Dünya ekonomi politiğinin eksen kayması yaşadığı bu dönemde, Güneydoğu Asya, enerji sektöründe çok önemli bir dönüm noktasında… Enerji talebinde gerçekleşen yıllık %4'lük artış ve fosil yakıt bağımlılığını azaltmada yaşanan zorluk göz önüne alındığında temiz enerjiye geçiş, bölgenin küresel iklim hedeflerine ulaşması için kritik öneme sahip.
Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği’nin (ASEAN), kurucu üyeleri Endonezya, Malezya, Tayland, Filipinler ve Singapur'un yanı sıra Brunei, Vietnam, Laos, Kamboçya ve Myanmar olmak üzere toplam 10 üyesi bulunuyor. Papua Yeni Gine ve Doğu Timor da birliğe tam üyelik sürecinde yer alıyor. IMF verilerine göre 2023 yılında ASEAN üyesi ülkelerin toplam nüfusları 680 milyona ulaşmış durumda. Bu sayı, dünya nüfusunun %9’una yakınını temsil ediyor. 277 milyonla Endonezya, 113 milyonla Filipinler ve 100 milyonla Vietnam nüfus bakımından başı çekiyor. IMF verilerine göre 2023 yılında dünya toplam GSYİH’si 104,8 trilyon dolar olarak gerçekleşti. ASEAN ülkeleri yaklaşık 4 trilyon dolar ile dünya GSYİH’sinin %3,8’ini oluşturuyor. ASEAN ülkeleri içerisinde en büyük ekonomiyi 1,4 trilyon dolar ile Endonezya temsil ediyor. Endonezya’nın dünya toplam GSYİH’sindeki payı ise %1,3 seviyesinde. 2023 yılında Endonezya ekonomisi 2022 yılına göre %5 büyüme kaydetti. Ekonomik büyüklük açısından Endonezya’yı 515 milyar dolar ile Tayland takip ediyor.
ASEAN ülkelerinin toplam ihracatı ithalatından daha fazla. Trademap verilerine göre 2023 yılında ASEAN ülkeleri toplam 1,7 trilyon dolar ithalat gerçekleştirerek dünya ithalatından %7,3’lük pay aldı. Bir önceki yıla göre ASEAN ülkelerinin ithalatı %8,3 düştü. ASEAN ülkeleri içerisinde en fazla ithalat gerçekleştiren ülke, 422,5 milyar dolar ile Singapur oldu. Singapur’u 335 milyar dolar ile Vietnam, 292 milyar dolar ile Tayland takip etti. 2023 yılında ASEAN ülkeleri toplam 1,9 trilyon dolar ihracat gerçekleştirdi. Dünya toplam ihracatındaki payı ise %8,2’ye tekabül ediyor. En fazla ihracatı 475,5 milyar dolar ile Singapur, 452,4 milyar dolar ile Vietnam gerçekleştirdi. Trademap verilerine göre 2023 yılında Türkiye’nin ASEAN ülkelerinden toplam ithalatı 12 milyar dolar; ihracatı ise 2,6 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti.
ASEAN ülkeleri hâlihazırda küresel emisyonların yaklaşık %5'ini oluşturuyor. Uluslararası Enerji Ajansı'nın tahminleri, karbondioksit (CO2) emisyonlarının 2018'e göre %71'lik bir artışla 2040 yılına kadar 2,4 giga tona yükselebileceğini gösteriyor. Bu ülkelerin sürdürülebilir enerji kaynaklarına geçişte acil eylem ihtiyacı bulunuyor. Uluslararası iş birliği de bu yolculuğun önemli bir unsuru.
2025 yılına kadar birincil enerji arzında %23 yenilenebilir enerji kapasitesi hedefine ulaşmak için ASEAN'ın yılda yaklaşık 27 milyar ABD Doları kapasite yatırımı yapması gerekiyor. Ortalama 14 yıl ile dünyanın en yeni kömür santrallerine sahip olan bölge, bu santralleri kapatması durumunda en az 277 milyar ABD Doları tutarında bir masrafla karşı karşıya görünüyor. 2030 yılına kadar şebekeye bağlı enerji sektörü emisyon azaltma hedeflerine ulaşmak için yaklaşık 97 milyar ABD Doları’na ihtiyaç duyan Endonezya gibi büyük kömür ekonomilerinin finansal zorluklar yaşaması kaçınılmaz görünüyor. Ayrıca, etkili enerji politikaları geliştirilmesi ve bunların uygulanması için gereken vasıflı personel ve kurumsal yapı konusunda da kritik bir eksiklik söz konusu.
