Türkiye’de domates ile üretilen konserve malzemelerinin yarısını imal eden Merko Gıda, geçen yıl yüzde 25’ini 8,5 milyon dolara aldığı Frigo Pak ile zor dönemleri ihracatla aşma planı yaptı. İlk ihracatını 1985 yılında Japonya’ya yapan Merko, Frigo Pak satın almasıyla narenciye alanında konserve ve dondurulmuş meyve-sebze, gazlı içecekler ve meyve suyu ve sebze konservesi alanında da ihracat yapacak. Frigo Pak’ın üretimden ihracata giden oranı yüzde 90’ları aşıyor.
İskoç babası ve Türk annesi Manchester’da üniversitede okurken tanıştılar… Duncan Blake, 1976 yılında Türkiye’ye geldi. İskoçya’nın yağışlı ve karanlık ortamından sonra Duncan Blake’i Türkiye’nin güneşi ve verimli toprakları etkilemişti. Hızla iki ortağıyla birlikte gıda işine girdi. 1982 yılında kurdukları Merko, hemen 1985’te ihracata başladı. İki ortağın ayrılması ortaklardan birinin hisselerini Yunan meslektaşlarına satmasının ardından Duncan Blake’in kaybı Merko’da sarsıntıya neden oldu.
Yunan ortak işten çıktı. Çocukluğundan beri domates bahçeleri ve fabrika içinde büyüyen Alistair Baran Blake, işi devraldı. Geçtiğimiz yıl Frigo Pak satın alması ile şirketi farklı bir faza taşıdığını söyleyen Blake, firmanın DNA’sında yer alan ihracatla yeni atılımını yapmak istiyor.
Merko Gıda & Frigo Pak Gıda Yönetim Kurulu Başkanı Alistair Baran Blake, 8 yaşında okumak için İskoçya’ya gönderilmiş. Blake, “Yatılı okul çocuğuydum. Hani Harry Potter’ın okulu gibi, İskoçya’da yatılı okudum. İdealim dönüp babamın şirketinde çalışmaktı. Ama yazları onun en yoğun zamanıydı, tarlaları geziyordu. Çok görüşemiyorduk. Üniversiteyi de İngiltere’de okudum. Gıda mühendisiyim” diyor ve şirketin hikayesini şöyle anlatıyor: “İlk başta üç ortağıyla altsat yapmaya başlıyor babam. 12 ay boyunca soğan, pırasa, portakal, kayısı, çilek, vişne ne varsa satıyorlar. Meyve suyu konsantreleri ve salça işine giriyorlar. Sonra diyorlar ki neden kendi üretimimizi yapmayalım. Üretime de ihracata da başlıyorlar. 1985'te Japonya’ya domates suyu gönderiyorlar. Onlar sağlık için domates suyu içiyor. Tunuslular, Yunanlar salça, Amerikalılar pizza sosu, makarna sosu istiyor. 1994'te halka arz oluyoruz. Bu arada ortaklardan biri ilk yıllarda ayrılmış, ikinci ortak kanser olduğu için hisselerini Yunanlı meslektaşlarına satıyor. Ben kriz döneminde zor bir yılda geldim. Yunan ortaklar çekildi. İş Türkçesine hakim değildim. Muhasebe ne demek, ziraat ne demek bilmiyordum. Domates boldu ve fiyatlar düşmüştü. Ama şu anda dünyada domates kıtlığı var. Bizim üretimimiz iyi. Şu an salçacı olmak altın madeni sahibi olmak gibi bir şey.”
Babasını 7 yıl önce kaybetmiş Blake, “Ablam var ama işlerle ben ilgilendim. Geldiğimde Yunan ortaklar yapamazsın dediler. Yönetim sıkıntısı oldu. ‘Bu gemi batana kadar buradayım’ dedim. Sermaye artışı yaptık ve artık kurtardık diye düşünüyorum. Geçen yıl Frigo Pak’ı alarak önemli bir satın alma yaptık. Kendimize güvenimiz tam. Daha iyisi için çalışıyorum” diyor.
Merko’nun iş ortakları arasında yüzlerce global gıda devi olduğunu da kaydediyor Blake, “Ürettiğimiz küp domates, konserve ve salçanın yaklaşık yüzde 60’ı iç pazarda tüketilirken, yüzde 40’ı ise ihraç ediliyor. Kore’den Avustralya’ya, Afrika’dan Sudan’a satıyoruz. Frigo Pak ile birlikte bu ihracat coğrafyasının hiç olmadığı kadar hızlı büyüyeceğine inanıyoruz. Kuruluşumuzda, DNA’mızda ihracat var. Buradan güç almaya devam edeceğiz” şeklinde konuşuyor.
