İŞİN SIRRI - GÖKHAN TURHAN
Tarihin yetiştirdiği en önemli filozof ve şairlerden biridir Ömer Hayyam. Her ne kadar rubaileri aklımızda derinden yer etse de, astronomiyle olan bağı aslında diğer yeteneklerini geride bırakacak türden. 1048 yılında Gıyaseddin Eb’ul Feth Ömer İbni İbrahim el-Hayyam adıyla Nişabur’da doğan İranlı bilim insanı, hayatının çoğunu da yine bu bölgede geçirdi. Semerkant romanını okuyanlar, ünlü vezir Nizam-ül Mülk ile Haşhaşiler’in kurucusu Hasan Sabbah’ın aynı sofrada bulunduğunu hatırlar. İran’ın Türkler tarafından kontrol edildiği Büyük Selçuklu İmparatorluğu döneminin en ünlü isimlerinden biri olan Hayyam’ın astronomiyle olan ilgisi, kendinden sonra gelen bilim insanları için de bir ders niteliğindeydi. Astronomiyi profesyonel olarak kullanan ilk bilim insanı olan Hayyam’ın gökyüzüne olan ilgisi ve her gece gözlerini yıldızlara bakarak kapatması, rakamlara olan tutkusunun bir parçasıydı aslında. Zira Hayyam, matematikte Binom Açılımı’nı kullanan ilk kişiydi.
Ayrıca Pascal üçgenini kullanan, Descartes’e kadar Avrupa’nın ünlü bilim insanlarını etkileyen Hayyam’ı diğerlerinden ayıran özelliği ise “şey”in mucidi olmasındaydı. Göremeyip hissedebildiğini ifade eden “şey”i ilk kez kaleme alan Hayyam, matematikteki X’in de babasıydı aslında.
Şey’in yerine X geldi
Günümüzde matematikte bilinmeyen ifadelere verilen X harfini direkt kendisi kullanmasa da buna büyük katkısı olmuştur. Ömer Hayyam üçüncü dereceden bilinmeyen denklemlerle ilgili yazdığı bir eserde bilinmeyen sayı için; Arapçadaki “bir şey” anlamına gelen “şey’an” sözcüğünü kullanmıştır. O dönemde Doğu'da ilim Batı'ya kıyaslandığında daha gelişmişti. Bu nedenle bilimsel çoğu eser Doğu'dan çevriliyordu. Ömer Hayyam’ın kullandığı sözcük, İspanyolcada “xay” ifadesine karşılık geliyordu. Çünkü “şey’an” kelimesinin baş harfi olan “şin” harfinin İspanyolca’da doğrudan bir karşılığı yoktu. Ancak Batı'da Latin harflerinin kullanılmasıyla birlikte ifade sadece ‘x’ halini aldı.
Uzayda da, karada da X’e hayran
Gökyüzüne merak salan X’in Babası Ömer Hayyam’ın ardından günümüzde de X önemini koruyor. Hem de yine gökyüzüne merak salan biri tarafından: Elon Musk. Uzay yolculuğuna yeni bir ivme kazandıran Elon Musk’ın şirketi SpaceX’in sonunda bile bu harfin Musk için ne kadar değerli olduğu ortada. Twitter’ı aldıktan sonra ismini ve logosunu X yapan Musk, aslında yıllar öncesinde bu saplantı boyutunda bir sevgiye sahip.
1995’te kardeşiyle birlikte ‘Zip2’ isminde bir yazılım şirketi kuran Elon Musk, bu girişimi 1999’da 307 milyon dolara sattı. Aynı yıl Musk, buradan kazandığı parayla ‘X.com’ isminde bir internet bankacılığı şirketi kurdu. Bu şirket, yazılım şirketi ‘Confinity’ ile birleşerek meşhur ‘PayPal’ adını aldı.
Eski sevgilisinde Ömer Hayyam şiiri
Musk’ın ‘X’li şirket sevdası burada bitmedi. ‘X’ harfini Musk’ın ilgisi son bulmadı. Örneğin geçen aylarda kurduğu yapay zekâ şirketinin ismi de ‘xAI.’ Elektrikli araç üreten Tesla firmasının en yaygın modellerinden birisi ise ‘Tesla X.’ yaptı. Bununla da yetinmedi, erkek çocuğuna 'X AE A-XII', kız çocuğuna da Exa adını verdi.
Her ne kadar X’in Babası Ömer Hayyam ve X’in devamı Elon Musk arasında bir gönül bağı olmasa da her ikisinin de çağının ötesinde olduğu, gökyüzüne aşırı derecede ilgi duyduğu ortada. Bir başka detay ise biraz magazin boyutunda. Musk’ın eski sevgilisi ABD’li ünlü Hollywood yıldızı Amber Heard’ın sırtındaki kocaman bir dövme de ilginç aslında. Heard’ün sırtındaki Farsça yazı, Ömer Hayyam’ın “Madem dünyanın kaderi yok, Madem varsın, şen olsun” şiirindeki bir parçaydı. Hayyam ile Musk’ı buluşturan da işe bu dövmeydi.