FIFA Dünya Kupası 22. kez 20 Kasım - 18 Aralık 2022 arasında Katar'da oynanacak. Katar’da düzenlenen bu turnuva ile ilgili kamuoyunda çok tartışma var. Bu dünya kupasının Katar’da düzenlenmesiyle ilgili mahkemelere intikal etmiş kriminal davalar var. Bu konular üzerinde duracağız ama öncelikle biz bu dünya kupasının farklı özelliklerine bir bakalım.
FIFA ilk kez bir dünya kupasının bir Ortadoğu ve Arap ülkesinde düzenlenmesine karar verdi.
Bu kupa 32 ülkenin katılacağı son dünya kupası olacak. Bundan sonraki dünya kupası 2026’da Amerika, Kanada ve Meksika’da yapılacak ve 48 ülke takımı katılacak.
Bu kupada iki futbol devi ülke yok. Bu kupayı üç kez kazanmış İtalya ve son dünya kupası ev sahibi Rusya yok…
Turnuvanın en değerli takımı ise 1.260 Milyon Euro değeriyle İngiltere Milli takımı olacak.[1]
Büyük bir olasılıkla bu dünya kupasında Messi ile Ronaldo’yu son kez izleme fırsatımız olacak. Bu kupada 160 milyon Euro’ya ulaşan değeri[2] ile Avrupa’nın ve dünyanın şu an en değerli oyuncusu Kylian Mbappé’yi de izleme şansımız olacak.
Bu kupada 832 futbolcu top koşturacak. FIFA her oyuncu için kulüplerine oyuncu başına 10’ar bin dolar günlük ödeme yapacak.[3] Bu bağlamda en fazla ödemeyi alacak iki kulüp 20 oyuncusu dünya kupasında oynayacak olan Chelsea ile 17 oyuncusunu dünya kupasına gönderen Manchester City olacak.[4]
Final maçını iyi bir yerden izlemek isterseniz tam 1.600 dolar ödemek zorundasınız. Final maçının en ucuz fiyatı 200 dolar.[5]
Bu dünya kupasının ekonomisine bir göz atalım:
Katarlılar bu kupa için alt yapı ve stat inşasına toplam 8 Milyar dolar para ödeyerek yedi yeni stat yaptılar. Bu statların kapasitesi 40 bin ile 80 bin arasında değişiyor. Turnuvaya gelecek yaklaşık 1.7 milyon izleyiciye yönelik yüze yakın yeni otel ve restaurant, 170 km yeni metro hattı, yeni golf alanları, plajlar inşa ettiler. Buna göre Katar hükümeti toplam 229 milyar dolarlık bir harcama gerçekleştirdi.[6] Bu tutar 246 milyar dolarlık ülke GSYİH’nın % 93’üne karşılık geliyor.[7] Bu maliyetlere karşın Katar’ın bu turnuvadan beklentisi ise (2022 Dünya Kupası CEO’su Nasser Al Khater’a göre) 17 Milyar Dolar civarında bir gelir olacak.[8] Bu tutar, Katar GSYİH’nın yaklaşık binde yedisine karşılık geliyor.
FIFA turnuvaya katılan oyuncuların takımlarına, oyuncu başına onar bin dolar günlük ödeme yapacak. FIFA, turnuva boyunca kulüplere destek olmak amacıyla 209 milyon dolar ödeme yapacak.[9]
Rusya'nın ev sahipliğinde düzenlenen 2018 Dünya Kupası’nda FIFA, kulüplere her bir oyuncu için günlük 8 bin 350 dolar ödeme yapmıştı. 2018'deki turnuvaya 400 kulüpten oyuncu katılmış ve Manchester City 5 milyon dolarla turnuvaya oyuncu gönderen kulüpler arasında en çok gelir elde eden takım olmuştu.[10] Bu bağlamda 2022 Dünya Kupası’nda en fazla ödemeyi alacak iki kulüp 20 oyuncusu dünya kupasında oynayacak olan Chelsea ile 17 oyuncusunu dünya kupasına gönderen Manchester City olacak.
