✔ TL'yi çıkaran Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, kendi çıkardığı paranın diğer paralar karşısındaki değer değişimini ısrarla yanlış hesaplıyor. Merkez Bankası'nın mantığına göre TL yüzde 100 değer yitirebilir, yani değeri sıfıra inebilir.
✔ Bir kere bu hatayı yaptınız, yazıldı. Yüzlerce ekonomistin çalıştığı böylesine bir kurumda kimsenin aklına "Acaba yanlış mı yapıyoruz" sorusu gelmez mi?
İnanılır gibi değil ama acı bir gerçek; Merkez Bankası, koskoca Merkez Bankası, kendi çıkardığı Türk Lirası'nın diğer paralar karşısındaki değer kaybını yanlış hesaplıyor, kavramları karıştırıyor.
Daha kötüsü hatayı düzeltmek için adım atılmıyor ve adeta hatada ısrar ediliyor.
Beterin beteri de olabilir mi, belki... Bu hata daha önce de yapıldı, yazdık ve uyarı görevimizi yerine getirdik ama Merkez Bankası ya bunu umursamadı ya da daha fenası yaptığı hatayı bir türlü anlayamadı.
Merkez Bankası 2020 enflasyon hedefinin tutmaması üzerine yasası gereği hükümete açık mektup yazdı. Mektup klasik bir uygulama ve geçen hafta gönderildi.
Bizim üstünde duracağımız konu mektubun içeriği değil zaten. Mektupta bir cümle var ki, insan “Bu kadar da olmaz” demekten kendini alamıyor.
O cümle, Merkez Bankası’nın TL’nin değer kaybını yanlış hesapladığını ortaya koyan cümle!
TL’NİN 2020'DEKİ DEĞER KAYBI YÜZDE KAÇ?
Merkez Bankası tarafından Hazine ve Maliye Bakanı Lütfü Elvan’a hitaben yazılan mektupta Türk parasının değer kaybıyla ilgili olarak aynen şöyle deniliyor:
“2020 yılı genelinde Türk lirası döviz kuru sepeti karşısında yüzde 25 değer kaybetmiştir.”
Merkez Bankası bu oranı şöyle hesaplamış:
“2020 yılı genelinde” denildiğine göre kastedilen yıllık ortalama kur. “Döviz kuru sepeti” denildiğine göre kastedilen de dolar ve eurodan oluşan sepet.
Merkez Bankası’nın elektronik veri dağıtım sisteminde yer alan değerlere göre doların 2019 ve 2020 ortalaması 5.67 ve 7.01. Aynı şekilde euronun ortalaması ise 6.35 ve 8.03.
Merkez Bankası’nın yaptığı şu:
2019’da bir dolar ve bir euro ne kadar, (5.67+6.35) 12.02.
2020’de bir dolar ve bir euro ne kadar, (7.01+8.03) 15.04.
Merkez Bankası bu değerleri alıyor ve 15.04’ü 12.02’ye bölerek yüzde 25’lik orana ulaşıyor.
Yüzde 25 doğru ama bu TL’nin değer kaybı değil ki! Bu oran döviz sepetinin TL’ye karşı değer artışı. İki kavram birbirinden çok farklı.
Sokakta, kahvede, halk arasında, normal konuşma dilinde bu değerlerden yola çıkarak “TL yüzde 25 değer yitirdi” denilebilir ama Merkez Bankası’nın bunu söyleme, hesaplamayı böyle yapma hakkı yok ki!
Doğru oran 12.02’nin 15.04’e bölünmesiyle bulunan orandır ve sonuç yüzde 20’dir. TL 2020’de döviz sepetine karşı yüzde 20 değer yitirmiştir.
DOLAR 5’TEN 10’A ÇIKSA "TL YÜZDE 100 DEĞER KAYBETTİ" Mİ DİYECEĞİZ?
Döviz kurunu yuvarlayarak ve sepet üstünden değil de dolar üstünden giderek yüzde 20 ve yüzde 25’i daha anlaşılır kılalım.
Dolar 2019 yılı ortalamasında varsayalım 5 lira, 2020 ortalaması ise 10 lira.
Elimizde 100 liramız var ve 2019’da 5 liralık kurdan 20 dolar alabiliyoruz.
2020’de ise 100 lirayla 10 liralık kurdan 10 dolar almamız mümkün.
Merkez Bankası’nın mantığına göre hareket edersek dolar 5’ten 10’a çıkınca TL yüzde 100 değer yitirdi. Bu mantık doğruysa TL’nin değeri sıfıra düşmüş olur ve değil 1 dolar, 1 cent bile alınamaz.
Oysa dolar 5’ten 10’a çıkınca 100 lira ile alabildiğimiz dolar 20’den 10’a indi, yani yarı yarıya azaldı; yani şu durumda TL yüzde 100 değil, yüzde 50 değer yitirdi.
Örneği ister 100 TL olarak alın ister 1 TL olarak...
Şu soruya verilecek yanıt da gerçek durumu ortaya koyacaktır:
“1 TL 2019’da kaç dolardı, 2020’de kaç dolar?”
1 TL 2019’da (1/5=0,20) 20 cent, 2020’de ise (1/10) 10 centtir. Yani düşüş yüzde 100 değil, yüzde 50’dir.
MEKTUP ON YILLIK YAZILSAYDI...
Merkez Bankası hükümete 2020 için değil de, örneğin son on yılı kapsayacak şekilde, yani 2011-2020 dönemi için enflasyon mektubu yazsa ve bu dönem için TL’nin değer kaybından söz etseydi... 2020 ortalaması 2010 ile kıyaslanacak ve ortaya gerçek değerler üstünden şöyle bir tablo çıkacaktı:
2020’nin sepet kur ortalamasını biliyoruz; 7.01 dolar, 8.03 euro olmak üzere 15.04.
2010’un ortalaması 1.50 dolar, 1.99 euro olmak üzere 3.49.
Merkez Bankası raporuna “Sepet kur 3.49’dan 15.04’e yükselmiş, yani TL yüzde 331 değer yitirmiş” diye yazacaktı.
Oysa yüzde 331 sepet kurun TL’ye karşı değer artışı. TL’nin değer kaybı ise yüzde 77.
2010’da 100 TL (100/3.49) 28.7 sepet kura eşitken, 2020’de 100 TL ancak (100/15.04) 6.6 sepet kura eşit hale geliyor.
28.7’den 6.6’ya inilmesinin oranı da yüzde 77’dir.
Hem zaten yüzde 331 değer kaybı ne demek! Yüzde 100 kayıp sıfıra inilmesi anlamına gelir, ötesi olmaz ki. Ama Merkez Bankası'nın mantığına göre olur!
HATADA ISRAR EDİLİYOR
Merkez Bankası’nın TL’nin değer kaybı yaklaşımındaki bu hatası ilk değil.
Aralık ayının ortasında yayımlanan 2021 yılı para ve kur politikası metninde de aynı hataya düşülmüş ve TL’nin aralık ayı itibarıyla sepet kur karşısında yüzde 40 dolayında değer kaybettiği belirtilmişti. Bu yüzde 40 da TL’nin değer kaybı değil, sepet kurun değer artışıydı.
Bu hataya 17 Aralık günü köşemizde yer vermiş ve konuyu “Merkez Bankası bari bu yanlışı sen yapma” başlığıyla işlemiştik.
Haydi bizim yazdığımızı önemsemiyorlar. Binlerce kişinin çalıştığı, yüzlerce ekonomistin görev yaptığı böylesine bir kurumda “Acaba yaptığımız yanlış olabilir mi” sorusu kimsenin kafasını kurcalamıyor mu yani!