Ekonomik kriz ve zorluk dönemlerinde, “kısa çalışmalar” ile iş yerlerinde hem toplu işçi çıkarmalarının önüne geçilmesi iş hem de iş yerlerinin faaliyetlerinin devamı sağlanmasına çalışılmaktadır. 4857 sayılı İş Kanunu’nda “24 ve 25’inci maddelerin (III) numaralı bentlerinde gösterilen zorlayıcı sebepler dolayısıyla çalışamayan veya çalıştırılmayan işçiye bu bekleme süresi içinde bir haftaya kadar her gün için yarım ücret ödenir.” düzenlemesine yer verilmiştir.
Bu madde gereğince iş akdinin askıya alındığı süre zarfında işçinin sadece bir haftaya kadar her gün için yarım ücret talep etme hakkı bulunmakta olup geri kalan süreye ilişkin olarak işçi herhangi bir ücret talep edememektedir. Bu nedenle de işçi, istihdamda kalmak amacıyla işletme riskine kendisi katlanmaktadır.
İş Kanunu 40. madde, işçi (İşçinin çalıştığı iş yerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkması halinde ) ve işveren açısından zorlayıcı sebeplerin varlığı halinde (İşçiyi iş yerinde bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması halinde ) çalışamayan veya çalıştırılmayan işçiye bu bekleme süresi içinde bir haftaya kadar her gün için yarım ücret ödenir.
4857 sayılı İş Kanunu’na göre;
- 24. madde “İşçinin derhal fesih hakkı” başlıklı maddesi “Zorlayıcı sebepler” başlıklı III. bendi İşçinin çalıştığı iş yerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını geciktirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa.
- 40. madde “Yarım ücret” başlıklı maddesi Zorlayıcı sebeplerle çalışmayan ve ya çalıştırılamayan işçiye bu bekleme süresinde bir haftaya kadar her gün yarım ücret ödenir.
Pasif İş gücü Hizmetleri Genelgesi Kısa Çalışma Bölümü “4.3. Bildirgelerin Onaylanması, Ödeme ve Diğer İşlemler” başlıklı maddesine göre; “Zorlayıcı sebeplerle kısa çalışma yapılması halinde, kısa çalışma ödeneği ödemeleri 4857 sayılı Kanun’un 24’üncü maddesinin (III) numaralı bendinde ve aynı kanunun 40’ıncı maddesinde öngörülen bir haftalık süreden sonra başlar. Bu nedenle zorlayıcı sebeple en fazla toplam 83 gün süreyle ödeme yapılır.”
İş Kanunu’nun 24. ve 40. maddeleri doğrultusunda Pasif İşgücü Hizmetlerin Genelgesi’nde belirtildiği üzere;
• Genel ekonomik kriz, sektörel kriz ve bölgesel kriz sebebiyle başvurulan Kısa Çalışma ödemelerinde 90 gün süreyle;
• Dışsal etkilerden kaynaklanan zorlayıcı sebep (döviz etkisi, COVİD-19 etkisi) ve diğer zorlayıcı sebepler (deprem, yangın vb.) ile başvurulan Kısa Çalışma Ödemeleri’nde 83 gün süreyle ödeme yapılacaktır. Yarım ücret sadece ilk hafta için geçerli olup, sekizinci günden itibaren kısa çalışma ödeneği süresince ve belirtilen eksik çalışma kadar İŞKUR tarafından kısa çalışma ödeneği verilecek, çalışılan süre için de işveren ücret ödeyecektir.
Örneğin haftalık çalışılan süre 30 saat, kısa çalışma kapsamında çalışılmayan süre 15 saat ise, o ay 20 gün çalışma ve ücret, 10 gün kısa çalışma ödeneği olabilecektir.
Düzenlemenin mantığı; 4857 sayılı İş Kanunu madde 40’a göre zorlayıcı sebepten dolayı işyerinde faaliyet gösteremeyen çalışanlara işveren 1 haftalık süreyle yarım ücret ödemekle yükümlüdür hükmüne dayanmaktadır.
Örneğin, 25 Mart itibari ile kısa çalışma başvurusunda bulunan bir iş yerinde, 24’üne kadar çalışılan 24 günlük ücreti işveren ödeyecek. 25 Mart ile 31 Mart arası 7 günlük ücretin yarısını yine işveren ödeyecek. 8. gün olan 1 Nisan itibari ile kısa çalışma ödeneğinden yararlanma başlayacak.