Geçtiğimiz hafta kripto para birimleri ciddi düşüşler yaşadı. Bu vesileyle biz de birikimleriniz veya kişisel zamanınız için ne zaman ‘bekleyip görmeli’, ne zaman ‘ilave yatırım yapmalı’ ve ne zaman ‘kol kesmeli’ meselesini konuşalım.
Basit bir soruyla başlayalım: bir film izliyorsunuz. Bir saat sonra sizi pek sarmadığını fark ettiniz. Bir saat daha dişinizi sıkıp filmin düzelmesini bekler misiniz?
Veya bir yatırım yaptınız. Aldığınız varlığın değeri 100’den 60’a düştü. Bunu bir ilave satın alım fırsatı olarak görür müsünüz?
Yahut bir proje için ekip kurup aylarca çalıştıktan sonra ciddi soru işaretleri belirdi. Bu kadar emeğin üzerini çizer misiniz, yoksa çalışmaya devam eder misiniz?
Ne karar verirseniz verin, akılda tutmanız gereken ilk kavram: batık maliyet (sunk cost). Filmi izlerken harcadığınız saatin, yatırımda koyduğunuz ilk paranın ve projede bugüne kadar kullandığınız kaynağın kararınıza yapması gereken etki: SIFIR. Zira olan oldu, zamanı geri akıtamazsınız. Kararınız filmin ikinci yarısıyla alakalı beklentilerinizle, yeni yatırımın cazibesiyle ve projenin bundan sonraki başarı şansı ile şekillenmeli.
Tabii hayatın doğal akışında bu kadar rasyonel ve yarına odaklı olmamız mümkün değil. Üzerinde zaman, para ve emek harcadığımız şeylere duygusal bağlar kuruyoruz. Ancak iş hayatındaki kararlarımızı bir çerçeveye oturtmakta yarar olabilir.
BEKLE GÖR. Ortamda büyük bir belirsizlik varsa, ne yapacağınız konusunda rasyonel gerekçelere sahip değilseniz, hareketlerinizi sadece bazı sloganlar/ dost tavsiyeleri şekillendiriyorsa veya pozisyonunuzu sürdürmenizin bir süre sonra yeni fırsatlara kapı aralayabileceğini görüyorsanız bu yolu seçebilirsiniz. Temel prensibiniz ‘gün doğmadan neler doğar’.
İLAVE YATIRIM YAP. Elinizdeki yatırımın değerinin piyasa tarafından yanlış fiyatlandığını düşünüyorsanız (nakit yaratma potansiyeli azımsanıyor veya riski aşırı görülüyorsa) ve bir noktada bunun değişmesine yol açacak sebepler olduğuna inanıyorsanız (şirketin satılması, ülke ekonomisinin düzelmesi) bu yolu seçebilirsiniz. Temel prensibiniz ‘Herkes satarken, siz satın alın, herkes satın alırken, siz bekleyin’ (J.P. Getty).
KOL KES. Yatırımınızı yaptığınızdaki şartlar temelden değiştiyse, projede çok ciddi riskler ortaya çıktıysa veya filmin ikinci yarısının daha iyi olacağına dair somut bir gerekçeniz yoksa, zararla yüzleşin ve ‘kolu kesin’. Yani yatırımınızı satın, projeyi durdurun, sinema salonundan çıkın. Temel prensipleriniz ‘asla düşen bir bıçağı tutmaya çalışma’ ve ‘piyasadaki fiyatlar sizin ayakta kalabileceğinizden daha uzun süre irrasyonel kalabilir’ (J. M. Keynes).
Tüm bunların bir yatırım tavsiyesi değil ancak bir zihin jimnastiği olduğunu belirterek, tüm okurlarımın birikimlerini ve zamanlarını verimli değerlendirmelerini diliyorum.