Fahri Mustafa ONAN
H.M. Uzmanı (MASAK) (E. Vergi Müfettişi)
Bu nedenle yazımız; yetkili denetim elemanları, yasa koyucular ve kripto varlık hizmet sağlayıcıları bazında aklamada kullanılabilecek alternatif yolların anlaşılarak bilinçlenilmesi ve gerekli tedbirlerin alınması amacıyla yazılmıştır.
Aklamanın genel amacı; yasal olmayan faaliyetlerden elde edilen gelirlerin yasal olarak elde edilmiş gibi mali sisteme sokulması, bir başka deyişle bu gelirlerin yasadışı faaliyetlerden elde edildiğinin gizlenmesidir.1 Aklama suçu 5237 sayılı Türk Ceza Kanunun 282. Maddesinde tanımlanmıştır. Ayrıca TCK m.54-55 hükümleri, suçun işlenmesi ile elde edilen veya suçun konusunu oluşturan ya da suçun işlenmesi için sağlanan maddi menfaatler ile bunların değerlendirilmesi veya dönüştürülmesi sonucu ortaya çıkan ekonomik kazançların müsaderesini öngörmektedir ve böylelikle faillerin suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerinin devlet tarafından el konulması sağlanmaktadır.
Söz konusu Kanunun 282/1 hükmü aklama suçu açısından değerlendirildiğinde; aklama suçunda failin, fiili gerçekleştirdiği sırada üzerinde işlem yaptığı malvarlığı değerlerinin suçtan kaynaklandığını bilmesi ve diğer yandan aklama fiillerini kasıtlı yapması gerekmekte olup aklama suçunun birinci seçimlik hareketi olan “yurt dışına çıkarma” da kanun koyucu genel kastın oluşmasını suçun oluşması için yeterli görmüştür. Suçun ikinci seçimlik hareketi olan “suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini çeşitli işlemlere tabi tutmak” mevzusunda ise kanun koyucu çeşitli işlemlere tabi tutmak fiilinin suç teşkil edebilmesi için suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerinin gayrimeşru kaynağını gizlemek veya meşru bir yolla elde edildiği konusunda kanaat uyandırmak amacıyla yapılmasını şart koşmuştur. Yani çeşitli işlemlere tabi tutma açısından özel kast öngörülmüştür.
Kripto Varlıklar üç tür platformdan edinilebilmektedir: Merkezi Borsalar (CEX),
Merkeziyetsiz Borsalar (DEX) ve Bitcoin ATM’leri.
Merkezi Borsalar, müşterilere FATF (Financial Action Task Force) ve Türkiye’de 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önelenmesi Hakkında Kanun ile getirilen yükümlülüklerini yerine getirerek nu kapsamda hesap açan ve kullanıcılara fiyat paralarını hesabına yükleyerek kripto para almalarını temin eden aracı şirketlerdir. Merkezi Olmayan Borsalar (DEX, DeFi), herhangi bir idare merkezi olmayan, belli bir sayıdaki kişi ve topluluğun bir araya gelerek havuz benzeri bir sistemle havuza katkıda bulunarak belli başlı kripto paraları likidite havuzlarında toplayarak oluşturdukları borsalardır. Kripto paraların hareketleri, yaygın bilinenin aksine internette açık kaynak olarak takip edilebilir ve gözlemlenebilirdir. Bunun tek istisnası Monero (XMR) gibi gizlilik tokenleridir. Ancak açık kaynakta takip edilebilen ağlarda takibi zorlaştıran merkeziyetsiz uygulamalar (DApp) da bulunmaktadır. Bunlara örnek olarak Bitcoin Mixer’ler ve Tornado Cash uygulaması verilebilir.
