BURAK ÖNDER
Brezilya Federal Cumhuriyeti nüfus olarak dünyanın en kalabalık 6., yüzölçümü bakımından dünyanın en büyük 5. ülkesi, Latin Amerika’nın ise en büyük ekonomisi. Tek başına kıtanın yaklaşık %58’ini oluşturan Brezilya Ekvator ve Şili hariç tüm Latin Amerika ülkeleriyle sınır komşusu... Bildiğiniz üzere ihracat çevre ülkelerle başlar. Bana sorarsanız Brezilya’nın bölgesinde en önemli ihracatçı ülke olmasının nedenlerinden biri Latin Amerika’nın on ülkesiyle komşu olması.
Türklere vize yok
Türk Hava Yolları’nın İstanbul’dan Sao Paulo’ya direk uçuşu bulunmakta ve uçuş 13,5 saat sürmekte. Brezilya’da vize sorunumuz yok, Türk vatandaşları normal pasaportlarıyla vizesiz ülkeye giriş yapabiliyor. Ülke dört farklı zaman dilimine sahip ve başkent Brasilia ile aramızda 6 saat zaman farkı bulunuyor. Brezilya kıtada resmi dili Portekizce olan tek ülke. 300 yıldan fazla Portekiz sömürgesi olarak kaldığından resmi dili Portekizce ve nüfusu nedeniyle dünyada Portekizcenin en fazla konuşulduğu ülke konumunda. Tek resmi dil Portekizce olsa da ülkede 220’den fazla dil ve lehçenin konuşulduğu söylenmekte.
Resmi para birimi Real yaklaşık 4 Türk Lirası’na denk, raflarda gördüğünüz fiyatları 4 ile çarparak Türk Lirası karşılığını bulabilirsiniz. Kredi kartınızı otelde, alışverişte ve havaalanında rahatlıkla kullanabilirsiniz. Brezilya, dünyanın suç oranı en yüksek 7. ülkesi olsa da güvenlik durumu gideceğiniz şehre ve bölgeye göre değişiyor. Sao Paulo şehri bana güvenlik konusunda problemli bir şehir gibi gelirken, Curitiba ve Santa Catarina şehirleri güven veren şehirlerdi. Siz yine de çantanıza ve telefonunuza dikkat edin ve mümkünse saat, kolye ve değerli eşyalarınızı seyahat boyunca takmayın. Araç kiralamakta sorun yok. Yaptığım Brezilya seyahatlerimde araç kiralamayı tercih ediyorum, tek yaşadığım sorun Sao Paoulo’ da yoğun trafik problemi. Trafik öyle büyük bir problem ki Sao Paulo dünyada en fazla helikopter kullanılan şehirlerin başında geliyor.
Demografik olarak inceleyecek olursak, 26 eyalet ve 1 federal bölgeden oluşan Brezilya, 213 milyon nüfusu ile Latin Amerika’nın en kalabalık ülkesi. Başkenti ülke ismiyle de çokça karıştırılan Brasilia, diğer önemli şehirleri ise Sao Paulo, Rio de Janeiro, Salvador, Fortaleza, Belo Horizonte olarak sayılabilir. Brezilya’da temelde üç farklı ırkın olduğu söylenir. Güney Amerika yerlileri, Avrupa’dan gelmiş beyazlar ve Afrika’dan gelmiş siyahlar Brezilya halkının temel yapısını oluşturmakta. Öte yandan 1900’lü yılların başında ülkeye gelen tarım işçileri nedeniyle Brezilya, Japonya dışında en çok Japon’un yaşadığı ülke. Ülkede 1,5 milyon Japon’un yaşadığı biliniyor. Bunun yanında özellikle Lübnan, Portekiz, İspanya, İtalya, Almanya’dan göç etmiş olan etnik grupları da görebilirsiniz. Bu nedenle nüfusu olduğu gibi mutfakları ve kültürleri de çok çeşitli. Ülkenin %65’i Katolik, %22’si Protestan, %8’i de hiçbir dine mensup değil.
Ülkemizde de satış rekorları kıran ve dünyada 53 dile çevrilen Simyacı’nın Brezilyalı yazarı Paulo Coelho Kolombiyalı yazar Gabriel Garcia Marquez’in ardından dünyada en fazla okunan Latin Amerikalı yazar. Coelho’nun Simyacı, Okçu’nun Yolu, Veronika Ölmek İstiyor, Hac gibi birçok eseri Türkçeye çevrilmiş ve uzun dönem kitapçılarda en çok satanlar listesinde yer almıştır.