FIFA 2022 Katar Dünya Kupasına katılan 32 takıma toplam 440 milyon dolar parasal ödül dağıtacak.[11] FIFA’nın açıklamasına göre, dünya kupasına katılan her takım 9 milyon dolar kazanırken, şampiyon olan takım ise 42 Milyon dolarlık bir ödülün sahibi olacak. Turnuvanın parasal ödül dağıtım tablosu aşağıda yer alıyor.
| 2022 Sonuçlarına Göre | Parasal Ödül (Milyon-USD) |
| Grup Aşamasında Her Bir Takıma Ödenecek Tutar | 9 |
| Son16’ya Kalanlara Takım Başına Ödenecek Tutar | 13 |
| Çeyrek Finale Çıkanlara Takım Başına Ödenecek Tutar | 17 |
| Dördüncüye Ödenecek Tutar | 25 |
| Üçüncüye Ödenecek Tutar | 27 |
| Finali Kaybedene Ödenecek Tutar | 30 |
| Şampiyona Ödenecek Tutar | 42 |
FIFA bu turnuvadan 4.6 milyar dolarlık bir gelir bekliyor. Televizyon yayın satışı 2.6 milyar dolarlık gelirle (%56) FIFA’nın en önemli gelir kalemini oluşturuyor. Yayın hakları satışını %29’luk payı ile pazarlama hakları takip ediyor. Konaklama hakları ve bilet satışları, lisans hakları ve diğer gelirler, toplam 2022 gelir bütçesinin kalan %15'ini oluşturuyor. FIFA tüm giderler düştükten sonra bu turnuvadan vergi öncesi 1.528 Milyon Dolar kar bekliyor.[12]
Yaklaşık 5 milyar insanın bu turnuvayı online olarak seyretmesi bekleniyor.[13]
Dünya Kupası’nın Sosyo-Ekonomisi
Dünya kupasının yapılacağı Kasım-Aralık ayları Katar’ın en güzel ayları. Katar hükümeti dünya kupasını ülkenin tanıtımında önemli bir araç olarak görüyor. Bu kapsamda, yeni plajlar, golf alanları, lüks restaurantlar, sanat galerileri, beş yıldızlı ultra lüks oteller inşa edildi. Doha’ya günde 1300 uçağın inmesi ve yaklaşık 1.7 milyon turistin bu küçük ülkeyi ziyaret etmesi bekleniyor.[14]
Dünya kupası Doha’da oynanacak. Doha en çok yatırım yapılan kent oldu. Bu kent dünya kupası sonrası da önemli seyahat rotalarından birisi olarak planlandı. En büyük avantajın ise benzinin sudan ucuz olması. Benzinin litresi 50 cent.[15] Bununla birlikte gidenlerin göremeyecekleri tek şey ise yeşil bir doğa. En önemli sıkıntı ise içme suyu. Katar içme suyunu denizden elde ediyor.
Alkol konusunda ise Katar’da katı kurallar var. Alkolün yasak olduğu ülkede, bu yasaklar dünya kupası nedeniyle gevşetilmiş vaziyette. 21 yaşından büyük olanlar lisanslı otel ve restaurantlarda tüketim yapabilecekler. Bir de devlet denetiminde tekel dükkanlarından alış veriş yapabilecekler, Katar’a gelenler. Oteller, restaurantların dışında alenen içki içmek ve sarhoş olmak yasak. Yakalanırsanız 6 ay hapis ve sekiz yüz dolar cezası bulunuyor. Maç öncesi ve sonrası belirli saatlerde stat etrafında belirtilen yerlerde içki tüketilebilecek. Ancak alkol fiyatları Katar’da çok yüksek.
Katar’ın nüfusu 2.9 milyon kişi. Bunun sadece % 15’i Katarlı. Nüfusun kalan kısmı göçmenlerden oluşuyor.[16]
Katar’ın çok geniş petrol ve doğalgaz rezervleri bulunuyor. Kişi başı gelir 113.000 dolar. [17] Göçmen katarlılar ayda 350 dolar kazanıyorlar.
Katar’ın GSYİH 245,6 milyar dolar düzeyinde.[18]
Şu anki Katar emiri aynı zamanda Fransız PSG futbol kulübünün de sahibi.