Geleneksel finans dünyasında olduğu gibi kripto varlık ekosistemi de aklama suçunun işlenmesinde kullanılma riski barındırır. Geleneksel aklama yöntemlerinde belirli bir sayı vermek mümkün olmadığı gibi, aklama suçunu oluşturacak yöntemin belli başlı kalıplarda olması da mümkün değildir ve şu sayıda yöntem vardır, şu yöntemler kullanılabilir diye kesin ve net bir tanım yapılamamaktadır. Aklamaya konu öncül suç gelirinin, aklama teşebbüsleri çok çeşitli yöntemlerle olabilir. Ancak suç geliri elde eden şahısların şu zamana kadar kripto varlık sektöründe uyguladıkları veya uygulayabilecekleri alternatif yollar aşağıdaki gibi özetlenmiştir.
Söz konusu olay geleneksel finans dünyasında bilinen parçalama (structuring) yöntemine benzer şekilde özetle; suç geliri elde eden şahsın, suç gelirini önce banka hesabına oradan kripto varlık hizmet sağlayıcısına göndermesi ve kripto varlık satın alarak çeşitli ve farklı cüzdanlara dağıtarak paranın takibini zorlaştırıcı hareketlerdir. Ancak merkeziyetsiz cüzdanların para hareketleri internette açık kaynaktan takip edilebilir (etherscan, transcan, bscscan, arbiscan, snowtrace vs.). Bundan dolayı bu dağıtımlar çok daha karmaşık olabilmektedir. Şahsın kripto varlık hizmet sağlayıcıları nezdindeki hesap hareketleri, söz konusu sağlayıcılar tarafından takip edilerek şüpheli olarak bildirimde bulunulmalıdır. Bunun üzerine 5549 sayılı Kanunun 19/A kapsamında işlem ertelenmesi ve 17. Maddesinin 1,2,3 sayılı fıkraları uygulamaya konabilir.
Söz konusu olay özetle; A olayından farklı olarak, suç gelirini elde eden şahsın suç gelirini kripto varlık hizmet sağlayıcıları nezdindeki hesabına aktararak gizlilik tokeni alması ve gizlilik tokeninin ait olduğu ağ ile borsadan çekerek izini kaybettirmesidir. Gizlilik tokenlerinin özelliği traceable olmamaları, yani diğer kripto varlıkların takip edilebilirliğinin aksine takip edilememeleridir ve bu husus ciddi bir risk barındırmaktadır. Bundan dolayı kripto varlık hizmet sağlayıcılarının bu tarz gizlilik tokenlerini listelememesi yada yatırma ve çekim işlemlerini yapmaması gerekir. Bu hususta gerekli yasal zemin muhakkak oluşturulmalıdır.
Söz konusu olay özetle; suç geliri elde eden şahsın, geleneksel finans sisteminin unsurlarından olan banka ATM cihazları gibi, BTC ATM leri kullanarak BTC yada kripto varlık satın alımını kredi kartı ile yapmakta, sonrasında aldığı kripto varlığı, kripto varlık hizmet sağlayıcıları nezdindeki hesabına aktararak satış yapıp fiyat paraya dönmekte ve bunu banka hesabına çekerek sanki normal alım satım yoluyla kazanç elde etmiş gibi göstermeye çalışmaktadır. Bir yandan da alım yaptığı kredi kartı borcunun ise, suç geliri ile elde ettiği varlığı teminat göstererek ödenmesini sağlamakta ve aklama suçunu gerçekleştirmiş olmaktadır. Burada banka ve kripto varlık hizmet sağlayıcılarının, şahsın şüpheli hareketlerini tespit edebilmesi ve bu konuda gerekli işlemler yapılarak şüpheli olarak bildirimde bulunması gerekmektedir. Ayrıca söz konusu BTC ATM lerinin işleticileri konumunda olan firmalara KYC (Know Your Customer) zorunluluğu getirilerek söz konusu firmalara denetimin sıkılaştırılması gerekmektedir. Bunun üzerine 5549 sayılı Kanunun 19/A kapsamında işlem ertelenmesi ve 17. Maddesinin 1,2,3 sayılı fıkraları uygulamaya konabilir.