Bildiğiniz üzere futbol Brezilyalılar için çok önemli bir spor. Hele Brezilya milli takımının maçı varsa ülkede hayat duruyor. Yazılarımda belirttiğim gibi Latin Amerika tarih boyunca acılarla yoğrulmuş bir coğrafya. İçinde yaşadığımız zamanda da yolsuzluklar, siyasi problemler, gelir adaletsizlikleri gibi birçok sorunla mücadele ediyorlar. Bunları unutmak ya da unutturmak için bir çözüm mü bilmiyorum ama dar gelirlisinden yüksek gelirlisine ucuz olan et, şarap, müzik, dans ve futbol tüm bölgenin yaşam kültürü sanki. Brezilya’ya giderseniz et (picanha ve chourasco), pao de queijo, feijoada, farofa, coxinha ve empanada yemeklerinden tadabilirsiniz. Tabi gelirken Brezilya kahvesi almadan gelmeyin.
Brezilya ekonomisi
Brezilya bölgesinin en büyük ve dünyanın 12. büyük ekonomisi olmakla birlikte gelir dağılımı açısından da dünyanın en problemli ülkelerinden biri. Kontrastlar ülkesi tanımı Brezilya için oldukça uygun. 2022 yılı verilerine bakacak olursak kişi başına düşen 8 bin 857 dolarlık milli gelirle dünyada 85. sırada yer alan Brezilya’da söylenenlere göre ülkenin en zengin altı insanının toplam geliri nüfusun %50’sine denk geliyormuş.
Brezilya sanayisine kısaca bakacak olursak; ülkenin mineral cevher zenginliğinin ülke sanayisine önemli katkı sunduğunu görürüz. Brezilya dünyanın ikinci büyük demir ihracatçısı ve dünyanın en büyük alüminyum ve kömür üreticilerinden biri. Önemli sayılabilecek bir petrol üreticisi olan Brezilya, otomotiv, havacılık, demir ve çelik, kimya, tekstil ve eczacılık sektörleri alanında da gelişmiş durumda. Son yıllarda teknolojik yoğunluğu yüksek sanayilerin ekonomideki payını arttıran Brezilya, aynı zamanda dünya sıralamasında 8. en büyük elektrik üreticisi.
Tarım sektöründe ise dünyanın en büyük portakal suyu üreticisi ve ihracatçısı. Yine şeker, tavuk eti, soya ve kahve üretiminde ve ihracatında dünya genelinde birinci sırada bulunuyor. Sığır eti üretiminde ve ihracatındaysa dünyada ikinci sırada yer almakta.
Hizmet sektörü işgücünün %47’sini istihdam etmekte. Son yıllarda, Brezilya özellikle havacılık ve telekomünikasyon alanlarında yüksek katma değerli hizmetler üretmeye başlamış. Yine turizm de son yıllarda önemli bir atılım yaparak hizmetler sektörün önemli bir parçası olmuş. Brezilya, bilgi teknolojileri ve telekomünikasyon pazarında küresel ölçekte 10. sıraya yükselerek hizmet sektörüne önemli destek sağlamaya başlamış.
Brezilya, iş yapma kolaylığı açısından 190 ülke arasında 124. sırada bulunmakta. Karşılaştırma yapmak için diğer bölge ülkelerine bakacak olursak geçen hafta incelediğimiz Meksika iş yapma kolaylığı açısından 60., Şili ise 59. sırada yer almaktaydı.
1 trilyon doları aşan pazar Mercosur’a üye
Yazımın başında da söylediğim üzere Brezilya üretim ve ihracatta özellikle bölgesinin önemli bir gücü konumunda. Dış ticaretine baktığımızda çoğunlukla dış ticaret fazlası veren bir ülke. Üretim gücünün yanında Latin Amerika’da Ekvator ve Şili hariç diğer tüm ülkelerle sınırı olması bölgesinde Brezilya’yı önemli bir konuma getiriyor. Serbest ticaret anlaşmaları konusuna geçmeden önce, Brezilya’nın dış ticaret politikasında ihracatını artırma hedefinin yanında koyduğu farklı engellerle de ithalatını azaltma stratejisinin olduğunu söylemek isterim.
Şimdi gelin Brezilya’nın serbest ticaret anlaşmalarından başlayarak dış ticaret verilerini inceleyelim. Brezilya, 1991 yılında kurulan Güney Amerika Ortak Pazarı’nın (Mercosur) Arjantin, Uruguay, Paraguay ve Venezüella ile beş üyesinden biri. Mercosur, Brezilya’nın dış ticaret politikalarını şekillendirmede önemli rol oynamakta olup 200 milyonu aşan nüfusu ve 1 trilyon doları aşan pazar derinliği ile NAFTA ve AB’den sonra üçüncü büyük ticari ortaklık durumunda.
