Yirmi yıl öncesi ile bugünün koşulları arasında, her şeyin çok farklı olmasına rağmen oldukça ilginç bir benzerlik var! Her iki dönemde de büyüyebilen ekonomi kalmamış! İlkinde sürdürülebilir olmayan eğilimler ve geleneksel olmayan politikalar eşliğindeki bulaşıcı kriz fırtınası, son olarak ABD’yi de vurmuş ve büyüme eğilimini koruyabilen ulusal ekonomi kalmamış. İkincisinde ise günü kurtarmak adına ağırlaşmış sorunların yarattığı kırılganlığın üzerine gelen küresel salgın, benzer bir sonuca sebep olmuş ve son yirmi yıl genelinde olageldiği gibi devam edebilme olasılığını tümü ile tüketmiş!
Bu yılın ikinci çeyrek dönemine ilişkin büyüme rakamları, İkinci Dünya Savaşı sonrasındaki dönemin en sert ve ani daralmasına işaret ediyor. Çeyrek asırdır zorlayarak sürdürülebilir olmayan eğilimler ve geleneksel olmayan politikalar eşliğinde sorunların ağırlaşması pahasına günün kurtarılması dönemi, çok büyük bir olasılıkla bitti! Fakat bu gerçeği kabullenmek, özellikle koşulların değişmesinden çok fazla etkilenecek olan etkili ve yetkili kesimler açısından kolay olmuyor!
Son çeyrek asır boyunca şişirilen varlık değerleri ve bunun gölgesinde hesapsızca büyütülen borçluluk oranları, başta ödemeler sistemi olmak üzere kurumsal yapıyı çok kırılgan hale getirmeye devam ediyor. Gelir dağılımındaki bozulma, sorunlu riskler konusunda büyük bir açmaz yaratıyor; potansiyel satışı karşılayabilecek talep yaratılabilmesi olanaksızlaştığı için Merkez Bankaları sorunların iyice ağırlaşması pahasına günü kurtarmak üzere devreye sokuluyor! Profesyoneller geri almamak üzere riskleri elden çıkarıyor; para otoriteleri ile kamu fonları, bunların son sahibi olmak ve çöküşün devasa maliyetini geniş kesimlere adaletsizce paylaştırmak üzere görevlendiriliyor!
Küresel ölçekte para arzı kontrolsüz bir şekilde genişliyor, hızla toparlanacağı pazarlaması yapılan küresel ekonomi ise belini doğrultamıyor! Ekonomi cephesindeki işleyiş, fiyatlamaya yansıtılan iyimser senaryoları doğrulamıyor; orta vadede para arzının sıfırıncı dereceden yeknesak olacağı gerçeği, yozlaşmış düzenin çöküş hazırlıklarının hızlandığını düşündürüyor!
Küresel ölçekte gelir ve servet dağılımı iyice bozuk olduğu bilinirken ve sorunlar ağırlaşırken, küresel ekonomi toparlanamaz! Sorunlu kredi hacmi yeni rekorlara yelken açar, hızla gerileyen temettü oranları ve kira gelirleri ortada iken, çok düşük faiz oranları menkul-gayrı menkul değerlerinin çökmesini ve sistemi çökertmesini engelleyemez! Orta vadede, ya enflasyon canavarı geri döndüğü için veya varlık değerleri sert düşüşten kaçınamadığı için, ödemeler sistemi çökecek ve bir dönem çok sancılı bir şekilde sonlanacak!
Artık seçenekler çok sınırlı ve geri sayım bir süredir devam ettiği için zaman azaldı! Küresel salgın etkili ve yetkili kesimler arasındaki ortaklığı kalıcı olacak şekilde bozdu! Profesyoneller, siyasilerin zaaflarından ve şaşkınlıklarından yararlanarak risklerini azaltmaya çalışıyor! Siyasiler, söz konusu kesimlerin desteğini korumak ile geniş kesimleri karşılarına aldıkları için kaçacak yer aramak açmazını giderek daha yoğun bir şekilde hissediyorlar! Çaresizlik bataklığında çırpınmak zorunda kaldığı için beklentileri yönetmeye çalışanlara öfkelenen ve güven bunalımı derinleşen geniş kesimler ise, artık sakinleştirilemiyor!
Son çeyrek aşırın kavram ve yenilikleri, hem sorunların küçük iken çözülmesini engelleyerek kırılganlıkları besledi ve hem de büyük istikrarsızlıkların altyapısının hazırlanmasında etkili oldu. Yeni ekonomi, dijitalleşme, yapay zeka ve kitle iletişim araçlarının sunduğu olanaklar bu açmaza düşmemizi engelleyemedi; günün kurtarılmasına yardım ederek sorunların ağırlaşmasında ve küresel istikrarsızlık potansiyelinin büyümesinde belirleyici oldu.
Eğer durum özetlemeye çalıştığımız gibi olmasa, malum kesimler bozuk plak gibi aynı nakaratları kullanarak çaresizliği tatmak zorunda kalmazdı! Güven bunalımının derinleşmesini seyretmek ile daha otoriter yaklaşımları savunarak sorunların ağırlaşma hızını artırmak arasında seçim yapmak zorunda kalmazlardı! Hayal tacirliği veya beklenti yönetimi artık pek bir işe yaramıyor; küresel salgın aklını kötüye kullanarak adaletsizliğe hizmet edenlerin defterini dürüyor!