Söz konusu olay özetle; suç geliri elde eden şahıs, banka hesabını ya da elektronik para kuruluşu nezdindeki hesabını aracı kılarak suç gelirini kripto varlık hizmet sağlayıcıları nezdindeki hesabına aktararak BTC alımı yapmakta sonrasında “BTC Mixer” denilen uygulamaya satın aldığı BTC’leri göndererek takibini imkansızlaştırmaktadır. BTC Mixer denilen uygulamalar kendisine gönderilen Bitcoinleri bir havuzda toplayarak karıştırmakta ve Bitcoinlerin gideceği cüzdanları blok deftere karışık olarak yazarak, Bitcoin’in kimden kime gittiğinin anlaşılmasını önlemektedir. Bu hususta kripto varlık hizmet sağlayıcılarına önemli bir sorumluluk düşmektedir. Kripto varlık hizmet sağlayıcıları piyasada mevcut olan merkezi ve merkezi olmayan bütün Bitcoin Mixerlerini ve bunların ürettikleri cüzdan adreslerini sürekli olarak tespit ederek, bu cüzdanlara çekim yapılmasını önlemeleri gerekmektedir. Söz konusu Mixer’ler cüzdan adreslerini sürekli değiştirdiklerinden takibi hayli zor ve ciddi risk taşıyan bir husus olarak görülmektedir. Kripto varlık hizmet sağlayıcıları ayrıca bu tarz bir teşebbüste bulunulduğunda bunu fark ederek işlemi gerçekleştirmeyerek şüpheli olarak bildirimde bulunmalıdır. Bunun üzerine 5549 sayılı Kanunun 19/A kapsamında işlem ertelenmesi ve 17. Maddesinin 1,2,3 sayılı fıkraları uygulamaya konabilir. Ayrıca söz konusu Mixer’lere erişimin engellenmesi dahil her türlü önlemin alınması için yasal düzenleme gerekliliği de önemli bir husus arz etmektedir.
Söz konusu olay özetle; suç geliri elde eden şahsın, banka hesabını ya da elektronik para kuruluşu nezdindeki hesabını aracı kılarak suç gelirini kripto varlık hizmet sağlayıcıları nezdindeki hesabına aktararak kripto varlık alımı yapmakta sonrasında herhangi bir merkeziyetsiz cüzdanı aracı kılarak yada kılmayarak gizlilik sağlayıcı DApp denilen uygulamalara atarak paranın izini kaybettirmektedir. Bu tarz uygulamalar çeşit çeşit olup genelde aktarımın boş bir cüzdana sıfır bakiye gönderildiği şeklinde blok deftere kayıt yapan böylelikle paranın gerçek alıcısını gizleyen uygulamalardır. Bu hususta kripto varlık hizmet sağlayıcılarına önemli bir sorumluluk düşmektedir. Kripto varlık hizmet sağlayıcıları piyasada mevcut olan bu tarz uygulamaları tespit ederek, bu uygulamalara çekim yapılmasını önlemeleri gerekmektedir. Borsalardan direkt bu uygulamalara atmadan birkaç merkeziyetsiz cüzdanda parayı dolaştıranlar da olabilir, burada da hesabında şüpheli hareketlerde bulunanların borsa içi ve dışı tüm hareketleri kripto varlık hizmet sağlayıcılarının uyum bölümü tarafından incelenerek şüpheli olarak bildirimde bulunulmalıdır. Ayrıca söz konusu bu tarz uygulamalara erişimin engellenmesi dahil her türlü önlemin alınması için yasal düzenleme gerekliliği de önemlilik arz etmektedir.
