Selçuk Turgay AZAK
Vergi Müfettişi – Ekonomist
Küresel ekonomide son yıllarda meydana gelen gelişmeleri düşündüğümüzde 2020 yılında patlak veren pandemi tedarik zincirinin ve üretim faaliyetlerindeki sürekliliğin bozulmasına, akabinde Rusya – Ukrayna savaşı ise belirsizliklere sebep olarak küresel enerji fiyatlarının dalgalanmasına sebep olmuştur. Bu durum toplam arz üzerinde olumsuz bir baskı oluşmasına beraberinde olumsuz arz şoklarına ve sonrasında küresel enflasyonun yükselmesine sebep olmuştur.
Son zamanlarda ortaya çıkan enflasyonist süreç ekonomik davranışların değişmesine neden olmuştur. Bu yazımızda değişen ekonomik davranışlardan biri olan lüks tüketim harcamalarının artışının sebepleri üzerinde duracağız.
Lüks malların gelir esnekliğinin 1’den büyük olması
İktisat biliminde lüks malların gelir esnekliğinin 1’den büyük olduğu ifade edilir. Bu durum ise gelirde meydana gelen değişimin, lüks malların tüketiminde daha büyük değişim yaratması olarak ifade edilebilir. Enflasyonist dönemlerde nominal geliri artan hanehalkı lüks malları satın alabileceği hissiyatını kapılır ve yazının devamında ifade edeceğimiz finansman kaynaklarını kullanarak bu malları satın almaya çalışır.
Veblen etkisi
İktisat biliminde veblen yani gösteriş etkisi, hanehalkının fiyatı yüksek olan malları satın alma noktasında bazen daha istekli davranabileceği durumu temsil eder. Bunun başlıca sebebi, çevresine gösteriş yapma isteği olarak ifade edilebilir. Bu durumda lüks mallara yönelimi artıracaktır.
Öne Çekilen Talep
Enflasyonist dönemlerde, hanehalkı fiyatların gelecekte daha da artacağını düşünerek, bazı malları satın alma imkanının düşeceğini düşünür. Bu kapsamda, gelecekte satın almayı düşündüğü bir malı hemen satın almaya çalışır. Örneğin, sahip olduğu otomobili henüz yeni alan birey, aracı yeni modeli ile değiştirmeyi düşünmeyecek olsa da gelecekte fiyatların daha da artacağını göz önünde bulundurduğunda bu kararını değiştirir ve aracını yenisi ile değiştirmeye çalışır.
Yatırım amacı
Enflasyonist dönemlerde hanehalkı mali varlıklarını nakit olarak tutmak istemeyebilir. Çünkü enflasyonist dönemlerde fiyatlar sürekli artma eğilimindedir ve nakit varlıkların reel yani satın alma gücü gün geçtikçe azalır. Dolayısıyla hanehalkı bu kaybı engellemek adına bazı tüketim mallarını tabiri caizse yatırım amacıyla satın alır. Örneğin; bir önceki başlıkta yer alan otomobil örneğini düşünürsek özellikle ülkemizde otomobil hanehalkı tarafından ihtiyaçtan ziyade yatırım aracı olarak görülür. Tabi ki burada şunu ifade etmekte fayda var… Yatırım ibaresi gerçek yatırımı temsil etmez. Çünkü iktisat biliminde yatırım iş dünyası tarafından sermaye stokunun artışına yönelik harcamalardır.
Tasarruf şevkinin düşmesi
Enflasyonist dönemlerde hanehalkı birikim yapmak suretiyle bir mal satın alma olanağının düştüğünü düşünebilir. Bu durumda harcamalarını artırmaya başlayabilir. Bu harcamalarını finanse etmek için çeşitli enstrümanlar kullanabilir. Kredi kartı, tüketici kredisi vb… Bu enstrümanların kullanılması bazı durumlarda hanehalkının harcanabilir gelirden daha çok tüketim harcaması yapması sebebiyle tasarruf oluşturamamasına sebep olabilir. Yani gelecekte yapacağı birikimini bugünden kullanmak isteyebilir.
Borçlanma teşviki
Enflasyonist dönemlerde ulusal para biriminin satın alma gücü düşer. Bununla beraber hem sabit hem de değişken gelire sahip olan hanehalkının nominal geliri artar. Nominal geliri artan bireyler sabit taksit tutarı ve sabit faiz ile tüketici kredisi kullanma noktasında çok istekli davranırlar. Bunun iki sebebi vardır. Birincisi ki -bu sebebi yazının önceki bölümlerinde ifade ettik- gelecekte malların fiyatının artacağı beklentisidir. İkinci sebep ise enflasyonist dönemlerde nominal geliri artan bireylerin, zaman geçtikçe kullandıkları kredilerin taksitlerinin gelirleri içerisindeki payının azalmasıdır. Bu durumda kullanılan finansmanın hanehalkı tarafından geri ödemesi zamanla kolaylaşacaktır.
Sonuç olarak bu yazımızda küresel olarak enflasyonist dönemin oluştuğu son zamanlarda lüks tüketim harcamalarında meydana gelen artışlar üzerinde durduk. Ancak temel vurgu yapılması gereken hususun, enflasyonist bir süreç içerisinde iktisadi davranışların bozulması olduğunu da ifade etmek isteriz.