Merko, Borsa İstanbul’da işlem gören bir şirket. Son dönemde de hisselerdeki değer kaybı nedeniyle çok eleştiriliyor. Alistair Baran Blake, bu alandaki sorularımızı da yanıtlıyor. Firmanın 60 milyon TL'lik tahsisli sermaye artırımını hatırlattığımız Blake, “Bu işlem gerçekleşti. Bu finansal görünümünüzü nasıl değiştirecek” sorumuza, “Bu kaynağın şirketimize sağlanmasıyla birlikte sezon öncesi önemli bir avantaj sağlamış olacağız. Borcumuzu ödüyoruz ve işletme sermayesi sağlıyoruz. Böylece yatırımcılarımızın şirketimize güvenini pekiştireceğiz” yanıtını veriyor.
Şirket hisse değerinin düşme sebeplerini ise Blake, şu şekilde cevaplıyor: “Tüm halka açık şirketlerin hisse performansı, yatırımcıların alım-satım kararları sonrasında oluşuyor. Burada gerekli otoritelerin de zaten çok ciddi denetimleri ve kontrolleri var dolayısıyla şirketlerin bu süreçlere dahil olması ya da hisse fiyatlarını tek başlarına belirlemesi mümkün değil. Kendi özelimizde ise, özellikle sürdürülebilir büyümeye odaklanmış durumdayız. Şirketimizin değerini artırmak için çok ciddi çalışmalar yürütüyoruz. Frigo Pak satın alımı, frezee dry yatırımı bunlar arasında en öne çıkan konular.” Geçmiş dönem zararı ile ilgili de Blake, “Vergi usul kanunu ve Türkiye muhasebe standartlarına göre biliyorsunuz iki farklı mal tablo ortaya çıkabiliyor. Geçmiş yıl zararları aslında göründüğü kadar değil. Bunda raporlama standartlarının biraz etkisi var. Mesela geçmiş döneme ilişkin iki yasal sürecimiz var. Bunlar 2013 ve 2015 tarihli. O dönemle karşılaştırdığımızda, yasal sürece konu olan Euro kuru neredeyse 6 katına çıkmış durumda. Ve bu davalar bir sonuca ulaşmamasına rağmen biz buradan ciddi bir kur farkı yazdık. Ama çözüme oldukça yakınız” şeklinde yanıt veriyor.
Dünyada en büyük domates üreticisinin ABD olduğunu söylüyor Blake, “Kaliforniya önemli bir merkez. Sonra Çin, İtalya ve ardından Türkiye geliyor. İspanya birkaç yıl bizi geçti. Şimdi kafa kafaya geliyoruz. Bizim endüstriyel domateste önemli hattımız Karacabey, Kemalpaşa, Torbalı, Balıkesir ve Bergama Merko’nun fabrikalarında günde 3400 ton domates çıkıyor sezonda 150- 180 bin tona kadar domates işleniyor. Bursa’nın Frigo Pak ile birlikte en büyük işverenleri ve ihracatçıları arasındaki yerini aldı.” şeklinde konuşuyor. Blake, “Türkiye’de her yıl 2 milyon tonu aşkın domates işleniyor ve konserve, salça, küp domates gibi katma değerli ürüne dönüştürülüyor. Katma değerli domatesin ihracat gelirimize katkısı ise 200 milyon doları aştı. İklim krizi nedeniyle bizim şansımız artıyor. ABD gibi pazara hakim ülkeler bu krizden dolayı kan kaybediyor” diyor.
Alistair Baran Blake, kısa adı AMITOM olan Akdeniz Uluslararası Domates İşleyicileri Derneğ’inin (Mediterranean International Association of the. Processing Tomato) ilk Türk başkanı oldu. Dernek, Portekiz, İtalya, Yunanistan, İspanya, Türkiye, Cezayir, Tunus ve Rusya gibi ülkeleri kapsıyor. Blake, “Bu sene seçildim. Görev 3 yıllık. Rahmetli babam da başkan olmuştu ama o İskoç. Ben Türk vatandaşıyım ve seçilen ilk Türk başkan oldum. Derneğin merkezi Fransa’da. Avrupa tarım politikalarını yakından takip ediyoruz. Sürdürülebilir tarımdan sanayi tipi domates üretiminin tüm sıkıntılarına dair her türlü konu global çapta bu çatı altında değerlendiriyoruz” diyor.
Sermaye artırımının ardından cesur bir adım atarak, Frigo Pak satın almasını yaptıklarını kaydeden Blake, şunları söylüyor: “Bu satın alma bizim için sadece başlangıç. Bu şekilde büyümek istiyoruz. Sunpride meyve suları başta olmak üzere birçok önemli markaları var. Üretiminin yüzde 97’sini ihraç ediyor. Devraldığımızdan beri oraya biraz yatırım yapıyoruz. Üretme aldığımız 14 ürün var yavaş yavaş piyasaya sürüyoruz. Perakende de büyümüş olacağız. Frigo Pak 2020’yi 107 milyon TL, 2021 yılını da 160 milyon TL ciro ile kapattı. 2022 bizim için gerçekten tarihi bir yıl. Burada sadece iki şirketin güçlerinin birleşmesiyle oluşacak ciro ve kar artışından bahsetmiyoruz. İddialıyız."