Katar yatırım fonu ise sahip olduğu 440 milyar dolarlık varlığıyla Avrupa’da g.menkul başta olmak üzere futbolda önemli yatırımlara sahip.[19]
Katar’ın sahip olduğu servet ve nakit para 2022 Dünya Kupası’nın Katar’da düzenlenmesinde de önemli bir etken oldu. Yapılan oylamada bir spor ve futbol ülkesi olmayan ve üstelik normal Temmuz –Ağustos arasında düzenlenen Dünya Kupaları, kasım ayında Katar’a verildi. Bu organizasyona ilişkin oylamada Katar, ABD, Japonya, Güney Kore ve Avustralya’dan daha fazla oy aldı. Oylamadan sonra Amerikan spor kanalı ESPN, 2015’te Katar’ın onbeş Afrika ülkesi futbol yetkililerine yüksek tutarlı bağışlarda bulunduğunu ortaya çıkardı.[20] Bu onbeş ülkeden altısı, oylamada karar verecek yönetim kurulunda yer almaktaydı. Bu sonuç sonrası FIFA bir soruşturma açtı. Ancak FIFA soruşturmasında, beklendiği gibi Katar’a dünya kupasının verilmesinde bir usulsüzlük olmadığı raporlandı. Ne var ki, başmüfettiş Michael Garcia, raporun çok önemli eksiklikler ve hatalar içerdiğini kamuoyuyla paylaşarak, daha sonra görevinden istifa etti.[21] The Times ise Katar’ın dünya kupasını alabilmek için FIFA’ya 880 Milyon dolar gizli ödeme yaptığını manşetlere taşıdı.[22] 2011’de ise The Guardian FIFA’nın Sepp Blatter öncesi başkanı João Havalange ve iki FIFA yönetim kurulu üyesinin Katar lehine oy kullanmak için birer buçuk milyon dolar aldıklarını yazdı.[23] FIFA genel sekreter yardımcısı Jack Warner’ın, Katar’ın dünya kupasını satın aldığına ilişkin e-mailler ortaya çıktı. 2015’te rüşvet almak, usulsüzlük yapmak ve yolsuzlukları nedeniyle görevinden ayrılmak zorunda kalan Sepp Blatter bile Katar’ın dünya kupasını almak için karanlık işler yaptığını Amerika tarafından açılan FBI soruşturmasında itiraf etmek durumunda kaldı. 2020’de Amerikan adalet bakanlığı yürüttüğü soruşturmada bazı FIFA yönetim kurulu üyeleri tutuklanırken, bazıları ise tutuklanmamak için Katar ile ilgili önemli itiraflarda bulundular. Soruşturma sonucunda FIFA yönetim kurulu üyelerinin yarısının bu işe karıştıkları ortaya çıktı.[24]
Uluslararası Af Örgütü, Katar'da gerçekleştirilecek 2022 Dünya Kupası öncesi, ülkedeki yabancı çalışanlar arasında yaptığı kapsamlı incelemeler ve bu incelemeler sonucu tespit edilen insan hakları ihlallerini yayımladığı bir raporla kamuoyuna duyurdu.
Raporda, Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği'nin (FIFA) yaşanan hak ihlallerine karşı tavrı sert bir şekilde eleştirilirken, Katar hükümetine baskı yapılarak, Dünya Kupası için inşa edilen stadyum ve yollarda çalıştırılan emekçilerin haklarının verilmesi için harekete geçilmesi istendi.
Uluslararası Af Örgütü tarafından yapılan açıklamada, 2022 Dünya Kupası için Katar’daki inşaatlarda çalıştırılanların düşük ücretlerle çalıştırıldığı, maaşların geç ödendiği ve yabancı çalışanlara işverenlerin birçoğuna ülke dışına çıkma yasağı olduğu hatırlatıldı.
Örgüt Uluslararası Futbol Federasyonları Birliği’nin (FIFA) insan hakları ihlallerine karşı ‘duyarsız’ kaldığını vurgularken, Katar hükümetine karşı sessiz tutumu eleştirdi.
Uluslararası Af Örgütü'nün raporuna göre, 2022 Katar Dünya Kupası hazırlıkları için çalıştırılan kişilerin uğradığı haksızlıklara ilişkin araştırmanın sonuçları şöyle: Görüşülen tüm çalışanlar, ülkelerinden gelmeden önce vaat edilenden çok daha düşük ücretlerle çalışmak zorunda kalıyorlar. Bazı çalışanlar ücretlerini ancak aylar süren gecikmelerden sonra alabiliyor. Çalışanların çoğu işe başladıkları ilk dönemlerde insani standartlardan yoksun, kapasitesinin çok üstünde dolu olan yerlerde yatmak zorunda kaldılar. Özellikle taşeron firmalar aracılığıyla çalıştırılan yabancıların birçoğu halen uygun olmayan ortamlarda yaşıyorlar.
Uluslararası Af Örgütü'nün raporuna göre, yabancı çalışanlara standartlara uygun olmayan şartlarda çalışmayı reddetmeleri halinde birçok şantaj da uygulanırken, bu durum Katar’da ‘angarya’ uygulaması olarak eleştirildi.