Tabi Mercosur’un da ayrıca, Kolombiya, Mısır, İsrail, Peru, Bolivya ve Şili ile serbest ticaret anlaşmaları bulunmakta. Avrupa Birliği ile 28 Haziran 2019 tarihinde ve Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA) ile 23 Ağustos 2019 tarihinde STA imzalanmış ancak henüz yürürlüğe girmemiş. Fas ve Meksika ile de çerçeve anlaşmaları imzalanmış.
Brezilya resmi olarak 2022 dış ticaret verilerini açıklamadığı için 2021 yılı verileri üzerinden gideceğim. 2021 yılında Brezilya ihracatını %34 artarak 281 milyar dolar ihracata ulaşmış ve dünya ihracatından %1,3 pay alarak 24. sıraya yerleşmiş. İthalatını ise %38 arttırarak 219 milyar dolara ulaşmış ve aldığı %1 pay ile 26. sırayı almış durumda.
Brezilya, ana pazarı olan Amerika Kıtası ve Avrupa Birliği’nin yanında Afrika, Orta Doğu ve Asya pazarlarına ihracatını önemli ölçüde artırmış. Bugün dünyada nereye fuara gidersek Brezilyalı firmaların bireysel stantlarını ve birlikte katılım sağladıkları milli katılım stantlarını görüyoruz. Literatüre Güney-Güney ticareti olarak giren ve dünya ticaretinde giderek daha ağırlık kazanan ticarette Brezilya’nın payı oldukça fazla.
Brezilya tarım ürünlerinin yanı sıra uçak, otomotiv, demir, kimya, makine, ayakkabı, kâğıt, elektrik ve elektronik gibi ürünleri de önemli ihraç kalemleri arasına girmiş. Brezilya’nın 2021 yılı ihracatında başlıca ürünlere baktığımızda; demir cevherleri ve konsantreleri, soya fasulyesi, ham petrol, şeker kamışı şekeri ve kimyaca saf sakaroz, soya küspesi, petrol yağları, dondurulmuş sığır eti, dondurulmuş tavuk eti, sodalı ve sülfatlı kimyasal odun hamuru ve kahvenin ilk sıralarda yer aldığını görüyoruz.
Brezilya’nın ihracat yaptığı başlıca ülkeler ise; Çin, ABD, Arjantin, Hollanda, Şili, Singapur, G. Kore, Meksika, Japonya ve İspanya olarak öne çıkmakta
Brezilya’nın 2021 yılında ithal ettiği ürünlere bakacak olursak; petrol yağları, karayolu taşıtları için aksam ve parçalar, serum ve aşılar, kimyasal gübreler, elektronik devreler, telefon cihazları ve turbo jetler, turbo propeller ve diğer gaz türbinlerinin ithalatta önemli yer tuttuğunu görüyoruz.
Brezilya’nın ithalat yaptığı başlıca ülkeler ise; ABD, Arjantin, Almanya, Hindistan, Rusya, İtalya, Japonya, G. Kore ve Fransa olarak sıralanmakta.
Dış ticaret açığı veriyoruz
Brezilya 213 milyon nüfusu ile ülkemiz ihracatı için Latin Amerika’da önemli bir pazar konumunda ve Ticaret Bakanlığımızın geçtiğimiz yıl oluşturduğu uzak pazarlar stratejisine dahil ettiği 18 ülkeden biri. Benim kendi penceremden gördüğüm şu an için Brezilya pazarında bizi zorlayan üç ana etken var. Bunlardan birincisi Brezilya’nın Mercosur serbest ticaret sisteminin içinde olması, ikincisi şu anda bu bölgeye olan lojistik maliyetlerin çevre ülkelere ve Çin’e göre daha pahalı kalması ve üçüncüsüyse Brezilya’nın ithalatta korumacı bir politika izlemesi.
Brezilya’ya olan ihracatımız 2022 yılında %5,4 azalarak 941 milyon dolar olarak gerçekleşmiş. Brezilya en fazla ihracat yaptığımız ülkeler sıralamasında 52. sırada ve toplam ihracatımızdan sadece %0,4 lük bir pay almakta. İthalatımız ise bir önceki yıla göre %21 artarak 4,8 milyar dolara yükselmiş ve bizi 2022 yılında 3,85 milyar dolarlık bir dış ticaret açığına yöneltmiş. Brezilya ile Türkiye arasındaki dış ticarette 2005 yılından bu yana da vermiş olduğumuz dış ticaret açığının arttığını görmekteyiz.