Bütün bunlar, bölgede enerji dönüşümü için önemli mali ve teknik desteğe ihtiyaç olduğunu gösteriyor. Uluslararası iş birliği, kolektif eylemin gücünü harekete geçirebilmesi, mali yardım sunulması ve bu zorluklarla mücadelede birlik olunması fikrini güçlendirerek ülkeler arasında güveni teşvik etmesi açısından önemli. Filipinler, Endonezya, Tayland ve Vietnam, ulusal olarak belirlenmiş katkılarına daha yüksek emisyon azaltma hedeflerine ulaşmak için bir koşul olarak uluslararası desteği zaten dahil etmişlerdi. Bu kapsamda, Güneydoğu Asya Enerji Geçişi Ortaklığı, Asya Sıfır Emisyon Topluluğu ve Asya Kalkınma Bankası'nın Enerji Geçiş Mekanizması gibi uluslararası iş birliğine yönelik girişimler yürürlükte. Yediler Grubu (G7) liderliğindeki Adil Enerji Geçişi Ortaklıkları, Endonezya için 20 milyar ABD Doları ve Vietnam için 15,5 milyar ABD Doları tutarında başlangıç fonu açıkladı. Ancak enerji geçişini hızlandırmak için bundan fazlasına ihtiyaç var.
Bölge, daha fazla iş birliği fırsatı barındırıyor. Ülkeler, özellikle güneş ve rüzgâr enerjisine yapılacak yatırımlarla, önemli ekonomik ve çevresel faydalar sağlayacak ikili sınır ötesi elektrik ticaretini artırabilir. Asya Kalkınma Bankası'nın Laos'tan Vietnam'a enerji ihraç etmeyi amaçlayan 600 megavatlık bir rüzgâr enerjisi projesi için 692 milyon ABD Doları tutarında finansman sağlaması bunun en iyi örneği. Laos-Tayland-Malezya-Singapur Güç Entegrasyon Projesi de çok taraflı ticaret çabalarını geliştirecek bir inisiyatif.
Komşu ülkelerdeki başarılı politika örneklerinin benimsenmesi, yenilenebilir enerji dönüşümünü ilerletebilir. Bu konuda, Vietnam'ın 2017’de neredeyse sıfır olan güneş ve rüzgâr enerjisindeki kapasitesinin 2022'de elektrik ihtiyacının %13'ünü karşılayacak seviyeye getirilmesi takdire şayan bir örnek oluşturuyor.
AB'nin Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması’nın (SKDM) 2026 itibariyle tam manasıyla yürürlüğe girmesiyle birlikte, küresel iklim ilkelerine bağlı kalmak ve potansiyel olarak olumsuz etkileri azaltmak için bu politikayı daha geniş enerji geçiş stratejileriyle uyumlu hale getirmek daha da önem kazanacak. ASEAN, AB ile müzakere etmek, daha elverişli SKDM koşulları sağlamak ve bölgenin karbon azaltma çabalarına destek olmak için kolektif bir yaklaşımdan yararlanabilir. Güneydoğu Asya'da ortak bir karbon vergisi veya emisyon ticareti planı uygulamak SKDM’nin etkilerini azaltmanın uygun bir yolu olmasa da, üye ülkelerin kendi yerel karbon fiyatlandırma mekanizmalarını geliştirmek için Singapur ve Endonezya gibi emsallerin yaklaşımlarını örnek almaları faydalı olacaktır.
Endonezya, Vietnam, Filipinler, Singapur ve Brunei'nin 2040'lara kadar kömür enerjisini aşamalı olarak kaldırmayı hedeflemesiyle, net sıfır emisyon taahhüdü bölge genelinde güçlü bir seyir halinde. Net sıfır emisyona ulaşmak için uluslararası yardım çok önemli demiştik. Bu yardım, mali yardımın ötesine geçmeli ve politika oluşturma, teknik uzmanlık ve kamu bilincinde yerel kapasiteyi artırmaya kadar uzanmalı. Ülkeler bu çabaları, ASEAN'da ikili iş birliği ve çok taraflı angajmanlar yoluyla ya da Güneydoğu Asya Enerji Geçişi Ortaklığı, Asya Sıfır Emisyon Topluluğu gibi mevcut girişimleri geliştirerek güçlendirebilir.
Avustralya, Çin ve Japonya gibi komşuların yanı sıra AB ve ABD gibi küresel oyuncuların oynadığı önemli roller, enerji geçişinde ticaret, yatırım ve jeopolitiğin birbirine bağlılığını vurgulayan hususlar. Bu ülkeler, Güneydoğu Asya'nın elektrikli araçlar ve yenilenebilir teknolojiler alanında büyüyen pazarlarından yararlanarak yeşil hidrojen, yenilenebilir enerji teknolojileri, güneş panelleri, piller ve elektrikli araçlar gibi düşük karbonlu ürünlerin ihracatı yoluyla katkıda bulunabilir.
Bütünsel olarak değerlendirildiğinde Güneydoğu Asya'daki enerji dönüşümü, gelişmiş uluslararası iş birliği yoluyla karşılıklı yarar vaat eden küresel bir çabanın çok önemli bir parçası olarak önümüzde duruyor.