Ayrıca kripto varlık ekosisteminde son zamanlarda ortaya çıkan “bridge” trendi mevcuttur. Bridge İngilizce bir kelimedir ve kelime karşılığı köprüdür. Peki kripto varlık ekosisteminde köprü nedir, ne işe yarar? Söz konusu ekosistemde eskiden tokenler hangi ağda iseler o ağda işlem görür, sadece o ağda işlev görerek hapsolurdu. Ancak bu yeni trend köprüler, tokenlerin işlem gördüğü ağlardan diğer ağlara geçişini sağlamaktadır. Örneğin Uni tokeni Ethereum ağında işlem gören Uniswap merkeziyetsiz borsasının bir DeFi tokenidir ancak Uniswap bünyesinde kurulan köprü ile Ethereum ağından Arbitrum ve diğer seçili ağlara transferini sağlar. Bu köprülere bir diğer örnek ise StarkGate’dir ve Starknet ve Ethereum ile başka seçili ağlar arasında geçişi sağlar. Bu örnekler gibi onlarca köprü oluşturulmuştur. Burada kara paranın takibini yaparken kripto varlığın bir köprü ile diğer ağa geçtiğini fark etmek ve yeni geçirilen ağın Scanner yada Explorer denilen hareketleri detaylıca gösteren siteler aracılığıyla para hareketinin takibinin aksatılmamasını sağlamaktır. Çünkü kriminal vakalarda suçlular genelde paranın takibini önlemek için parayı yüzlerce cüzdanda dolaştırabilmektedir.
Yazımızda detaylı bahsedilen aklama suçuna ilişkin genel kast ve özel kast unsurları dikkate alındığında, paranın takibini gizlemeye yönelik teşebbüs tüm bahsettiğimiz A, B, C, D ve E olaylarında gerçekleştiğinde aklama suçu gerçekleşmektedir, ancak aklama suçu örgütlü işleniyorsa diğer suça iştirak eden örgüt üyelerinin ve suç gelirinden pay alan kişilerin bulunması açısından bu yöntemlerin yetkili denetim elemanları ve kripto varlık hizmet sağlayıcıları uyum görevlileri gibi kişilerce belirlenmesi ve söz konusu suça iştirak eden örgüt üyelerinin ve suç gelirinden pay alan kişilerin yargı önüne çıkarılması önem arz etmektedir. Aksi takdirde suçu işleyenlerin tamamı tespit edilemeyecek, bir kısmı yargı önüne çıkarılırken diğerleri suçu işlemeye devam edecek ve kamu zararı oluşacaktır.
Sonuç olarak gelişen teknoloji ile birlikte finansal hayatımıza giren kripto varlık sektörünün aklama ve terörün finansmanında kullanılmasını önlemek amacıyla;
- Kripto varlık hizmet sağlayıcılarının yasal sorumluluklarını artıracak yasal düzenleme yapılması,
- Paranın takibini zorlaştıran Bitcoin Mixer, akıllı sözleşmeye dayalı DApp’lere kripto varlık gönderimini önleyici tedbirler ve buralara gönderme teşebbüsünde bulunanların tespit edilerek yetkili mercilere ivedi şekilde bildirilmesini sağlamak hususunda kripto varlık hizmet sağlayıcılarının gerekli teknolojik yazılım ve teçhizatlar geliştirmesi dolayısıyla hızlı önlem alabilme ve yetkili mercilere vakit kaybetmeden harekete geçme imkanı sağlanması hususunda yardımcı olunması,
- Vergi Müfettişleri ve Masak bünyesindeki uzmanlar vb. gibi denetim elemanlarının bu konuda sıkı bir eğitime tabi tutulması ile söz konusu denetim elemanlarının kripto varlık hizmet sağlayıcılarından bilgi temin etmesinin hızlandırılması ve kolaylaştırılması için gerekli elektronik altyapının sağlanması,
- Denetime yetkili kurumlar bünyesinde kripto varlıklara özellikle odaklanan bu
konuda nitelikli ve gelişime açık denetim personeli bulundurularak ayrıca önem
verilmesi,
- Paranın takibini zorlaştıran Bitcoin Mixer, akıllı sözleşmeye dayalı DApp’lere
erişim engeli getirilmesi ve söz konusu uygulamalarla mücadele kapsamında
uluslararası çapta çalışmalar yapılarak diğer ülke mali istihbarat birimleri ve kolluk
birimleri ile işbirliğinin kuvvetlendirilmesi,
- BTC ATM lerinin işleticileri konumda olan firmaların Tedbirler Yönetmeliğinin
4/1-ü bendi kapsamına girip girmediklerinin netleştirilmesi ve söz konusu firmalara
denetimin sıkılaştırılması,
Tedbirleri alınabilir.