Brezilya’ya en çok ihraç ettiğimiz ürünler; demir-çelik, kimyevi ürünler, kabuklu meyveler, taşıtlar ve aksamları ile tekstil ürünleri olarak öne çıkmakta.
Üretimde bu kadar güçlü bir ülkeye ürünlerimi satabilir miyim?
Bu soruyu tüm sektörler için cevaplamak mümkün değil. Fakat kendi sektörümden iki önek verebilirim. Brezilya gerek plastik kalıpçılıkta gerekse plastik üretiminde güçlü bir ülke. Hatta görece gümrük ve ithalat vergileri de yüksek. Brezilya ülke raporunu okursanız belki ürünlerinizin bu pazarda satılamayacağını düşünebilirsiniz. Ancak kendi firmamın da içinde olduğu plastik mutfak eşyaları üreticisi firmalarımız, perakendeci ve toptancıların yanı sıra orada üretici firmalara dahi özel markalı ürünler yapabiliyor. Yine çelik tencere ve bıçak üretiminde çok güçlü üretici firmalarının olmasına rağmen, metalden mamul mutfak eşyaları üreten Türk firmalarımız Brezilya pazarına ürünlerini ihraç edebiliyor.
Kozmopolit yapısından dolayı, Brezilya’da sosyal iletişim için genel ifadeler kullanmayı tercih etmesem de sıcakkanlı ve iletişimleri güçlü insanlar olarak tanımlayabilirim. Brezilya’nın demografik yapısı kısmında da söylediğim gibi ülkede Lübnan, Almanya, Japonya gibi çok farklı bölgelerden gelmiş ve Katolik, Protestan, Yahudi, Müslüman, ateist gibi farklı inançlara sahip muhataplarınız olabilir. Mesela bizim Lübnanlı Hristiyan, Yahudi, Alman ve İtalyan kökenli müşterilerimiz var. Bu nedenle görüşmelerinizde siyaset ya da inanç gibi konulardan uzak durmanızı öneririm.
Brezilya ile ticaret yapmak istiyorsanız sadece mail atma ya da telefon açmayla ticarete başlayamayacağınızı bilmeniz gerekir. Arada bir mümessil yoksa muhakkak ziyaret yapmalısınız. Ziyaretinizi mümkünse önceden planlayın ve ziyaret öncesinde muhakkak randevunuzu alın. Brezilyalılar tatil günlerinin öncesi ve sonrasında, ayrıca Cuma günleri öğleden sonra talep edilen randevulara sıcak bakmamaktalar. Rahat ve sıcakkanlı olmalarına rağmen lütfen randevu almadan ziyaret yapmayın. Ürünleriniz uygunsa ziyaretiniz sırasında numunelerinizin olması görüşmenin kalitesi açısından iyi olacaktır. Uluslararası ticaret yapmalarına rağmen İngilizce bilmeyen çok sayıda muhatabınız olacağını düşünerek, mümkünse yanınıza tercüman alın. Hatta mümkünse Brezilya pazarı için Portekizce broşür ve tanıtım materyalleri yaptırmak da iyi olabilir.
Brezilyalılar çoğunlukla rahat insanlardır. Bu nedenle görüşme sonrası iyi takip etmeniz gereken bir pazar. Hatta çalışmaya başladıktan sonra da iyi takip etmelisiniz. Çok kurumsal firmalar hariç; eğer iyi bir takip yapamazsanız hiçbir sıkıntı yaşamamış olmanıza rağmen müşterinizi kaybedebilirsiniz. Bu nedenle özellikle Brezilya pazarında iyi takip önemli.
Son seyahatimde Brezilya’daki müşterilerimden Bayan Tainan ile yaptığımız sohbette kendisine Brezilya pazarına girişin şifrelerini sormuştum. Öncelikle Brezilya'yı tanımanın ve ülkedeki iş yapma şeklini öğrenmenin önemli olduğundan, katı ve karmaşık mevzuatı, yerel uygulamaları derinlemesine bilmenin öneminden bahsetmişti. Brezilyalı şirketlerin ne tür ürünler satın aldığını, ürünler için ödedikleri fiyatları analiz etmenin firmaları bir adım öne çıkartacağını aktaran Bayan Tainan temelde Brezilyalı ve Türk şirketleri arasındaki iletişim problemlerinin ticaretin gelişimindeki en önemli engellerden biri olduğunu söylemişti.
