CENGİZ Holding Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Cengiz, Samsun’daki Eti Bakır’ı 2004 yılında özelleştirmeden aldıktan sonra Kastamonu Küre’den çıkarılan, fabrikada işlenen cevheri inceletmişti:
- Bakır ile birlikte çıkarılan yan ürün “pirit”, ekonomik değeri sınırlı bir üründür. Genelde içindeki zengin kükürtten dolayı gübre üretiminde kullanılan sülfürik asitin elde edilmesinde değerlendirilir.
Küre’deki “pirit”in daha zengin içerikli olduğu anlaşılmıştı:
- Küre’deki “pirit”, kobalt, bakır ve çinko gibi değerli metaller de içeriyor.
2008-2009 yılında dünyada kobaltın tonu 100 bin dolara çıkınca ekibi Mehmet Cengiz’e sunum yapmıştı:
- Küre’deki “pirit”ten kobalt elde edecek adımları atmalıyız. Türkiye’nin ilk kobalt tesisini kurmuş olalım.
Samsun’daki Eti Bakır’ın yanı başındaki gübre fabrikasını zamanında almamakla yanlış yaptığını sonradan gören Cengiz, 2011 yılında Mardin Mazıdağı Fosfat Tesisleri’ni ihaleye girip aldı. Fosfat içerikli gübre üreten tesisleri 1-2 yıl çalıştırdıktan sonra ekibiyle birlikte karar verdi:
- Küre’den “pirit”i Mazıdağı’na taşıyarak gübrenin yanında içindeki metalleri de geri kazanabilecek tesisleri kurmak daha anlamlı. Şimdiki hesaplara göre ortaya çıkacak en kıymetli ürün kobalt olacak.
Cengiz Holding, Mazıdağı’nda yatırım için 2015 yılında düğmeye bastı, 2016’da inşaat başladı. Ekim 2018’de Mehmet Cengiz ve Cengiz Holding Genel Koordinatörü Ömer Mafa’nın ev sahipliğinde Mazıdağı’na gittik:
- Burası 1.2 milyar dolarlık yatırımla 5 ana fabrika, 17 yardımcı tesisten oluşan komplekse dönüştü. 17 tesisten 15’i devreye alındı. DAP diye bilinen amonyum fosfat gübresi üretimimiz başladı. Kobalt üretimi de bir haftaya devreye girer.
O günlerdeki kilo başına fiyatları merak ettim, Cengiz yanıtladı:
- Kobaltın kilo başına değeri 70 dolara denk geliyor. DAP gübresi de 45 cent düzeyinde.
Ömer Mafa o gün kobaltın kullanım alanlarını sıraladı:
- Kobalt, akıllı telefonlar, tabletler, bilgisayar ve elektrikli araçlar gibi birçok teknoloji ürününü çalıştıran bataryaların ana maddelerinden. Ayrıca otomobil hava yastığı, enerji türbin kanatlarında, diş protezlerinde ve özel çeliklerde kullanılıyor.
Eti Bakır Mazıdağı Metal Geri Kazanım ve Entegre Gübre Tesisi Genel Müdürü Emre Kayışoğlu, bir süredir tesislerin son durumunu görmemiz için davet ediyordu. Bir grup meslektaşımla geçen hafta Mazıdağı’na gittik, sosyal tesislerinde konakladık.
Emre Kayışoğlu, Mazıdağı’ndaki tesislerde 10’a yakın ürün üretildiğini belirtti:
- Dünyada yılda 150 bin ton kobalt üretiliyor. Yüzde 65’i Kongo’da gerçekleşiyor. Bizim kobalt üretimimiz 2 bin 500 tonu buluyor. Türkiye’nin kobalt üreten ilk tesisi burası. Dünya pazarının yüzde 2’sine denk geliyor.
Kobaltın kilo başına değeri ile ilgili son veriyi merak ettim, aktardı:
- Kilosu 30 dolar dolayında. Fiyatlarında gerileme var. Kobalttan toplam gelirimiz 40 milyon dolara indi.
Mazıdağı’ndaki gübre üretimine değindi:
- Burada yılda 500 bin tonluk DAP gübresi üretim kapasitemiz var. Fosfatlı kompoze (NPK) gübre de üretiyoruz. 300 bin tonu DAP, 200 bin tonu NPK ve NP’den oluşuyor. NP gübrede kilo başına gelir 40-45 cent, DAP’ta 60 cent civarında.
Tesislerde yapılan işlemi şöyle tanımladı:
- “Pirit”in içindeki her elementi en verimli şekilde kazanmak için çalışıyoruz. Bir anlamda “pirit”in içindeki elementleri cımbızla çeker gibi ayıklıyoruz.
