Kişi başına gelir bu yıl 12 bin dolara nasıl çıkar?
✔ Nüfus azalmayacağına göre ya cari fiyatlarla GSYH öngörülenden çok artacak ya dolar kuru tahmin edilenin çok altında kalacak.
✔ GSYH'nin cari fiyatlarla çok artması, sabit fiyatlara göre büyüme yüzde 5 beklendiğine göre, enflasyonun çok yükselmesi demek.
Maliye Bakanı Nureddin Nebati 2022 yılının bütçe gerçekleşmesini açıklarken kişi başına gelire ilişkin olarak yeni tahmin ve hedeflerden söz etti. Nebati, orta vadeli programda 9.485 dolar olarak tahmin edilen 2022 yılının kişi başına gelirinin 10 bin dolar olarak beklendiğini, yine orta vadeli programda bu yıl için 10.071 dolar olarak öngörülen gelirin 12 bin dolara ulaşmasının öngörüldüğünü söyledi.
Kişi başına gelirin artmasından ve tahminin de, öngörülenin de üstüne çıkılmasından kim rahatsız olur, tabii ki bu açıklama memnuniyet yarattı. Her ne kadar daha dört buçuk ay önce açıklanmış olan orta vadeli programda sapma görülmesi pek hoş değilse de, en azından bu sapma olumlu yönde olduğu için fazla sorun edilmedi.
Ama özellikle 2023’e ilişkin revizyon dikkat çekecek boyuttaydı ve 12 bin dolara nasıl çıkılabileceğine dönük soru işaretleri vardı.
Doluya koysan almıyor!
Çıkardım sayıları ve bazı varsayımlarda bulundum. Tam bir "doluya koysan almıyor, boşa koysan dolmuyor” durumu!
2022’ye ilişkin revizyonun daha anlaşılır bir yönü var ve bu revizyonu izah etmek kolay; ama 2023 için durum çok farklı.
Bir kere OVP’deki tahminlerde 2022’nin ortalama dolar kuru 16.62 olarak yer alıyordu, oysa gerçekleşme 16.56 oldu. OVP’de 9.485 dolar olarak yer verilen kişi başına gelir tahmini, kurun daha düşük gerçekleşmesi sayesinde kendiliğinden 9.525 dolara çıktı.
Peki 10 bin dolara nasıl ulaşılacak?
Kur sabit, nüfus değişecek değil, demek ki cari fiyatlara göre olan GSYH tahmin edilen 13.4 trilyon lirayı aşarak 14.1 trilyon düzeyinde gerçekleşecek. Bu şekilde kişi başına gelir 10 bin doları bulacak.
2023 çok sorunlu...
Ama 2023 için dengeleri oluşturmak hiç de kolay değil. Daha doğrusu ortada pek denge diye bir şey yok ki...
Kişi başına geliri hesaplarken iki büyüklükte oynama olabilir:
Cari fiyatlarla GSYH ve yıllık ortalama dolar kuru.
Nüfus azalacağı için kişi başına gelir yukarı gidemeyeceğine göre değişebilecek büyüklükler bunlar.
2023 için iki varsayımda bulundum.
Bunların ilkinde GSYH büyüklüğüne ilişkin hedefi sabit tuttum; 18.7 trilyon lira. Bu büyüklükteki bir GSYH’nin döviz karşılığının, kişi başına 12 bin dolara denk düşmesi için, 1 trilyon 34 milyar dolar olması gerekiyor. Ama “küçük” bir sorun var; 18.7 trilyon liranın karşılığının 1 trilyon 34 milyar dolar olması için yıl ortalamasındaki dolar kurunun 18.04 olarak gerçekleşmesi gerekiyor.
Mümkün mü, eğer kuru yıl içinde geriletebilirsek, neden olmasın!
İkinci varsayım ne diyor?
İkinci varsayımda değiştirebileceğimiz iki büyüklükten dövizi OVP’de öngörüldüğü gibi 21.52’de sabit tutup GSYH’yi büyüttüm.
Eğer GSYH 22.2 trilyon liraya çıkarsa ve dolar kuru da OVP’de öngörülen 21.52 düzeyinde oluşursa kişi başına gelir 12 bin dolar olacak.
Buraya kadar çok basit geldik.
Geldik de, bu büyüklükler oluştuğunda başka göstergeler çok tuhaf bir hal alacak.
Neler olacak neler...
Önce OVP'deki hedefi hatırlayalım...
2023’teki GSYH hedefi, 2022’deki tahmine göre yüzde 39’luk bir artışa işaret ediyor. Yani hedef-tahmin sütunları. 2023 yılı büyüme hedefi yüzde 5, buna göre GSYH deflatörü, yani yıllık ortalama fiyat artışı yüzde 32.3 olarak varsayılıyor. Buraya kadar sorun yok.
Şimdi gelelim 12 bin doların yan etkilerine...
GSYH’nin 22.2 trilyon, dolar kurunun da 21.52 olduğunu ve kişi başına gelirin 12 bin dolara çıktığını varsayalım. Yani varsayım-2... İşte bu durumda hani ilacın beklenmeyen yan etkileri olur ya, burada beklenmeyen değil, beklenen ve çok fena yan etkiler ortaya çıkacak.
2023 varsayımını 2022’nin varsayımı ile kıyaslamak durumundayız.
■ GSYH 14.1 trilyondan 22.2 trilyona çıkarken yüzde 58 artacak.
■ Deflatörü OVP’de öngörüldüğü gibi yüzde 32.3 alırsak, 2023’ün sabit fiyatlara göre büyüme hızı, sıkı durun tam yüzde 19.4 olacak.
■ Sabit fiyatlarla yüzde 19’u aşan bir büyüme olmayacağı ortada. Büyümeyi yüzde 5 alırsak, cari artış da yüzde 58 olacaksa, bu durumda deflatör, yani yıllık ortalama fiyat artışı yüzde 32.3 değil, yüzde 50.4’e çıkacak.
Başka olasılıklar da var tabii ki. Döviz kuru OVP’de öngörülen 21.52’in biraz altında oluşur, cari fiyatlara göre büyüme hızı yüzde 58 değil de daha düşük olur, bu şekilde de 12 bin dolara yaklaşılabilir.
Ama sorunsuz bir 12 bin dolar, şu koşullarda pek mümkün görünmemektedir.