Konuşmamızdaki beni en çok etkileyen konulardan biri Çinli firmaların Brezilya pazarı için ürünlerini Latin Amerika pazarına göre uyarlayarak sunmalarına karşın Türk firmalarının standart ürünlerle pazara girmeye çalışmalıydı. Brezilya ve Latin Amerika büyük bir pazar ancak ülkemizden çok farklı bir tüketici yapısına ve kültüre sahip olduğunu unutmamamız gerekiyor.
Brezilya’nn üretimi ve ihracatı güçlü olmasından dolayı markanızı tescil ettirmenizi önemle hatırlatmak isterim. Aksi takdirde bırakın üreticileri, bazen ithalatçılar yani müşteriniz bile markanızı tescil ettirebilir. Ticaret Bakanlığı’nın verilerine göre Brezilya’da dağıtım kanallarını incelediğimizde doğrudan dağıtım kanalları %61,8’lik oran ile en çok tercih edilen dağıtım kanalı. E-ticaret tüm dünyada olduğu gibi Brezilya’da da pandeminden sonra giderek artmış ve 2022 verilerine 49,8 milyon kişi online alışveriş gerçekleştirmiş. 2021 yılında Internet, %20,6’lık payla doğrudan satışlarda ilk sırayı almış. Öte yandan modern kanal geleneksel kanala göre daha baskın; modern kanalın aldığı pay %31,9 iken geleneksel kanalın aldığı pay %20,8’de kalmış durumda.
Brezilya nüfusunun yaklaşık yarısına tekabül eden orta sınıf sayısı, genç nüfusu ve Türk ürünlerinin pozitif intibahı bu pazar için bize fırsatlar sunarken, yüksek gümrük vergileri ve Mercasur’dan dolayı çevre ülkelerle güçlü ekonomik bağların kurulmuş olması Brezilya pazarındaki tehditlerimiz olarak sayılabilir.
1- Ticaret Bakanlığı’mızın yayınladığı uzak ülkeler stratejisine bir ekosistem içinde yaklaşılması gerekir. Bu stratejiye sadece bölgeye genel ticaret heyeti düzenlenmesi olarak bakmamak gerekir. Türkiye ihracatının Latin Amerika stratejisi kapsamlı olarak ele alınmalıdır. Bu sürecin ilk aşaması bilgi üretmek, paylaşmak ve kamuoyu yaratarak ihracatçımızın ilgisinin çekilmesi olarak düşünülebilir. Alt sektörler bazında pazarın trendlerini, alışkanlıklarını, potansiyeli, mevcut rakipleri ile alakalı pazar araştırma raporlarının hazırlanması ve firmalarla paylaşması önemli olacaktır.
2- Uzak ülkelere ihracat kabiliyeti için lojistik önemli bir enstrüman haline geldi. Lojistik imkan ve kabiliyetleri, ayrıca lokal masraflardan başlayarak maliyetleri azaltıcı her çalışma ülkemizi bu pazarlarda rekabetçi hale getirecektir.
3- Bunun yanında URGE projeleri ile pazarlama aktiviteleri desteklenebilir. Ticaret Bakanlığı’nın mevcut destekleriyle bu sayıları mutlaka arttırmalıyız.
4- Firmalarımız bireysel bazda seyahatler düzenleyerek devamlılığı sağlamalı. Bir fuara veya heyete katıldıysanız mutlaka 4-6 ay sonrasında bireysel ziyaret yapmanız önemli. Ne kadar çok pazarı ziyaret ederseniz o denli başarılı olduğunuzu göreceksiniz. Brezilya için bu daha da önemli.
5- TİM ve ihracatçı birlikleri özel nitelikli satın alma programlarıyla ülkedeki büyük zincirleri ülkemize getirip, ihracatçımız ile buluşturulmalı. Bölgedeki zincir marketlerin çok büyük bir alım potansiyeli olduğunu söyleyebilirim.
6- Bu zincir marketlerde ‘’Türk Haftası’’ programları yaparak Türk ürünlerinin tanıtılması faydalı olabilir. Bir de bu çalışmalarda Türk dizi oyuncularını da kullanabilirsek Türk ürünlerine olan ilgiyi daha da artırabiliriz.
7- Brezilya gibi büyük pazarlarda Ticari Müşavirlik kadrosu artırılmalı ve yerel personellerle bu kadrolar güçlendirilmeli. Hatta belki bu konuda özel sektör de destek olmalı ve yapılar daha da güçlendirilmeli.
8- AB Haziran 2019’da Mercosur ile Serbest ticaret anlaşmasını imzaladı. Türkiye olarak bizim de Mercosur ile STA’mızın olması özellikle Brezilya pazarında önemli bir açılım olabilir.