olanlar için; motorlu araç ticareti yapanlar, kullanmak üzere ithal edenler veya müzayede yoluyla satışını gerçekleştirenlerdir.
Mükellefin Türkiye içinde ikametgâhının, işyerinin, kanuni ve iş merkezlerinin bulunmaması halleri ile gerekli görülen diğer hallerde Maliye Bakanlığı, vergi alacağının emniyet altına alınması amacıyla vergiye tabi işlemlere taraf olanları verginin ödenmesinden sorumlu tutabilir.
Fiili veya kaydi envanter sırasında bu Kanuna ekli listelerdeki malların belgesiz olarak bulundurulduğunun tespiti halinde, belgesiz mal bulunduran mükelleflere, bu malların alış belgelerinin ibrazı için tespit tarihinden itibaren 10 günlük bir süre verilir. Bu süre içinde alış belgelerinin ibraz edilememesi halinde, belgesi ibraz edilemeyen malın tespit tarihindeki emsal bedeli üzerinden hesaplanan özel tüketim vergisi, alışını belgeleyemeyen mükellef adına re'sen tarh edilir. Tarh edilecek özel tüketim vergisi, asgari maktu vergi tutarına göre hesaplanacak vergiden az olamaz. Bu tarhiyata vergi ziyaı cezası uygulanır.
Ancak, belgesiz mal bulunduran mükelleflere bu malları satanlara, bu satışları ile ilgili vergi inceleme raporuna dayanılarak özel tüketim vergisi tarhiyatı yapıldığı takdirde, ayrıca alıcıdan özel tüketim vergisi ve buna ilişkin ceza aranmaz.