Gündemlerine sonradan giren nikele işaret etti:
- “Pirit”in içindeki nikeli kazanmak için ek yatırım yaptık. Yılda 20 ton nikel elde ediyoruz. Bir yılda yatırımı çıkarma şansı yakaladık.
Tesisi gezerken bakır plakaları gösterdi:
- “Pirit”ten “cımbızla çeker gibi” ayıkladıklarımız arasında bakır da var. Burada yılda 2 bin ton katot bakır üretiyoruz. Bakırın kilo başına geliri 8.5-9 dolar düzeyinde bulunuyor.
Küçük bir kavanozu eline aldı, içindeki ürüne dikkat çekti:
- Bu da çinko karbonat. Yılda 1500 ton üretiyoruz. Kozmetik üretiminde, kremlerde kullanılıyor. Kilo başına geliri 20 dolar dolayında.
Tesisin Türkiye’nin cari açığını azaltan etkisi üzerinde durdu:
- Bu tesis, yılda 350 milyon dolarlık gübre ithalatını frenliyor. Ayrıca, kobalttan çinkoya, bakıra kadar “cımbızla ayıkladığımız” ürünlerle de 270 milyon dolarlık ithalatı ikame etmiş oluyoruz. Ayrıca büyük bölümü bölgeden olmak üzere 1500 kişiye istihdam sağlıyoruz.
Mehmet Cengiz, Samsun’daki Eti Bakır’ı 2004’te aldığında yanı başındaki gübre fabrikasını da alsaydı belki de Mazıdağı’nda 1.2 milyar dolarlık yatırım hiç gündemine bile girmeyecekti…
O dönemde kaçan fırsat, Cengiz’i Mazıdağı’nda dünyada da öne çıkan bir entegre tesis kurmaya yönlendirmiş oldu...
ETİ Bakır Mazıdağı Metal Geri Kazanım ve Entegre Gübre Tesisi Genel Müdürü Emre Kayışoğlu, üretim tesisleri ve maden sahasını gezerken güneş enerjisi santralı kurulumu tamamlanmak üzere olan bölgeyi gösterdi:
- Kurulu kapasitesi 52 MW olacak güneş tarlasını tamamlamak üzereyiz.
Tesisin ısısından da elektrik ürettiklerini belirtti:
- Atık ısıdan ürettiğimiz elektrik de şu anda 25 MW. Yakında 30 MW’a çıkacak.
Ardından ekledi:
- Buradaki tesisin kullandığı elektrik yüzde 100 yeşil enerjiye dönüşecek.
ETİ Bakır Mazıdağı Metal Geri Kazanım ve Entegre Gübre Tesisi Genel Müdürü Emre Kayışoğlu, maden sahasında fosfat kayası katmanlarını gösterirken, daha önce çıkarılmış parçalardan örneklere işaret etti:
- Fosfat kayalarının içinde balık dişleri ile istiridye kabuklarına rastlıyoruz. Bu kalıntılar, bölgenin milyon yıllar önce okyanus olduğuna işaret ediyor.
ETİ Bakır Mazıdağı Metal Geri Kazanım ve Entegre Gübre Tesisi Genel Müdürü Emre Kayışoğlu, grubun Samsun’da bir gübre fabrikası yatırımının sürdüğünü bildirdi:
- 1.5 milyar liraya mal olacak fabrika 2025 yılı sonunda devreye girecek gibi görünüyor. Fabrika, Samsun’daki Eti Bakır tesisinin yanında yapılıyor.
Fabrikanın üretimiyle ilgili şu bilgiyi verdi:
- Yıllık 500 bin tonluk kapasite söz konusu olacak. Orada da NPK ve DAP gübreleri üretilecek.
ETİ Bakır Mazıdağı Metal Geri Kazanım ve Entegre Gübre Tesisi Genel Müdürü Emre Kayışoğlu, Mazıdağı’ndaki Ar-Ge laboratuvarına işaret etti:
- Buradaki Ar-Ge laboratuvarımız katma değerli maden teknolojileri alanında ülkemizin sembol merkezlerinden biri oldu.
Mardin Mazıdağı Metal Geri Kazanım ve Entegre Gübre Tesisinin şu özelliğine dikkat çekti:
- Tesis atıl vaziyetteki otomobil, telefon ve bilgisayar bataryalarından çıkarılan kobalt, nikel, lityum ve manganezi de ekonomiye kazandırmayı amaçlıyor. Kobalt ve nikelde bunu başaran tesis lityum ve manganez için de hazırlık yapıyor.