Buna göre, işveren tarafından dayatılan işleri reddeden yabancılara ücretlerini ödememe veya ülkeyi terk etme yasağıyla şantaj yapılıyor.[25]
Katar’ın ithal ettiği göçmen işçilere uygulamaları da uluslararası kamuoyunun gündeminde yılda yaklaşık 6500 göçmen işçi hayatını kaybediyor. Katarlılar Hinttli, Bengalli, Pakistanlı, Siri Lankalı ve Nepalli işçilerin pasaportlarına el koyarak çok ağır ve iğrenç çalışma koşullarında göçmenleri çalıştırıyor.[26]
Ancak tüm bu olumsuzluklara karşın FIFA duyarsızlığını pişkinlikle devam ettiriyor. FIFA için buradan gelecek milyar dolarlar daha önemli. Bu paranın gelebilmesi için de, ne olursa olsun bu show devam etmeli. FIFA’ya göre futbol, insanlık dışı çalışma koşullarından daha önemli.
[1] https://www.transfermarkt.com/vereins-statistik/wertvollstenationalmannschaften/marktwertetop
[2] https://www.transfermarkt.com/kylian-mbappe/profil/spieler/342229
[3] https://www.goal.com/en/news/fifa-pay-clubs-nearly-190m-for-players-involved-in-2022-world-cup/blt113b74886e9f8610
[4] https://dailypost.ng/2022/10/11/2022-world-cup-fifa-to-pay-clubs-10000-per-player-every-day/
[5] https://www.ticketbande.com/sports-tickets/football/world-cup-qatar-2022?gclid=Cj0KCQiAsdKbBhDHARIsANJ6-jco4ToVLDASfUVu58CY-NAxa1pj4e21QZW2SMJwD5JGf1zIjr7qkqEaAuF0EALw_wcB
[6]“Why hosting the World Cup can be a bad idea for some countries”, https://www.cnbc.com/2022/11/10/why-hosting-the-world-cup
[7] https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/qatar/#economy
[8] https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-06-22/soccer-world-cup-to-add-up-to-17-billion-to-qatari-economy?leadSource=uverify%20wall
[9] https://www.timesnownews.com/sports/football/fifa-to-pay-209-million-dollars-to-clubs-releasing-international-players-for-2022-world-cup-article-94792705
[10] https://www.reuters.com/article/soccer-fifa-clubs-idINKBN1O31IF
[11] https://sportstar.thehindu.com/football/fifa-world-cup/faqs/fifa-world-cup-2022-prize-money-what-is-the-winning-amount-of-soccer-wc-qatar/article66112072.ece
[12] FIFA 2022 Budget, https://publications.fifa.com/en/annual-report-2020/2020-financials-and-2022-budget/2022-budget/
[13] https://en.as.com/soccer/2022-world-cup-projected-to-be-watched-by-5-billion-n/
[14] https://www.qatar-tribune.com/article/23888/opinion/fifa-world-cup-and-the-impact-on-qatar-economy
[15] https://www.globalpetrolprices.com/Qatar/gasoline_prices/
[16] https://www.worldometers.info/world-population/qatar-population/#:~:text=The%20current%20population%20of%20Qatar,the%20latest%20United%20Nations%20data.
[17] https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/qatar/#economy
[18] https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/qatar/#economy
[19] https://www.pwc.com/m1/en/publications/qatar-economy-watch-2021.html
[20] https://www.espn.com/soccer/fifa-world-cup/story/2468845/a-timeline-of-fifa-corruption-allegations
[21] https://www.theguardian.com/football/2014/dec/17/michael-garcia-resigns-fifa-ethics-committee#:~:text=Michael%20Garcia%20quits%20Fifa%20ethics%20committee%20over%20handling%20of%20report,-This%20article%20is&text=The%20Fifa%20ethics%20investigator%20who,the%20organisation's%20culture%20and%20practices.
[22] Exclusive investigation: Qatar’s secret $880m World Cup payments to Fifa, https://www.thetimes.co.uk/article/revealed-qatars-secret-880m-world-cup-payments-to-fifa-p3r5rvw9x
[23] https://www.theguardian.com/football/2011/may/10/millions-bribes-qatar-2022-world-cup-claims
[24] https://www.britannica.com/event/2015-FIFA-corruption-scandal
[25] https://www.hrw.org/news/2022/11/14/qatar-rights-abuses-stain-fifa-world-cup
[26] https://en.wikipedia.org/wiki/Human_rights_in_Qatar